Балалардың сапалы білім алу құқы сақталып отыр ма? Олардың білім ұйымдарында өмірі мен денсаулығын сақтауда, сондай-ақ жақсы көңіл күйде жүруіне, дұрыс тәрбие алуына қандай жұмыстар атқарылып жатыр? Елімізде балалар құқын қорғау қандай деңгейде? Осы және өзге де сұрақтарға Орталық коммуникациялар қызметінде өткен дөңгелек үстел сарапшылары жауап берді.
Жиында сөз алған Оқу-ағарту министрлігі Балалардың құқын қорғау комитетінің төрағасы Насымжан Оспанова:
«Алда келе жатқан Халықаралық балаларды қорғау күні біздің, яғни ересектердің өскелең ұрпақ алдындағы үлкен жауапкершілігін еске салады. Өйткені баланың ең маңызды құқығы – бақытты болу. Биыл еліміздегі Бала құқықтары туралы конвенцияның қабылданғанына 30 жыл толды. Осы уақыт ішінде еліміз балалардың қауіпсіздігі мен әл-ауқатын арттыруда үлкен жолдан өтті. Қазір еліміздегі балалар саны 6,8 млн-ды құрайды. Ресми болжамға қарасақ, 2027 жылға қарай бұл көрсеткіш 8 млн-ға ұлғаяды. Бүгінде мектептердегі орын тапшылығы, үш ауысым және апатты жағдайдағы мектептер өзекті мәселеге айналып отыр. Оны шешу үшін «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы іске асты. Жоба толық жүзеге асқан сәтте жоғарыда аталған мәселелер толық шешімін табады. Бұл шаралар балалардың сапалы білім алу құқығын қамтамасыз ету үшін қабылданған», деді Н.Оспанова.
Комитет басшысының айтуынша, мемлекеттің басым міндеті – балаларды көшеде, үйде және мектепте қауіпті жағдайлардан қорғау. Сондықтан балалар тәрбиеленетін, білім алатын ұйымдарда кешенді қауіпсіздік шаралары жүзеге асырылып жатыр. Еліміздегі мемлекеттік мектепке дейінгі білім ұйымдары бейнебақылау жүйелерімен, лицензияланған күзетшілермен, дабыл түймелерімен 100 пайыз қамтылған. Министрлік үшін білім ұйымындағы қауіпсіз орта техникалық қауіпсіздік құралдарымен ғана шектеліп қоймай, баланың эмоционалдық әл-ауқатын да қамтиды. Осыған орай Оқу-ағарту министрлігі әзірлеген «Досболlike» антибуллинг бағдарламасы аппробациядан сәтті өтті. Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау мақсатында Ғылым және жоғары білім министрлігімен бірлесіп, «Менің бауырым» волонтерлік жобасы жүзеге асырылып жатыр. Жоба арқылы балалар дұрыс қарым-қатынас орнатуды және күрделі жағдайлардың шешімін табуға үйренеді.
«Министрлік тамақтанудың сапасын арттыру мақсатында білім ұйымдарындағы балалардың тамақтану стандарттарын қайта қарады. Мониторинг топтары қызметінің тәртібі туралы заңнамалық нормалар белгіленді. Мектептерде тамақтану мәдениетін қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінеді. Былтырғы қыркүйектен барлық бастауыш сынып оқушысы мектептерде тегін тамақтанады. Балаларды зорлық-зомбылықтан, суицидтен қорғау және олардың құқы мен әл-ауқатын қамтамасыз ету жөніндегі 2023–2025 жылдарға арналған кешенді жоспар іске асырылып келеді, оған балалық шақты қорғаудың маңызды бастамалары кірді. Аймақтық психологиялық қолдау орталықтарын дамыту бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. Бұл балалардың кәсіби психологиялық көмекке қол жеткізуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бүгінде республикада 14 психологиялық қолдау орталығы жұмыс істейді. Отбасы, әйелдер және балалардың құқын қорғау мәселелері бойынша «111» мемлекеттік бірыңғай сенім телефоны құрылды. Осыған қоса, жақында қабылданған «Әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы» заңға сәйкес балаларға қатысты зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік заңнамалық деңгейде күшейтілді», деді Н.Оспанова.
