Инвестиция иірімінде Impact Investing ұғымы бар. Ол әлеуметтік әсерлі инвестиция дегенге саяды. Яғни әлемге оң әсер етуді көздейтін инвестицияның ерекше түрі. Бұл тұжырымдама арқылы инвесторлар мектеп, аурухана, таза энергия жобасы, су ресурстарын қорғау сияқты қоғамға пайдалы жобаларды қолдайды. Сондай игі инвестиция біздің елдің де есігін қақты. Бакудегі Дүниежүзілік климат саммиті аясында Ислам даму банкінің (ИДБ) елімізде су ресурстарын дамыту жобасына ауқымды инвестиция құятыны мәлім болды.
7 облыста 8 суқоймасы жаңарады
Мемлекет басшысының қатысуымен өткен Қазақстан Үкіметі мен Ислам даму банкі арасындағы қаржыландыру келісімі аясында 7 облыста 8 суқоймасы мен жалпы ұзындығы 3 450 шақырым болатын 115 канал, 1 қарсы реттегішті салу және жөндеу мүмкіндігі туды. Бұл орайда халықаралық қаржы институты 1,153 млрд доллар қаржы салады. Сонымен бірге 3,5 млн доллар көлемінде грант беріледі. Ұлттық экономика министрі Нұрлан Байбазаровтың айтуынша, бұл – банктің 51 жылдық тарихындағы ең көлемді қаржыландыру жобасы.
– Мемлекет басшысы су саласына инвестиция тартудың маңыздылығын бірнеше рет атап көрсетті. Біздің алдымызда су инфрақұрылымын жаңғырту және болып жатқан климаттық өзгерістерге бейімдеу міндеті тұр. Ислам даму банкі сияқты беделді институттың қаржыландыруы елімізге деген жоғары сенімді, жүргізіліп жатқан инвестициялық саясат пен әлеуметтік-экономикалық реформаларды куәландырады, – дейді Н. Байбазаров.
Президент биылғы Жолдауда дүниежүзінде инвестицияға талас өршіп тұрған кезде елге қаржы тарту үшін «дәл осы жерде және дәл қазір» қағидасы бойынша шешім қабылдау қажет деген болатын.
– Сондықтан Үкімет жанындағы Инвестиция штабына ауқымды құзырет берілді. Бұл қадам металды терең өңдеу, мұнай-газ-көмір химиясы, туризм, энергетика және машина жасау сияқты маңызды салалардағы жобаларды жүзеге асыру қарқынын арттыруға жол ашты. Экономикаға салынған тікелей инвестиция көлемін азайтып алмас үшін осы бағыттағы жұмысты күшейту керек. Кейбір әкімдер мен министрлер инвестор тарту ісіне жөнді атсалыспай отырғанын атап өткім келеді. Үкімет бұл шаруаны ретке келтіруге тиіс, – деген болатын Қасым-Жомарт Тоқаев.
Меже – 20 қойманы іске қосу
Осы орайда 4 суқоймасының атауы, жағдайы қызықтырып, Су ресурстары және ирригация министрлігіне сұрау салдық. Айтуынша, ИДБ инвестиция қаражаты есебінен іске асырылатын «Климаттық орнықты су ресурстары дамыту» жобасының I кезеңінде Жамбыл мен Түркістан облыстары аумағындағы 4 суқоймасын реконструкциялау, қалпына келтіру көзделген. Атап өтетін болсақ:
Жамбыл облысы Жуалы ауданындағы Теріс-Ащыбұлақ; Қордай ауданындағы Қарақоңыз суқоймалары; Түркістан облысы Арыс қаласы аумағындағы Көксарай контрреттегіші; Кентау қаласындағы Қосқорған суқоймасы.Екінші кезеңде 12 суқоймасы реконструкциялануы мүмкін. Аталған суқоймалары өткен ғасырдың 60–80-жылдары аралығында салынып, бүгінге дейін күрделі жөндеусіз пайдаланылған. Жөндеу жұмыстарының болмауы салдарынан нысандардың құрылымдық элементтері бұзылып, аспаптар мен жабдықтары істен шыққан.
– ЕАДБ (Еуразиялық Даму банкі) сарапшылары су ресурстарына жоғары жүктеме мен суармалы су тапшылық Орталық Азиядағы суармалы егіншілікті дамыту әлеуетін іс жүзінде сарқып кеткенін айтқан еді. Мақта өсіруге маманданған Өзбекстан (54,2%), Түрікменстан (16,1%) суаруда көш бастап тұр. Одан кейін – Қазақстан (15,3%), Тәжікстан (7,4%) және Қырғызстан (7,1%). Бізде суармалы жерлердің жалпы ауданы 2 243,4 мың гектарды құрайды, алайда олардың 1 557,6 мың гектары ғана пайдаланылады. Бұл – 30,6%, – дейді эколог Айжан Сқақова.
