Республикамыздағы үлкен өнер шаңырақтарының қатарынан орын алатын Атырау облыстық М.Өтемісов атындағы академиялық қазақ драма театрының репертуары Ә.Нұршайықовтың «Махаббат, қызық мол жылдар» деп аталатын шығармасымен толықты. Бүгінде театр директоры қызметін атқарып отырған С.Көпжасаров пен көркемдік жетекші Т.Мұхтаров театр репертуарына ұлттық туындыларды енгізуге мән беруі – олардың ұстанған бағыт-бағдарының дұрыстығын көрсетеді.
Спектакль режиссері Г.Қамысбаева романның сахналық нұсқасын өзі жасап, сұрапыл соғыстан аман келген Ербол мен жас ару Меңтай екеуінің арасындағы мөлдір махаббатты көрсетуді мақсат еткен. Қойылым басталғанда экраннан көрсетілген бес минуттық кіріспе «фильм» Ерболдың соғыстан аман оралғанын және бұрын бітірмей қалған оқуын жалғастыру үшін университеттің 33 аудиториясын іздеп келіп, есіктің тұтқасын ұстап тұрған сәтімен аяқталады. Экрандағы көрініс біте салысымен сахнаға Ербол – С.Мақсотов шығып, жоғарыда өзі айтқан аудиторияға кіреді. Режиссердің бұл тәсілі залда отырған көрерменнің спектакль оқиғасына бірден қызығушылықпен қарауына оң әсерін тигізді. Г.Қамысбаева суретші Т.Коесовпен бірлесе отырып, мультимедиялық сценографияның элементтерін ұтымды пайдаланған. Сахнада тізіліп тұрған орындықтар біресе кинотеатр залы, енді бірде дәріс өтетін аудиторияға айналып отырады. Сонымен бірге, спектакльдің романтикалық әсерін күшейту үшін режиссер бейнероликтерді орнымен пайдаланған.
Мәңгілік махаббат тақырыбын арқау еткен көлемді романды бір жарым сағатқа сыйдыра білген режиссер оқиғаның түсінікті болуын ерекше қадағалаған. Ол сахнадағы барлық әрекетті Ербол мен Меңтай бейнесінің ашылуына бағыттап, бір желіге негіздеген. Дегенмен романды оқымаған көрерменге спектакльдің кей тұстары сәл түсініксіздеу болды. Нақтылап айтқанда, «Қызыл көрпе» өлеңінің жазылуы үрдісі көрсетілмей бірден сахнадан оқылады. Сол тәрізді қатысушы кейіпкерлердің арасында Тана мен Заман болған жоқ. Бірақ спектакль соңында олардың өмірі туралы Ерболдың баяндауы, көрермендерге түсініксіз болды. Спектакль соңында экрандағы бейне-ролик тоқтап қалғаннан кейін, Ерболдың қорытынды монологі созылып кетті. Бұл тұстағы видео мен кейіпкер сөзінің ұзақтығы реттелмеген.
Қойылымда режиссер кілең жас актерлерді таңдап, үш құраммен ерінбей-жалықпай жұмыс істеп, әр орындаушының ерекшелігін ашуға ұмтылғанын атап өткеніміз жөн. Біз көрген спектакльде Ербол рөлін ойнаған актер С.Мақсотовтың кейіпкері кілең қыздардың арасында өзін еркін ұстай алмайтын ұялшақ, жуас болып бейнеленді. Спектакль оқиғасының өрбуіне сай Ерболдың басынан небір жағдайлар өтеді. Бірақ актер алғашқы сахнада қалай болса, соңына дейін бір қалыптан өзгерген жоқ. Яғни жігіттің Меңтайға ғашықтық сезімін білдіре алмауы, одан кейін арамза жігіттің құрығына түсіп қалған сүйіктісіне махаббатының мәңгілік екенін айтып онымен табысуы актерден психологиялық тебіреніс пен айшықты эмоцияларды қажет етеді. Алдағы уақытта актер өз кейіпкерінің жазушылық болмысы мен шығармашылық адамға тән сұңғыла қагілездігін және оның ішкі жан тебіреністерін шынайы жеткізуге мән бергені жөн. Өйткені роман авторы Ербол бейнесі арқылы махаббаттың мөлдірлігін, сүйе білген жігіттің асыл сезімінің тұнықтығын, адамшылық қасиеттерінің жоғарылығын дәріптеген. Олай болса, спектакльдегі Ербол да осы биіктен көрінуге тиіс.
