Бұл мақаланы жазуыма белгілі мемлекет және қоғам қайраткерлері, қызылордалық Биғали Қаюпов, Бақберген Досмамбетов, Нажімәдин Мұсабаев, Жарылқасын Шәріпов, Мұрат Мұхамбетов, Бекмырза Еламанов, Имамадин Оңғарбаев, тағы басқа қадірлі інілерім себепкер болды.
Қадірлі бауырларымның базынасы дұрыс шығар, себебі сонау қиын кездерде, ел экономикасы шатқаяқтап тұрған алмағайып уақытта байтақ республикамыздың әр өңірінің бойына қан жүгіртетін азаматтар керек болды, солардың бірі һәм бірегейі Бердібек Сапарбаев еді. Бақилыққа аттанғанда қабырғамыз қайысты. Алматыдағы жерлеу рәсімінен соң іле-шала қызылордалық жерлестеріне арнайы ас берілді. Сонда қызметтес болған әріптестері мен ағайын-жұрт «Бердібек Мәшбекұлын неліктен жоғары мемлекеттік марапатқа ұсынбасқа?» деген сауал қойып, бірауыздан қолдаған едік. Қайраткер азаматтың қызметтесі ретінде бұл ұсыныстың мәнін өзім айтуды парыз санадым.
Қызылорда облысы апаттық аймақ болып саналғанда 1995-1999 жылдары Бердібек Сапарбаев өңір тізгінін қолына алып, аз ғана уақыттың ішінде экономикалық қуатты өңірге айналдырды. Елде әкімдік институт әлі қалыптаспаған кезеңде аймақтың шетін мәселелерін шеше білді. Канада, Германиядан инвесторларды тарту арқылы мұнай компанияларының жұмысын жандандырып, облысты тығырықтан шығарды. Қызылорданың тағы бір экономикалық көзі – балық шаруашылығы. Кеңес үкіметі кезінде біздегі балықтың байлығына, молдығына көзі жеткен В.И.Ленин 1921 жылы Арал балықшыларына арнайы хат жазып, орыс халқы, әсіресе балалары аштыққа ұшырап жатқанда балық сұратқан еді. Арал балықшылары өз ауыздарынан жырып, 14 вагон балықты Ресейге жөнелтті. Ерен еңбектері ескеріліп, Калининнің қолынан бірнеше Арал балықшысы жоғары марапат алған. Балық шаруашылығына көмегі тиген ел ағалары көп болды, атап айсам, Мұхамбетқали Сужиков, Сәлімгерей Тоқтамысов, Тәкей Есетов, Еркін Әуелбеков, Бердібек Сапарбаев, Икрам Адырбеков, Қырымбек Көшербаев және тағы басқа азаматтар. Кейіннен кіші Арал қайтып кетіп, тұздың мөлшері 30 мг-ге артқан сәтте көптеген балық түрі жойылып кетті. Осы кезде Бердібек Мәшбекұлы тікелей көмек жасап, ғылыми институттың ғалымдарымен ақылдасып, Азов теңізінен камбала балығының тұқымын алып келдік. Арал теңізі қолайлы болғаннан ба, алып келген балықтар өздерінің қалыпты салмағынан екі есеге дейін өсті. 1992-1993 жылдары мемлекетіміз үшін ауыр кезең болды, дәл осы уақытта теңізде күрт өскен камбала балықтарын аулайтын ау құралдары, мамандар, тоңазытқыштар жоқтың қасы еді. Бердібек Мәшбекұлы балықшылар мен мамандарды жинап, жан-жақты қолдау көрсетіп, жоспар жасадық. Бұл жоспардың аты «Копенгагеннен Аралға дейін» деп аталды. Дания елінің басшылары мен мамандары Қазақстанға келіп, Бердібек Мәшбекұлымен кездесіп, келісімшартқа отырды. Олардың келіп-кету шығынын Бердібек Мәшбекұлы үкіметпен келісе отырып шешті де, тәжірибе алмасу үшін көп көмек жасады. Нәтижесінде, Данияға Аралдан екі рет экспедиция жіберіліп, бір айға жуық тәжірибе алмасып, камбала балығын қалай аулап, пайдалану керегін үйреніп келді. Тек тәжірибе алмасып қана қоймай, Бердібек Мәшбекұлының көмегімен арнайы ау құралдарын, ауланған балықтарды сақтайтын тоңазытқыштарды елге әкелді. Соның арқасында Арал балықшылары мен халқы бір марқайып, еңселері көтеріліп қалды.