Дөңгелек үстел отырысында баяндама жасаған Оқу-ағарту министрлігі Тәрбие жұмысы және қосымша білім департаментінің директоры Меруерт Медетбекова қазіргі уақытта білім ұйымдарында жүзеге асырылып жатқан «Біртұтас тәрбие» бағдарламасы туралы айтты. Спикердің сөзіне қарағанда, оқу ошақтары бағдарламалық білім берумен ғана шектелмей, тәрбие беруі қажет.
«Халықаралық балаларды қорғау күні – ертеңі қоғамның толыққанды қорғаушылары мен жасаушылары ретінде мемлекеттің жас азаматтары үшін жарқын болашаққа деген үміт пен сенімнің символы. Білім ұйымдары академиялық білім берумен ғана емес, болашақ ұрпақ бойына жалпыадамзаттық құндылықтарды сіңіріп, қоғамда өздерін сенімді, адал, әділ, қауіпсіз сезінетін, жауапкершілігі мол, қоршаған ортаға құрметпен қарайтын тұлға ретінде тәрбиелеуге тиіс. Осы бағытта 2023–2024 оқу жылының басынан бастап барлық білім ұйымына (балабақша, мектеп, колледждерге) арнап «Біртұтас тәрбие» бағдарламасы оқу үдерісіне енгізілді. Аталған бағдарламаның мақсаты да – өскелең ұрпақтың тәрбиесін күшейту. Аналитикалық талдау нәтижесінен байқап отырғанымыздай, осы оқу жылында іске асырылған бағдарлама айтарлықтай елеулі нәтижелер көрсетті. Сонымен қатар шығармашыл әр баланың шабытын оята отырып, оларға мықты қолдау көрсететін бірқатар жобаны атап кету керек. Мысалы, «Жеткіншектің жеті жарғысы», «Еңбегі адал жас өрен», «Өр талапты, озық ойлы ұлан», «Республикам – мақтанышым», «Әншуақ», «Менің бауырым», «Экодизайн», «Балалар кітапханасы», «Каникулда бірге кітап оқиық, басқа да жобалар іске асырылып отыр. Ата-аналардың қолдауымен «Ұлттық киім күнін» белгілеп, аталып өтетін болды, осыған қоса «Бұрымды қыз» челленджін ұйымдастыру да – ата-аналар мен балалардың бастамасы», деді М.Медетбекова.
Баяндамашының айтуынша, жазғы каникул – балалардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігі. Елімізде қазір 10743 балалар демалысын ұйымдастыру орталығы өз жұмысын бастап жатыр. Онда 14 мың бала жыл бойы сауықтыру орталықтарында демалса, 320 мың бала маусымдық сауықтыру орталықтарында, 2,7 млн бала мектеп жанындағы, 275 мың бала шатырлы және киіз үйдегі демалыс орындарында каникулын өткізеді деп жоспарланған.
Еліміздегі БҰҰ балалар қоры (ЮНИСЕФ) өкілінің міндетін атқарушы Летисия Баззи-Вейл Қазақстандағы балалар құқын қорғау деңгейіне тоқталды.
«Қазақстан кейінгі үш онжылдықта балалардың өмірі мен денсаулығын сақтауда айтарлықтай жақсы көрсеткіштерге қол жеткізді. Мысалы, елде 5 жасқа дейінгі балалардың өлімі 5 есеге азайды, сонымен қатар 3–6 жастағы балалардың 90 пайызы балабақшамен қамтылған. Бәріміз білетіндей, баланы ерте жастан бастап дамыту оның болашақта барлық қабілетін ашуға мүмкіндік береді. Қазақстанда Әлеуметтік кодекстің қабылдануы, балаларға көмек беретін Ұлттық қордың құрылуы балалардың әлеуметтік жағынан қорғалуына, білім алуына кеңірек жағдай жасайды. ЮНИСЕФ 30 жылдан бері білім, денсаулық бағытындағы бағдарламалар арқылы балалардың құқын қорғауда Қазақстанмен әріптестік орнатқанына мақтанады. Қазақстандағы балалардың 25 пайызынан көбі семіздіктен және артық салмақтан зардап шегеді. Бұл көптеген созылмалы аурудың туу қаупін жоғарылатады. Біз Қазақстан Үкіметінің Ұлттық тамақтану бағдарламасын іске қосқанына қуаныштымыз әрі алдағы уақытта балалардың дұрыс тамақтануын қамтамасыз етуге күш саламыз», деді Л.Баззи-Вейл.