Жоба шеңберінде бөгет, қақпаларды жөндеу-қалпына келтіру, нысандарды инженерлік-техникалық нығайту, гидропост орнату, пьезометрлер мен инклинометрлерді орнату жүзеге асырылады. Министрліктің топшылауынша, осының бәрі нысандардың сенімді жұмыс істеуіне септесіп, бөгеттердің сейсмикалық сенімділігін арттырып, пайдалану сипаттамасын жақсарта түседі.
– Қазір ведомство ирригациялық жүйелерді қайта құруда ауқымды жобаны іске қосуды жоспарлап отыр. Жобаны 3 кезеңде жүзеге асырғысы келеді. 2024–2025 жылдары 3,5 мың шақырым канал жаңартылады. Бұл жыл сайынғы су шығынын 0,5 текше шақырымға қысқартады. Суармалы жерлерді қалпына келтіру, 2050 жылға дейін жаңа суармалы жерлерді енгізу, тамшылатып суару техникасын қолдана отырып, жемшөп пен көкөніс дақылдарын өсіру – басты мақсат, – дейді А.Сқақова.
Жыл басында Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов 2030 жылға дейін Ақмола, Қарағанды, Алматы, Жамбыл, Түркістан, Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстарында 20 жаңа суқоймасының құрылысын аяқтау жоспарланғанын айтқан еді.
– 20 суқоймасының іске қосылуы 137 мың тұрғыны бар 70 ауылдық елді мекенде су басу қаупін азайтады. 9 облыста қолданыстағы 15 суқоймасын қалпына келтіру жұмысы басталады. Бүгінде министрлік 9 нысанның жобалық-сметалық құжаттамасын әзірледі. Оның ішінде 5 нысанда жұмыс аяқталды, – деген еді.
Суға деген сұраныс қанағаттандырылады
– Ислам даму банкі елімізге бір млрд доллардан астам инвестиция салуды көздеп отыр. Ендігі сұрақ – «неге бізге?». Бұған экономикалық емес, геосаяси жағдай әсер еткен болуы мүмкін. Десе де, ИДБ өзі ынтымақтастық орнатқан ислам елдерінде осындай инфрақұрылымдық, әлеуметтік жобаларға инвестиция салып, гранттар беріп отырады, – дейді экономист Оразбек Мырзақұл.
Орталық Азия қазірдің өзінде су дағдарысын бастан кешіп жатыр. Климаттың өзгеруі, суды тиімсіз басқару айтарлықтай мәселеге айналды. Еліміздің 2,8%-ы ғана сулы жер санатына кіреді, қалғаны құрғақ аймақтар. Су ресурстарының біршамасы көрші елдерден келгендіктен, тәуелділік те жоғары. Сарапшы Арман Бейсембаев осылай деп дабыл қағады.
– Орталық Азияда су тапшылығы мәселесі жыл санап ушығып келе жатыр. Мұны мойындау керек. Су бәрімізге жетпейді. Ал халық көбейіп жатыр. Жақын болашақта, шамамен 10–15 жыл ішінде суға деген сұраныс артады, ал қажеттілікті өтеу қиынға соға бастайды, – дейді сарапшы.
Дүниежүзілік банктің мәліметінше, 2050 жылы аймақтағы халық саны 90–100 млн-ға жетпек. Сонда су тапшылығы 25–30%-ға артпақ. Мұның бәрі мемлекетаралық саясатқа да әсер етпей қоймайды. Орталық Азия елдері су мәселесін реттеу мақсатында ортақ комиссия да құрды. Былтырғы ыстық жаз Қазақстан, Өзбекстан және Түрікменстандағы бірқатар егіс алқабы мен бау-бақшаны күйдіріп жіберсе, еліміздің оңтүстігіндегі диқандар Қырғызстаннан келетін судың аздығынан зардап шекті. Сарапшының айтуынша, өңір елдері өзара қажеттіліктерін өтеу есебінен бұл түйткілді де тарқата алады.
– Мысалы, бізде Қырғызстанмен үнемі «Тоқтағұл ГЭС»-іне байланысты түсінбестік болады. Себебі онда бөгет бар. Егер өткен жылдардағыдай климаттық кедергілер болса, су электр стансасы толмайды. Ондай кезде Қырғызстан суды одан әрі жібермей қояды. Себебі олар суқоймасын электр энергиясын өндіру үшін толтырды, оларда электр энергиясының тапшылығы бар. Ал Қазақстанға үнемі су жетпейді. Егер Қырғызстан «Мен сізге көбірек су бере алмаймын. Себебі суды үнемдеуім керек. Менің суқоймамда су таусылып қалса, біз жарықсыз қаламыз» десе, Қазақстан тарапы «Біз электр энергиясын берейік, сіздер су беріңіздер» деп келісім жолын іздеуге тиіс. Өзбекстанмен де арада сондай мүмкіндіктерді жүзеге асыру маңызды. Сол үшін тиімді инфрақұрылымдық, экономикалық жобаларды қазірден бастап қолға алған абзал, – дейді А. Бейсембаев.