Алаштың арда азаматы, мәдениеттанушы, әке жолын жалғаған дара тұлға Мұрат Әуезовтің бұл пәнимен қоштасқанына қырық күн толады. Әкесі Мұхтар Омарханұлының мұрасына адалдық танытқан, Алаш зиялыларының ізбасарына айналған Мұрат ағаны біз қалай дәріптесек те жарасады. Қазақта «Ат тұяғын тай басар» деген керемет мәтел бар.
Мұрат ағамыздың аяулы қызы, белгілі түркітанушы, PhD Зифа-Алуа Мұратқызының Әуезов университетіне арнайы келіп, әкесі туралы естелік айтқаны күні кеше-ақ еді. Ажалға шара бар ма?.. Бұл Әуезов университеті үшін де орны толмас қаза болды.
Аяулы Мұрат Мұхтарұлы мен Диар Асқарұлы оқу ордамызға жыл құрғатпай келіп тұрды. Абыз аға жас абайтанушы, мұхтартанушы ғалымдарды алқалап, батасын беріп, қанатымен демеген еді. Университет алдындағы әкесінің еңселі ескерткішіне тағзым етіп, «Мұхтартану» ғылыми-зерттеу орталығына бас иіп, ондағы ғалымдарға ризашылығын білдіріп, алғыс айтқаны әлі күнге дейін есімізде.
Ардақты ағамыздың қаламынан туған «Ділім», «Времен связующая нить» атты жауһар туындылар түркі халқына кеңінен тарап, руханиятымыздың бойтұмарына айналғанын атап өту керек.
Мұхтар Омарханұлы рухани шәкірті Кәмен Оразалинге жазған хатында: «Қымбатты Кәмен! Мынау Мұрат Әуезов менің туған балам. Москва университетінде оқушы еді. Қазір жазға Семейге, одан әрі Абай ауданына әкесі туған елді, жерді көруге бара жатыр. Өзіне саған, Балташқа бар дедім. Осыны ауданды аралатып, елді, жерді көрсетіп, таныстыруға өзің бар, Балташ бар, көмек етулеріңді сұраймын. Өзін сен өз үйіңе түсірсең деймін. Мен ауырып, Москвада больницада жатырмын. Жәйімді Мұрат айтар. Үйіңе көп-көп сәлем. Балташтікіне жайды ұғындырып, өзің алып барарсың. Елдегі бар ағайынға мың сәлем. М.Әуезов (25 маусым 1961 жыл)» делінген жолдардан нағыз ұлылықтың иірімдерін аңғара түсетініміз ақиқат. Міне, сол ұлы даңғылмен Мұрат аға әке аманатына адалдық танытып, оның рухани болмысын өзіне тұғыр етті.
Мұрат аға Әуезов университетін ерекше жақсы көрді. «Мұхтартану» зерттеу орталығындағы жәдігерлер мен жаңа ғылыми жаңалықтардың ашылып жатқанына жан жүрегімен қуанатын.
Баршаңызға мәлім, «Мұхтартану» орталығының ғалымдары тұңғыш рет хакім Абайдың «Китаб тасдиқ» шығармасының транскрипциясын жасап шықты. Транскрипция Абайдың әдеби хатшысы Мүрсейіт Бікіұлының 1905, 1907, 1910 жылғы қолжазбаларына сүйеніп жасалды. Соның нәтижесінде біз «Абайдың «Китаб тасдиқ» шығармасы», «Абай. Китаб тасдиқ» атты, сондай-ақ жақында ғана «Әуезов һәм Абай» атты екі томдық еңбекті жарыққа шығарып, Әуезов университетінде дүрілдетіп тұсауын кескен болатынбыз. Тек бұл ғана емес, Мұрат аға университетке келгенде Абай ұрпақтарына қатысты тағы бір соны жаңалықтың куәгері болды.
«Мұхтартану» ғылыми-зерттеу орталығы қызметкерлері ғылыми ізденісінің нәтижесінде Абай Құнанбайұлы ұрпақтарының есімі, қайтыс болған мерзімі мен жерленген орындары көрсетілген ерекше мемориалды тақтаның табылғандығы барша қазақ жұртшылығын қуантып еді. Бұл мәрмәртаста Абайдың:
«Жас қартаймақ, жоқ тумақ, туған өлмек,Тағдыр жоқ өткен өмір қайта келмек.Басқан із, көрген қызық артта қалмақ,Бір Құдайдан басқаның бәрі өзгермек»,деген өлеңімен қоса: «Абай Құнанбаевтың Шымкент қаласында жерленген үрім-бұтағы» орысша мәтінде: «Родственники Абая Кунанбаева похороненные в городе Шымкенте» деп, оған қоса 4 адамның есімі қай жылы, қай жерде жерленгендері қазақ-орыс тілдерінде қашап жазылған. Мәтіні мынау:
«Тұрағұл Абайұлы – Әйгерімнен туған. 1934 ж. ХФЗ аймағы.Келіндері: Дәмежан – Микайлдің әйелі. 1960 ж. Шұқырсай.Камалия – Әубәкірдің әйелі. 1962 ж. Қасқа зираты.Немересі: Әубәкір – Ақылбайдың ұлы. 1933 ж. Көксай.Турагул Абайулы – сын Айгерим. 1934 г. р-н ХФЗ.Жены сыновей: Дамежан – жена Микайла. 1960 г. Шукырсай.Камалия – жена Аубакира. 1962 г. К-ше Каска.Внук: Аубакир – сын Акылбая. 1933 г. Коксай».
Міне, мәрмәртастың мазмұны осындай. Мемориалды тақта 30 жылға жуық «Химфарм» зауытының арнайы бөлімінде өте ұқыпты сақталып келген. Жәдігер – бүгінде университетіміздің «Мұхтартану» ғылыми-зерттеу орталығындағы құнды экспонаттың бірі.
Осы тасты негізге алып, Абай атамыз өз перзентіндей көрген келіні Камалия апамыз жерленген зиратқа арнайы белгітас орнаттық.
Мұрат Әуезов «Мұхтартану» орталығының ғалымдарымен үнемі байланыс жасап, оларға ақыл-кеңес беріп отырушы еді.
Ардақты ағамыз әкесі Мұхтар Әуезовтің оң жағынан мәңгілік жай тапқаны да – халық құрметі деп білеміз.
Тарихқа ынтызар елі мен ұлты барда, Абай мен Мұхтарды ұлықтап, пір тұтқан ғалымдары мен жастары барда Мұрат Әуезовтей бекзат зиялының есімі ұмытылмайды.
Қайрат НҰРМАНБЕТОВ,М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің басқарма төрағасы – ректор м.а.