Халқымыз «Ит – жеті қазынаның бірі» деп айтады. Әсіресе оның ішінде жүгірген аңды құр жібермейтін қазақы тазының жөні бөлек. Алайда тазының осы уақытқа дейін генетикалық құрылымы жұмбақ болып келді. Отандық Генетика және физиология институтының ғалымдары соның жауабын заманауи молекулалық-генетикалық әдістерді қолдана отырып шешуді ұйғарған. Бұл туралы Ғылым және жоғары білім министрлігі хабарлады.
2021 жылы институт ғалымдары қазақы тазының генетикалық тұрғыдан зерттеуге грант ұтып алып, оған биология ғылымдарының кандидаты, аға ғылыми қызметкер Анастасия Перфильева жетекшілік етті. Бұл жоба былтыр аяқталды. Тазы тұқымының генетикалық әртүрлілігі мен популяциялық құрылымын анықтау үшін институт ғалымдары зерттеу кезінде генетикалық маркерлердің екі түрін, микросателлиттер мен бір нуклеотидті нұсқаларды алғаш рет қолданды.
«Талдау нәтижесі тазының генетикалық әртүрлілігі жоғары, ал инбридинг деңгейі төмен, бірегей тұқым екенін көрсетті. Бұл тұқымның генетикалық әлеуеті, әсіресе Оңтүстік және Шығыс Қазақстан аймағында көп байқалды. Ал Солтүстік өңірде сәйкесінше аз. Зерттеудің тағы бір жаңалығы – тазы ежелден келе жатқан әрі филогенетикалық тарихта берік орын алған тұқым екені расталды. Сондай-ақ тазының популяциясы 50 шақты ұрпақ бұрын генетикалық тұрғыдан жойылып кету қаупі де болғаны анықталды», дейді биология ғылымдарының кандидаты, профессор Бақытжан Бекманов.
Қазір институт ғалымдары тазының аң аулау қабілетіне жауап беретін 18, 22 және 25 хромосомалардағы бес бағыт ерекше қызығушылық тудырып отырғанын айтады. Осындағы 12 геннің ішіндегі «CAB39L» гені тазының жүгіру жылдамдығы мен төзімділігіне әсер ететін үміткер ген болмақ. Бұл нәтижелер болашақта тазыны одан әрі жетілдіру мен оны сақтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ тазыны жеке тұқым ретінде халықаралық деңгейде мойындау туралы ұсынысқа қолдау болмақ. Қысқасы, бұл зерттеулер тазы тұқымының генетикалық құпиясын ғана емес, оның тарихын терең біле түсеміз.