Күн өткен сайын дұрыс тамақтану адамзат алдында тұрған ең өзекті мәселенің біріне айналып келеді. Дүкен сөрелерінен табиғи азық-түлік өнімдерін табу қиын. Яғни тамақ өнімі нарығындағы ахуалды қалыпты қадағалау күрделі болып отыр. Елімізге сырттан әкелінген технологиялары белгісіз, соның ішінде халықтың денсаулығы үшін қауіпті сапасыз тамақ өнімдеріне тосқауыл қоймай, бұл мәселені жолға қоя алмасымыз анық.
Деннің саулығы ең алдымен дұрыс тамақтанудан басталатынын білсек те, күнделікті өмірде бұл мәселеге аса мән бермейміз. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының сараптауынша, әлемдегі мерзімсіз өлім жағдайларының 80 пайызы төрт негізгі қауіптен тұрады. Оның ішінде физикалық белсенділіктің төмендеуі мен дұрыс тамақтанбау көш басында тұр. Ғалам дабыл қағып отырған бұл проблема бізді де айналып өтпейді.
Денсаулыққа ең пайдалысы – өмірлік қуат көзін табиғаттың өзінен алу. Уақыт ағымына сай бұл дәстүр келмеске кетті демесек те, жұрттың бәрінде бірдей табиғи тамақтарды ғана тұтыну мүмкіндігі жоқ. Бүгінгі дамыған технологиялар заманында адамзаттың өмір сүру салты мүлде басқа арнаға бұрылды. Әлемдік зерттеу бойынша 65 жасқа дейін өлім құшқандардың 12 пайызы – қатаң диета, шамадан тыс тамақтану, зиянды тағамдарды жиі тұтынудан туындаған аурулардың салдарынан көз жұмғандар. Қимыл-қозғалыс күрт азайып, артық колория, ағзаға дұрыс сіңбеген тамақ семіздікке шалдыққандардың санын арттырған. Ғалымдар артық салмақтың 98 пайызы тамақтан, тек екі пайызы ғана эндокринология мен жүйке жүйесіне байланысты екенін, адам бойындағы 4 кг артық салмақ өмір сүру мерзімін бір жылға қысқартатынын дәлелдеп отыр.
Өкініштісі сол – семіздікке ұшырағандардың басым бөлігі кәмелет жасына толмаған жеткіншектер. Ресми мәлімет бойынша, әлемде 175 миллион баланың салмағы 100 килодан артық. Мамандар бұл кесел адам ағзасына зиянды қаныққан май қышқылдарының, әртүрлі дәмдеуіштер мен трансмайлардың ошағы саналатын фастфуд өнімдерін, түрлі газды сусындарды шамадан тыс тұтынудың салдары екенін айтады. Бүгінде атынан адам жаңылатын түрлі фастфудтар, шетелдің жылдам даярланатын тағамдары мен жартылай фабрикат өнімдер қоғамдық сипат алып, өмірімізге дендеп еніп кетті. Оның бір ғана дәлелі, кейінгі жылдары еліміздегі фастфуд тағамдарын сату көлемі 50 пайызға, фастфуд мейрамханалары 48 пайызға, ал онда жұмыс істейтіндердің саны 29 пайызға өскен. Бұл дегеніңіз – ел тұрғындары тек фастфуд тағамдарына жылына қыруар қаржы жұмсайды деген сөз.
«Фастфудтың атасы саналатын түрлі бургерлердің құрамындағы ароматизатор, бояғыштар, антиоксидант пен консерванттар, дәмдеуіштер бір дәмін татқан жанды бас тарта алмайтын жағдайға жеткізеді. Ағзамызға аса қуат бермесе де, бауыр мен жүрекке, қантамырларына май боп жиналады. Тез тойдырады әрі жеп отырған адамның көңіл күйін жақсартады. Дәрігерлер мен мамандар қанша жерден дабыл қақса да, тілге жұмсақ болғанмен ажалға айдайтын аурулардың апанына баланатын бұл тағамдардан тыйылатын түріміз жоқ. Мұндай өнімдерді үздіксіз тұтыну, семіздік, атеросклероз, гипертония, гастрит, холесцистит, инфаркт сияқты аурулармен қатар қатерлі ісіктерді де дамытатын күшке ие», дейді дәрігер Маржан Болатқызы.
Маман айтып өткендей, аптап ыстықта шөлімізді басатын неше түрлі құты-қалбырлардағы қызылды-жасылды сусындардың ағзамызға тигізер алапат зиянын мың сан рет естісек те, оны ойлап бас қатыра бермейміз.
«Кез келген газдалған сусынның құрамында көмірқышқыл газы кездеседі. Ол сусынның ұзақ сақталуына ықпал етеді. Мұндай сусындар асқазан секрециясының қабынуына, ішек ауруларының өршуіне әкеледі. Қант немесе жеңіл сіңетін көмірсулар адам ағзасына түскеннен кейін тез ыдырап, артық салмақтың жиналуына, әрі қарай семіздікке және қандағы қант мөлшерінің көбеюіне байланысты қант диабетіне апарып соқтыруы ғажап емес», дейді дәрігер.
Ғаламтор бетіндегі зерттеу-тәжірибесіне үңілсек, тәтті газдалған сусын ішкеннен кейін ағзамызда мынадай үдерістер белең алады.
«Он минут ішінде бірнеше қасық қант бірден ағзамызға түседі. Көп көлемде қабылданған қант құрамындағы фосфор қышқылының әсерінен жүрек айнымайды. 20 минуттан кейін қан құрамында инсулин мөлшері күрт шарықтап, бауыр денедегі артық қантты майға айналдырады. 40 минуттан соң денемізді кофеин дендейді. Көз қарашығы үлкейіп, қан қысымы жоғарылайды. Өйткені бауыр қанға үлкен көлемде қант жібереді. Ағзадағы рецепторларды тоқтатады. Адам ұйқысырай бастайды. 45 минуттан кейін адам денесі дофомин гормонын нормадан көп өндіреді. Ол мидың жұмысын бәсеңдетеді», дейді маман.
Диетологтер тамақтанудың ең дұрыс тәртібі ретінде күніне төрт мезгіл тамақтануды мойындап отыр. Таңғы, түскі, түс ауа және кешкі ас ішудің арасындағы ұзақтық төрт-бес сағатты құрауға тиіс. Әсіресе кешкі асымызды ұйқыға жатардан кемі 2-3 сағат бұрын ішуді қатаң қағидаға айналдыру керектігін алға тартады. Тіпті дұрыс тамақтануды арықтау үшін пайдаланғанның өзінде, тұтынатын калория мөлшері жұмсалатын энергияны өтеуге тиіс. Ол нақты адамның жынысына, жасына, жеке физиологиялық ерекшеліктеріне, өмір сүру салтына, жұмыс істеу сипатына байланысты.
Сайып келгенде, әр адамның денсаулығы – өз қолында. Ақпараттың кең заманында әрбір азамат пайдалы ас пен зиянды тағамдардың аражігін ажырата білгені абзал.
АЛМАТЫ