Күн райына байланысты елдің кейбір аумағында ағыны қатты өзендер арнасынан асып, көлдер, су қоймалары әдеттегіден ерте тола бастады. Жауын-шашын мөлшеріне, тасқынның алдын алу іс-шараларына қарай бірнеше өңірде жағдай тұрақталғанымен, әлі де болса қауіп сейілмеген өңірлер бар.
Су қоймаларындағы ахуал
Өңірлерде су тасқыны күшіне мінгелі 107 119 адам, оның ішінде 38 457 бала қауіпсіз жерге эвакуацияланған. Уақытша орналасу пункттеріне 7 414 адам, оның ішінде 3 173 бала орналасқан. Төтенше жағдай жарияланған аудандардан 9,3 млн текше метр еріген қар шығарылып, 1,9 млн қап және 1,2 млн тонна инертті материал төселген. Бүгінде авариялық-құтқару жұмыстарында 35 339 адам, 4 мыңнан аса техника, 14 әуе кемесі жұмылдырылған. Жедел іс-шараларға қарамастан Атырау, Ақтөбе, Ақмола, Қостанай, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстарында 4 870 жеке тұрғын үй, 1 264 аула және 2 035 саяжай үйлері су астында қалды деген дерек бар.
Президент тапсырмасымен Су ресурстары және ирригация министрлігі 2030 жылға дейін су шаруашылығы құрылыстарын қалпына келтіру бойынша кешенді жоспарын әзірлеген. Онда 57 жаңа су қоймасын салу, 133 гидротехникалық құрылысты, 7 мың шақырымнан аса ирригациялық жүйені және 1 200 шақырым топтық су құбырын жаңарту жайы қарастырылыпты. Кешенді жоспардың ауқымды екенін ескерсек, алдағы мақсат-міндеттер мерзімінен кешікпей орындалса дейсің. Себебі биыл қолайсыз ауа райының салдарынан елдегі бірнеше су қоймалары кемеріне келіп қалды. Келер жылы да күн райы құбылып, көктем жауын-шашынды болса ше? Су ресурстары және ирригация министрлігінің өкілі Мөлдір Әбдуалиева су қоймаларына қатысты нақ қазіргі ахуал туралы баспасөз мәслихатында тарқатып айтып берген еді.
– Ақмола облысындағы екі ірі су қоймаға 99% су жиналған. Онда қазір су тасқынының белсенді кезеңі өтіп, ахуал тұрақталды. Жабай өзенінің ағыны қатты болғандықтан, Атбасарды су басты. Солтүстік Қазақстан облысындағы 2 ірі су қойма 100% толды. Тасқын тоқтаған жоқ. Петропавл қаласының шегіндегі Есіл өзенінің деңгейі – 1 176 см. Бір тәулікте бұл 138 см-ге көтерілді. Жағдай күрделі. Мамандар су өткізу іс-шараларына белсенді араласып жатыр, – дейді М.Әбдуалиева.
Ақтөбе облысындағы екі ірі су қойманың орташа су жинау көрсеткіші 97%-ды құрайды екен. Өңірдегі жағдайды тұрақты деп айтуға болады. Шығыс Қазақстан облысында екі ірі су қоймада орташа су жинау көрсеткіші – 79%. Абай облысындағы Шүлбі су қоймасы 95% толған. Батыс Қазақстан облысында төрт ірі су қоймасы 73% толыпты. Ал Қарағанды облысында 3 ірі су қоймасы 99% тоғанымен, абырой болғанда қазір өңірде су тасқынының қауіпті кезеңі аяқталыпты. Яғни жағдай тұрақты деп айтуға болады. Қостанай облысындағы жағдай да тәуір. Ондағы екі ірі су қойманың орташа су жинау көрсеткіші 92%-ға жетіп, тасқынның белсенді кезеңі артта қалған.
Нысандар қалпына келеді
Бірер күн бұрын Өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевқа су тасқынынан зардап шеккен елді мекендерді қалпына келтіру іс-шараларын таныстырды. Министрлік тұрғын үйлерді жедел әрі тиімді қалпына келтіру жұмыстарына кірісу үшін су астында қалған нысандарды техникалық тексеруге, бағалауға ерекше назар аударады. Бұл жөнінде министрліктің ресми өкілі Меруерт Ибраева баспасөз мәслихатында хабарлады.
– Бұзылған тұрғын үй жөндеуге келсе, оны мердігерлер жөндейді. Құрылыс-жөндеу жұмыстарын қаржыландырудың тетіктері айқындалды. Тұрғын үй тұруға жарамсыз деп танылған жағдайда типтік жоба бойынша жаңа тұрғын үй салынады. Төтенше жағдай туындау қаупіне байланысты тұруға жол бермеу туралы шешім қабылданған объектілер үшін мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру жайы қарастырылады. Азаматтарға қолайлы болуы үшін жаңа тұрғын үй аудандарына инфрақұрылым үйлермен қатар салынатынын атап өту маңызды, – деді спикер.