Меңтай рөліндегі Г.Рысқалидың сыртқы кескін-келбеті, қимыл-қозғалысы кейіпкер табиғатынан алшақ кетпеген. Жас актриса бойжеткеннің ұяңдығын, Ерболға деген ғашықтық сезімін, Тұмажанның алдауына түсіп, опық жеген қыздың психологиялық күйзелістерін жеткізуге талпынды. Бірақ актриса ойынында қыздың өмірге құштарлығы мен адамды дүр сілкіндірер махаббат құдіреті, содан туындайтын жан толқыны, жүрек лүпілі көрінбеді. Орындаушының сөйлеу мәнерінде жасандылық орын алған.
Режиссерлік шешімде Меңтайдың сыртқы киімдері басқа қыздардан ерекшеленбеген. Костюм суретшісі Т.Коесов та бұл жағын ескермеген екен. Спектакльдің алғашқы сахнасында Меңтай Ерболдың көзіне оттай басылатындай болып дараланбады. Бастапқы сахналарда қыздың киімі ақшыл түсті болса, ал Тұматаймен кездескеннен кейін басқа түске өзгерсе, оның жан-дүниесіндегі құбылыстардың терең ашылуына әсерін тигізетін еді. Сол сияқты Меңтайдың желкесіне түйіп алған шашы да оны тым ересек етіп көрсетіп тұрды. Сырт жақтан қарағанда жас арудың сұлулығы мен нәзіктігін әрлей түсу үшін оған қос бұрым жетіспей қалғандай болды.
Спектакльдің оптимистік рухын көтеріп тұрған Жомартбек пен Зайкүл бейнелері жаңа қырынан ашылған. Бір-бірін қас-қабақтан ұғысқан Ә.Серікбаев пен Т.Аманғалиева сахнада еркін әрекет жасап, әдемі актерлік дуэтке қол жеткізген. Жомартбек Ә.Серікбаев ойынында тілге шешен, жылпос әрі пысық жігіт болып кейіптелді. Оның Зайкүлмен және бірге оқитын қыз-жігіттермен жарасымды қалжыңдасуы, сөзді ойната білуі актердің ізденісін көрсетеді.
Т.Аманғалиеваның Зайкүлі ашық, жарқын мінезімен баурап алады. Актрисаның сөйлеген сөзінен, қимыл-қозғалыстарынан өзіне не керек екенін жақсы білетін қыз бейнесін көрдік. Көпшіліктің алдында білімінің таяз екені байқалып қалса да, үнемі әзілге бұрып, өзін жоғары қоятын Зайкүлдің алғанынан қайтпайтын бірбеткейлігі иланымды шықты. Сөзді үстемелеп айту, қарсыласының бетін қайтарып тастау, өз пікіріне басқаларды сендіруге ұмтылу – қыздың басты тәсілі. Орындаушы өз кейіпкерін қай заманда да «ауырдың астымен, жеңілдің үстімен» жанын қинамай өмір сүретін қыздардың жиынтық бейнесіне көтере алды. Т.Аманғалиева рөлдің комедиялық бояуын шамадан тыс қалыңдатпай, сахналық өлшемді берік ұстауы оның орындаушылық шеберлігінің жетіліп келе жатқандығынан хабардар етеді. Режиссер мен костюм суретшісі бұл кейіпкерге қара емес, қызыл түсті көйлек кигізсе, оның мінезіне лайық болар еді.
