Париж Олимпиадасындағы грек-рим күресі шеберлерінің айқасын тамашалай отырып небір керемет көріністердің куәсі болдық. Осы жарыста бірқатар сенсациялық нәтиже тіркелді. Чемпиондар тұғырдан тайып, олардың орнын басқа балуандар басты. Кейбір салмақтағы сақа спортшылар өзінің мықтылығын кезекті рет мойындатты. Кейбір көкжалдар сүреңсіз өнер көрсетіп, қалың топтың арасында қалып қойды.
Жадыраев қана жарады
Ғаламдық додада Қазақстанның төрт балуаны бақ сынады. Сол «классиктер» арасынан Демеу Жадыраевтың ғана жолы болды. 77 кг салмақта сынға түскен саңлақтың жүріп өткен жолы жайында бұған дейін де біз сан мәрте әңгімелегенбіз. Сол себепті оған қайта оралып жатудың қажеті жоқ деп ойлаймыз. Ең бастысы, жасы 35-ке таяған жампоз өзінің өжеттігі мен табандылығы арқылы осындай дәрежеге жетті. Жалпы, Париж Демеу үшін құтты мекен болды. Олай деуге негізі, Жадыраев өзінің спорттық мансабындағы ең қомақты табыстарына дәл осы шаһарда қол жеткізді. 2017 жылы ол Сена өзенінің жағалауында әлем чемпионатының күміс медалін мойнында жарқыратса, арада жеті жыл өткеннен соң сол көрсеткішін Олимпия ойындарында қайталады.
Тәуелсіз Қазақстанның грек-рим шеберлері арасынан Демеу Жадыраевтың есімі Олимпиадада жеңіс тұғырына көтерілген алтыншы балуан ретінде тарихта қалды. Боранбек Қоңыратовтың шәкіртіне дейін аталған бәсекеде Юрий Мельниченко (1996 жылы) – алтын, Георгий Цурцумия (2004) мен Нұрбақыт Теңізбаев (2008) – күміс және Мхитар Манукян (2004) мен Даниял Гаджиев (2012) қола медальді мойнында жарқыратты. Кейінгі екі жарыстан отандастарымыз олжасыз оралғанымен, өзге мемлекеттердің туы астында өнер көрсеткен қандастарымыз жақсы нәтиже көрсетті. Атап айтсақ, ең жеңіл салмақта сайысқа түскен Өзбекстанның қазағы Елмұрат Тасмұратов Рио-де-Жанейрода және Қытайдың қазағы Уәлихан Серікұлы Токиода үздік үштікті түйіндеді.
Өкінішке қарай, өзге «классиктеріміз» ел сенімін ақтамады. Айдос Сұлтанғали (60 кг) алғашқы айналымнан аса алмады. Тұсаукесер кездесулерін жеңіспен аяқтаған Нұрсұлтан Тұрсынов (87 кг) пен Әлімхан Сыздықов (130 кг) екінші кезеңде сүрінді. Сөйтіп, Демеу Жадыраевтың жалғыз жүлдесі көңілге демеу болды.
Аңыз адам бозкілеммен қош айтысты
Париждегі ойындардан кейін бірнеше спортшы үлкен спортпен қош айтысатынын жария етті. Солардың арасынан аты аңызға айналған екі балуанға ерекше назар аудара кетсек, еш айыбы жоқ. Алғашқысы – Михайн Лопес. Кубаның қабыланы адам нанғысыз көрсеткішке қол жеткізді. Алғаш рет ол 2004 жылы Афины Олимпиадасына қатысып, ширек финалда ресейлік Хасан Бароевқа жол берді. Ол кезде болашақ жұлдыз 22 жаста еді. Есесіне «Эль Террибль» (Қорқынышты) атанған тау тұлға 2008 жылы Бейжіңде, 2012 жылы Лондонда, 2016 жылы Рио-де-Жанейрода, 2021 жылы Токиода қарсылас шақ келтірмеді. Міне, енді Парижде барлық қарсыласынан басым түсіп, бес дүркін Олимпиада чемпионы атанды. Лопеске дейін бірде-бір балуан осындай дәрежеге жеткен емес.