Үкімет қаулысымен су тасқыны салдарынан зардап шеккен Қостанай облысының Арқалық қаласының тұрғындарын тұрғын үймен қамтамасыз етуге төтенше резервтен 405 млн теңге бөлініпті. Қаражат 2024 жылға арналған республикалық бюджетте көзделген Үкіметтің төтенше резервінен бөлінеді екен. Бүгінде Арқалық және облыстың басқа да елді мекендерінде үйлерді тексеру жұмыстары жалғасып жатқан көрінеді. Қажет болған жағдайда қосымша қаражат бөлінеді. Бекітілген ережелерге сәйкес, Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі жылжымайтын мүлік құнын өтеу бойынша Төтенше жағдайлар министрлігімен қатар басқа да тиісті органдармен тығыз байланыста жұмыс істейді. Су астында қалған нысандарды қалпына келтіру жұмыстарының жалпы жоба-жоспары – осындай. Ал мұның нәтижесі қалай боларын кезі келгенде біле жатармыз.
Мал шығыны өтеледі
Су басқан өңірлерде 102 мың бас ауыл мал қауіпсіз учаскелерге көшірілген. Зиянды өтеу және деректерді салыстыру жөніндегі комиссия жұмысынан кейін 6,8 мың бас мал су тасқынынан өлгені расталса, оның 75%-ы ұсақ мал деседі. Ауыл шаруашылығы министрлігінің Республикалық эпизоотияға қарсы жасағы облыс әкімдіктерімен бірлесіп, өлген малды жинап, жою жұмыстарын үзбеген. Мысалы, нақ қазір су басқан өлкелерде өлген малдың 96%-ы жойылған. Су тасқынына қарсы іс-шараларды үйлестіру және зардаптарды жою жөніндегі республикалық штаб өлген малдың құнын өтеу алгоритмін бекітті. Су тасқынынан мал шығынына өтемақы алу үшін төрт түліктің қожайындары жергілікті комиссияларға жүгініп, залалды актілеу қажет. Сосын өтемақы мөлшері малдың нарықтағы құнының деректері негізінде айқындалады.
«Қазгидромет» РМК мамандарының болжамынша, 13-19 сәуірде ел аумағының басым бөлігінде ауа райы тұрақсыз, жауын-шашынды болады. Елдің солтүстік-батысында, солтүстігінде, шығысында, орталығында түндегі жаңбыр қарға ұласады. Мұндай қолайсыз ауа райын 14-15 сәуірде Ұлытау, Ақтөбе, Солтүстік Қазақстан облыстарында, 14-16 сәуірде Қарағанды облысында, 14, 17 сәуірде Қостанай облысында, 15-16 сәуірде Ақмола, Павлодар облысында, 16-19 сәуір Шығыс Қазақстан облысында қайталануы мүмкін.
Толассыз жауған жауын елдің батыс аймағында, солтүстік-батысында, оңтүстігінде 17 сәуірден бастап сейілсе, республиканың солтүстігінде 19 сәуірден бастап жауын тоқтайды деген болжам бар.
– Атмосфералық фронтальды бөлімдер еліміздің көп бөлігінде жаңбырлы ауа райын тудырады. Салдарынан жел соғып, оңтүстіктің таулы аймақтарында жаңбыр молынан жауады. Елдің солтүстігі жауын-шашынды болады. Тек республиканың шығысында антициклон сілемінің әсерінен жауын-шашын түспейді деген болжам бар. Жалпы, алдағы күндері елдің бірнеше өңірінде найзағай ойнап, тұман түседі. Ал елдің оңтүстігінде жел күшейеді деп күтіліп отыр, – дейді «Қазгидромет» РМК баспасөз хатшысы Алина Исмагулова.
Кейінгі ақпараттарға зер салсақ, Ақмола, Шығыс Қазақстан және Абай облыстарында 5 дабылды гидрологиялық ескерту жарияланған. Атап айтқанда, Ақмола облысы Балқашын ауылындағы Жабай өзенінің гидрологиялық бекетінде су деңгейінің 4 сағат ішінде 27 см көтерілуі байқалады. Державинск қаласындағы Есіл өзенінің гидрологиялық бекетінде де су деңгейінің әжептәуір көтеріліп, қауіпті деңгейден 15 см-ге асқан. Шығыс Қазақстан, Абай облыстарының аумағында 14-18 сәуірде температуралық фонның жоғарылауына, 16 сәуірден бастап жаңбыр мен жылбысқы қар түріндегі жауын-шашын болжамына және қардың еруіне қарай өзендердегі су деңгейі көтеріледі деген қауіп бар.