Қызылордадан кеткеннен кейін, ахуалы ауырлап, өндірісі тұралап қалған Оңтүстік Қазақстан облысын басқаруға келді. Іргелі істерді бірден қолға алған Бердібек Сапарбаев бойындағы бар қабілет-қарымын жұмсап, Шымкентті шыңға шығарып кетті. Облысқа әкім болып тағайындалғанда, мұнда газ, жарық, жылу деген атымен жоқ не болмаса қат еді. Айналдырған екі-үш жылдың ішінде аймақта газ да, жылу да, жарық та қосылып, халықтың әл-ауқаты артты. Қазір ауызбен айтқанға жеңіл, дәл сол уақытта Бердібек Мәшбекұлы үшін бұл күрделі шаруаны оңтайландыру оңайға соқпағаны анық. Тырнақ астынан кір іздейтін әпербақандар қашанда табылады, бірақ Бердібек Мәшбекұлы ілгері басқан қадамын кейінге тартқандарға тас лақтырмай-ақ, өз жолынан жаңылмады. Оның мінезінің беріктігі мен сертінде тұратын арда қасиеті ел игілігі үшін қашанда сұранып тұрды. Осы орайда ұлтымыздың көсемі Әлихан Бөкейханның «Ұлтқа қызмет ету білімнен емес, мінезден» деген сөзі еріксіз ойға оралады. Расында да, ол мінезге бай тұлға еді. Жоғарыда жазғанымыздай, аз ғана уақыттың ішінде Шымкенттің шырайын келтірген әкім қаймағы бұзылмаған қазақы өңірді дамытуға еңбек сіңірді. Оған оңтүстік халқы куә. Осы орайда қаламгер Қали Сәрсенбайдың «Ер екеніңді білейін, Шымкентті басқарып көрші» атты мақаласын да атап өткім келеді.
Бердібек Мәшбекұлы Шымкенттен кейін кеден саласына келді. Күрмеуі көп күрделі проблемаларды шешу үшін көп жұмыс істеу керек болды. Бұрын бұл салада істеп көрмесе де, өзінің білігі мен білімін қатар ұштап, кеденнің бар кем-кетігін түзеуге атсалысты. Ондағы келеңсіздіктердің алдын алу жұмысшылардың жалақысын көтеру, зейнетке шығару мәселесін біршама оңтайландырып кеткен осы Бердібек Сапарбаев болатын.
Халыққа жаны жақын Бердібек Мәшбекұлы 2009 жылы Шығыс Қазақстан облысын басқаруға келгенде, кешегі Абай туған, Мұхтардай заңғар жазушы дүниеге келген қасиетті өлкені қайтадан түлетуге күш салды. Алдымен облыс орталығы Өскеменнің қақ ортасына Абай ескерткішін орнатып, қазақтың айбынын көрсете білді. Өңірді абаттандыру, шекаралық аудандардың мәселесін тез арада шешу, зауыт-фабрикаларды жандандырып, өндірісті жеделдетуге күшін салды. Ең бастысы, қарауындағы халықпен жақсы тіл табыса білді. Мысалы, су тасқынынан жиі зардап шегетін аудандарды өзі аралап, халықтың жанайқайын тыңдап, жедел түрде мәселелерін шешіп берді. Әкім болып тағайындала салысымен Зайсан ауданына қарасты Тасбастау ауылын күрт еріген қар суы шайып кетіп, жұрт баспанасы мен мал-жанынан бір сәтте айырылып қалды. Сол кезде алтын адам табылған қасиетті өлкеге арнайы барып, халықпен тілдесіп, не керек екенін сұрап, үш айдың ішінде жаңа баспана салып, мал-жанының өтемақысын беруге уәде етті. Қоңыр күз келгенше су басқан ауылдағы халыққа жаңа үйдің кілтін өзі табыстап, лентасын қиғанын көзіміз көрді. Бұл іскер әкімнің айқын образын көрсетсе керек.