Қойылымның тартысын ширататын кейіпкердің бірі – Тұмажан. Бұл рөлді сомдаған А.Орынбаев Тұмажанның рухани пасықтығын, қулығын, жеке басының қамын ғана ойлайтын өзімшілдігі мен нәпсіқұмарлығын шынайы кейіптеді. Дегенмен режиссер бұл бейненің әрекет аясын шектеп тастағандықтан, актер кейіпкердің басынан оқиғаларды көбірек баяндап кеткен. Соған қарамастан Меңтайдай пәк аруды майданда қаза тапқан ағасының уәдесімен матап, қолына алдап түсірген жігіттің әрекетіне актер әлеуметтік мазмұн, бейнелік сипат бере алды. Ерболдың алдында Меңтаймен өткізген үш күні мен үш түнін аузынан суы құрып айтатын сахнада Тұмажанның ақылсыздығы, бос кеуде мақтаншақтығы айқындала түседі. Әсіресе қыздар туралы ойын білдіретін тұста темекі түтінін құшырлана сорып, аяғымен таптап өшіру арқылы Меңтайды сол темекі тұқылындай таптағанын айғақтайды. Режиссер тарапынан табылған бұл әрекетті актер өз тарапынан жандандырып Тұмажанның рухани жұтаңдығын, моральдық ұстамсыздығын тереңдетіп көрсетуде ұтымды ойнатты. Кейіпкер бойындағы келеңсіздіктерді беруде актер алшаң басып, сөзді асықпай айтып, арасында сұрқияланып күлу арқылы жеткізді. Бұл рөл А.Орынбаевтың шеберлігін шыңдауға еркін бара алатын қабілетін көрсетіп берді.
Спектакльдің жанрлық сипатына, қарқын-ырғағына екпін беретін көпшілік сахналардың бірінде режиссер ұл мен қыздың әдебіне қатысты автор ойларының халқымыздың ар-ождан туралы тағылымды тәрбиесімен астасып жатқандығымен әдемі үйлестірген. Мәселен, студент қыз-жігіттер бас қосатын сахнада Меңтай анасынан жазып алған нақыл сөздерді аса ибалы қалыпта оқып береді. Қыз аузымен айтылатын: «Ешқашан ешкімді жамандама. Ең жаман деген адамның да өз жақсылығы болады», «Қызға қатты күлудің қажеті жоқ. Жігіттерге оның жымиғаны да жетіп жатыр», – деген сөздер көрерменге үлкен ой тастайды. Шынымен де, халқымыздың ғасырлар бойы өзектілігін жоғалтпаған моральдық-этикалық дәстүрлерін қазіргі кезде де жастардың бойына сіңіру қажеттігі спектакльдің негізгі идеясы болып оқылып тұрды.
Режиссерлік шешімде көпшілік сахнасындағы қыздардың жанында үнемі жас жігіттер жүреді. Бұл – соғыстан кейінгі жылдары қырмызыдай құлпырған арулардың қиялындағы азаматтар болып елестейді. Сахнада жұптасып билеген жастардың пластикалық әдемі қимыл-қозғалыстары (биін қойған хореограф К.Мукатанова) спектакльдің лирикалық бояуын күшейте түскен.
Қойылымда Ғалымжан Молданазардың «Махаббатым» деген әні лейтмотив етіп алынып, махаббат пен жастықтың лебін беруде айрықша сезімге бөлеп отырады.
Түйіндеп айтқанда, спектакльде жастардың қарым-қатынасы, адамгершілік пен азаматтық борышты сезіну, махаббат алдындағы адалдық сынды үлкен ойлар айтылған. Өзіндік ізденіс жолы бар, шығармашылық бағыт-бағдары айқын, актерлік құрамы кәсіби мамандардан жасақталған бұл театр ұжымының жаңа премьерасына сәттілік тілейміз.
Бақыт НҰРПЕЙІС,
өнертану докторы, Т.Жүргенов атындағы ҚҰӨА профессоры