Тарихтың сарғайған беттерін парақтасақ, 2004-2016 жылдар аралығында әйелдер күресінің қас шебері, жапониялық Каори Итё төртжылдықтың басты додасында төрт мәрте дараланды. Грек-рим күресінен Карл Вестергрен (Швеция, 1920, 1924, 1932 жылдары) мен Александр Карелин (КСРО, ТМД, Ресей, 1988, 1992, 1996), еркін күрестен Александр Медведь (1964, 1968, 1972) пен Бувайсар Сайтиев (1996, 2004, 2008), осы күрес түрлерінің екеуін де жетік меңгерген Ивар Юханссон (Швеция, 1932 жылы – екі рет, 1936 жылы), дзюдошы Тадахиро Номура (Жапония, 1996, 2000, 2004) мен Тедди Ринер (2012, 2016, 2024) бұл белесті үш реттен бағындырды.
Балуандардан бөлек, ондай бақ боксшылар мен ауыр атлеттерге де бұйырмады. Былғары қолғап шеберлері арасынан мажарстандық Ласло Папп (1948, 1952, 1956) және Кубаның қос қабыланы – Теофило Стивенсон (1972, 1976, 1980) мен Феликс Савон (1992, 1996, 2000), зілтеміршілер сайысында түркиялық Наим Сулейманоглу (1988, 1992, 1996) мен Халил Мутлу (1996, 2000, 2004), грекиялық Пиррос Димас (1992, 1996, 2000) пен Акакиос Какиашвилис (1992, 1996, 2000) және қытайлық Люй Сяоцзюньнің де (2012, 2016, 2020) Олимпиаданың үш дүркін чемпионы деген атақтары бар. Бірақ Бостандық аралы батырының орасан зор табысының қасында бұның барлығы да қазіргі кезде қарапайым көрсеткіш секілді көрініп қалды.
Әлемдік спорт тарихында өз орнын ойып тұрып алған Михайн Лопес финалдық сайыстан кейін аяқкиімін шешіп, бозкілемде қалдырып кетті. Бұл рәсім балуандар арасында «үлкен спортпен қоштастым» дегенді білдіреді. Сол сәтте тау тұлғаның өзі ғана емес, «Гран-Пале-Эфемерге» жиналған сан мың жанкүйер мен көгілдір экранға көз тіккен миллиондаған көрермен көзіне жас алды. Тіптен, егіліп жылағандарды да көзіміз көрді. Сөйтіп, аңыз адам баршамызға «Қош!» деді.
Беленюк кетті, Алексанян қалды
Олимпия ойындарында толық медальдар жиынтығын еншілеген 33 жастағы Жан Беленюк те дәл солай істеді. Оның әкесі Венсан – руандалық, анасы Людмила – украиналық. Олар кеңес одағы дәуірінде студент кезінде танысқан. Көңілі жарасқан жастар көп ұзамай, отбасын құрды. 1991 жылы Киевтегі перзентханалардың бірінде Жан дүниеге келді. 1994 жылы Руандада азаматтық соғыстың оты өршіді. Әкесі сол жаққа аттанып, мерт болды. Жан аталған мемлекеттің астанасында анасы мен әжесінің қолына тәрбиеленді.
Уақыт оза Беленюк Украинаның мақтанышына айналды. Олимпиадада – үш (1+1+1), әлем чемпионатында – бес (2+1+2), Еуропа біріншілігінде – алты (3+0+3), Еуропа ойындарында – екі (1+1+0) және Дүниежүзілік универсиадада (0+0+1) бір жүлде алды. 2019 жылы әйгілі балуан Жоғарғы раданың депутаты болып сайланды. Жан Беленюк Парламентте Жастар және спорт комитеті төрағасының бірінші орынбасары қызметін атқарады. Бұл азамат та қола медальді қанағат тұтқаннан кейін аяқкиімін кілемде қалдырып, біраз жанкүйерді жылатты. Беленюк бойындағы бар күш-жігері мен қажыр-қайратын енді Украина халқының әл-ауқатын арттыру үшін жұмсауға бекінді.