Ақтөбе облысына әкім болып тағайындалған соң, екі жылдан кейін мені шақырып: «Құдайберген Саржанұлы, осы Ырғыз өңірінде жетпістен астам көл бар көрінеді, осыны қалай балыққа толтырсақ болады? Естуімше, 60-жылдары сіздер Ырғызға арнайы балық әкелген екенсіздер», деді. Расында, 1963 жылы біз Арал теңізінен сазан балығын Ырғыз көлдеріне жібергенбіз, жеті-сегіз жыл өткенде әгі балықтардың салмағы он килограмға дейін өсті. Ақыры аралдықтар сазанды Ырғыз көлдерінен аулайтын болды. Бердібек Мәшбекұлы соны естіген шығар, маған қолқа салып, орынбасарларына, Табиғатты басқару басқармасына тапсырма беріп: «Құдекеңмен бірігіп жұмыс істеңдер, ол бізге балық санын өсіруге көмектеседі», деді. Жұмысқа енді кірісейік деп жатқанымызда әттең, ол кісі қызметінен кетіп қалды. Ол кісі кеткеннен кейін бұл жұмысты әрмен қарай жалғастыратын адам болмады.
2020-2022 жылдары Қордайда болған қақтығыстан соң, Бердібек Мәшбекұлы Жамбыл облысына әкім болып тағайындалды. Себебі әлеуметпен ортақ тіл табыса алатын әкім қажет еді. Бердібек Мәшбекұлы бәрін орнымен шешіп, облыстың тұрақтылығын қалпына келтіре білді.
Жұртшылық біледі, кешегі соғыс жылдары майданның ең күрделі жерлеріне маршал Жуков жіберіліп отырған. Төрт жылда Жуков төрт майданды басқарып, жау қолында қалған елді мекендерді азат етуге бар күшін салды. Сол еңбегін ескеріп, И.Сталин Жуковке төрт рет Кеңес Одағының батыры атағын берген. Міне, Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары ел еңсесін тіктеуге, күрмеуі қиын күрделі мәселелерді шешуге, облыстардың әл-ауқатын, экономикасын арттыруға ерен еңбегін сіңірген, бір өзі бес-алты облысты басқарып, мансапқа емес, халыққа қызмет еткен Бердібек Мәшбекұлын неліктен бағаламаймыз? Әкімдік қызметін былай қойғанда, үкіметте істегенде ел дегенде еміреніп еңбек еткен де дәл осы Бердібек еді. Қолда барда алтынның қадірі болушы ма еді? Кейде шын асыл азаматтардың қадіріне жете алмай қаламыз. Батыр Бауыржанға да, Рейхстагқа ту тіккен Рақымжанға да батыр атағын көздері кеткен соң, тарихи әділеттілікті орнатып бермеп пе еді? Бабаларымыз «игіліктің ерте-кеші жоқ» деп бекер айтпаса керек, Бердібек Мәшбекұлының артында қара ормандай халқы, туған-туыс, шәкірттері қалды. Біз ел ағалары кеңесіп, азаматтар ақылдасып, Бердібек Сапарбаевқа еліміздің жоғары марапаты берілсе дейміз. Қайраткерлікте де еңбек адамының маңдай тері мен өнегесі ескерілсе, елдігіміз баянды болады деп санаймыз.
Құдайберген САРЖАНОВ,
Балық шаруашылығы экс-министрі, Қызылорда қаласының құрметті азаматы