Қазақ даласында сан ғасырдан бері мұрты бұзылмай сақталған ескерткіштер көп болмаса да аз-мұз кездеседі. Сондай көне құрылыстың бірі – Қостанай облысы Арқалық қаласына қарасты Екідің ауылындағы ғұрыптық ескерткіш.
Ғалымдардың айтуынша, бұл VIII-IХ ғасырдан бері сақталған сәулет өнері саналады. Ежелгі екі ғұрыптық құрылыс табиғи тастан киіз үй тәрізді салынған. 1959 жылы ескерткішке атақты археолог Әлкей Марғұлан жетекшілік еткен ғылыми экспедиция зерттеу жүргізген. Ғұлама ғалымның деректеріне сүйенсек, бұл ескерткіш қазақ мәдениетіндегі алғашқы үй салу өнерінің дамуын бейнелейді. Ескерткіш – екеу. Біріншісі – Екідің ауылынан шығар жол жиегінде, яғни өзеннің сол жағында орналасса, екіншісі – өзеннің оң жағындағы төбенің басына тұрғызылған.
Тастан үйілген екі биік дің жау әскерін қарауылдау үшін салынған деседі. Ескерткіш күмбез түрінде тастан қаланып, сыртқы диаметрі бірте-бірте тарылып, жарты сфера түрін құрайды. Діңнің жоғары жағында шебер жасалған тесік бар. Кіреберісі шығысқа қараған. Діңнің төбесіне шықсаң төңірек алақандағыдай көрінеді. Қауіп төнген сәтте қарауылдағы сарбаздар ішіне от жағып, түтінін белгі ретінде қолданған.
Осы өңірде өмір сүрген кәрі құлақ қариялардың айтуынша, XVII-XVIII ғасырда Екідің тұрған төбелер арасындағы жазық алаңда қырғын соғыс болған. Бір-бірімен жауласқан ру басыларының ордасы осы жерде орналасқан. Алайда орта ғасыр кезеңіндегі осындай құрылыстар әлі күнге дейін жете зерттелмеген. Сарыарқада осы секілді бірнеше нысан бар. Өйткені мамандар осындай ғұрыптық ескерткішті зерттеуде оның мерзімін дәл анықтауға көмектесетін жәдігерлер болмағанын айтады. Дегенмен ғалымдар академик Әлкей Марғұланның «бұл ескерткіштер ислам дәуіріне дейінгі кезеңге жатады» деген пікірімен келіседі.