Ал Жан Беленюкпен түйдей құрдас Артур Алексанянның әлі де күреспен қош айтысқысы жоқ. ХХІ ғасырдағы Арменияның ең атақты спортшысы деп танылған грек-рим күресі шеберінде Олимпиаданың (1+2+1) – төрт, әлем чемпионатының – жеті (4+3+0), құрлықтық доданың 10 (7+2+1) және Еуропа ойындары (1+0+0) мен Дүниежүзілік универсиаданың (0+1+0) бір жүлдесі бар. Өзінің әкесі, атақты бапкер Геворг Алексанянның қоластында жаттығатын ол БАҚ өкілдеріне берген сұхбатында «Мен жеңіске тойған жоқпын. Әлі де алысып-жұлысып, жеңіс тұғырының ең биік сатысына көтерілгім келеді. Күнде сол оймен оянамын және сол оймен ұйқы құшағына кетемін. Ең бастысы, мақсат бар. Соған жету үшін алдағы жылдары да айқасуға дайынмын. Ал егер мотивациямнан айырылсам, сол күні-ақ бозкілемнен кетемін», деп мәлімдеді.
Лопестен басқалары тұғырдан тайды
Осыдан үш жыл бұрын Токио Олимпиадасында бас жүлдені олжалаған балуандар арасында тек Михайн Лопес (130 кг) ғана өз биігінде қала алды. Қалғаны төмендеді. Осыдан үш жыл бұрын алдына жан салмаған оның отандасы Луис Ортис (60 кг) Парижде 67 кг салмақта сынға түсіп, қола медальді қанағат тұтты. Жан Беленюк те (87 кг) үшінші орыннан аса алмады. Токиода дара шыққан үш дарабоз Францияда көрермендер назарынан тыс қалды. Тарқатып айтсақ, ирандық Мохаммед Реза Гераидің (67 кг) орнына Саид Эсмаили күресті. Парсы елінің жас жолбарысы сенімді толығымен ақтады. Жасындай жарқылдаған Эсмаили бас жүлдені олжалады. Мажарстандық Томаш Леринцті (87 кг) алмастырған әлем чемпионы Томаш Лошонци бұл бәсекеде үздіктер қатарына қосыла алмады. Ал саяси жағдайға байланысты Ресей балуандарының Олимпиадаға қатыспағаны белгілі. 2021 жылы Күншығыс елінде 97 кг салмақта Мұса Евлоевтың топ жарғаны есімізде.
Жапонияның жұлдызы Кенеширо Фумита (60 кг) осыдан үш жыл бұрын алауы тұтанған Олимпия ойындарындағы күмісін Парижде алтынға алмастырды. Күншығыс елінде қолаға қол созған Иранның пехлеваны Мохаммадхади Сарави (97 кг) бұл жолы бас жүлдені қанжығасына байлады. Ал Парвиз Насибов (67 кг) пен Артур Алексанян (97 кг) өз орнын сақтап қалды.
Париж Олимпиадасында жеңіс тұғырына көтерілген балуандар арасындағы ең ересегі Михайн Лопес екенін айта кетуге тиіспіз. Олимпиаданың бес дүркін чемпионы 20 тамызда 42 жасқа толады. Финалда Лопеске есе жіберген чилилік Ясмани Окоста – 36 жаста. Ардагерлер қатарында Демеу Жадыраев та бар. Олимпиаданың күміс жүлдегері атанған жерлесіміздің жасы 35-ке таяды. Ал ең жас чемпион – 21 жастағы Саид Эсмаили. Онымен түйдей құрдас әзербайжандық Хасрат Жафаров 67 кг салмақта үздік үштікті түйіндеді.
Сонымен, Францияның бас шаһарында өткен жарыста Иран мен Жапония құрамалары керемет нәтиже көрсетті. Парсы елі пехлевандары 2 алтын, 1 күміс және 1 қоланы олжалады. Күншығыс елінің өрендері бас жүлденің екеуін өз қоржынына салды. Үшінші орында – Куба. Бостандық елінің балуандары 1 алтын мен 2 қоланы еншіледі. Сондай-ақ бұл жарыста Болгария (1+0+0), Қытай (0+1+2), Армения (0+1+1), Украина (0+1+1), Қазақстан мен Чили (0+1+0), Қырғызстан (0+0+3), Солтүстік Корея, Әзербайжан және Данияның (0+0+1) грек-рим күресі шеберлері жеңіс тұғырына көтерілді.