Есік мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы «Еуразия далалық өркениеті: тарихи-мәдени мұра ескерткіштерін зерттеу, сақтау және пайдаланудың өзекті мәселелері» тақырыбында V Есік оқулары – халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясын өткізді. Іс-шара қазақ археологиясы мектебінің негізін қалаушылардың бірі, Қазақстанның ежелгі және орта ғасыр тарихын зерттеуші, көрнекті археолог-ғалым Кемел Ақышевтың туғанына 100 жыл толуына орай ұйымдастырылды.
Конференцияда Қазақстанның археологиялық ескерткіштері: тарихи-мәдени мұраны сақтау және пайдалану жолдары, далалық ізденістер нәтижелері бойынша тарихи-мәдени мұра нысандарын зерттеу және қорғаудың әдістемелері, пәнаралық зерттеулер мен музей ісінің мәселелері талқыланды. Сондай-ақ конференция жұмысына отандық ғалымдармен қатар шетелдік, атап айтсақ, Ресей, Түркия, Қырғызстан, Тәжікстан, Қытай ғалымдары оффлайн және онлайн форматта қатысты. Сол себепті, халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция қазақ, орыс, түрік, қытай және ағылшын тілдерінде өтті. Ғылыми кеңесті «Есік» музей-қорығының директоры Гүлмира Райылқызы ашып, келесі кезекте Мәдениет және ақпарат министрлігі Мәдениет комитетінің төрағасы Күміс Қарсақбайқызы іс-шараға қатысушыларды құттықтады.
Пленарлық отырысқа «Қырым аралы» ғылыми-реставрациялық лаборатория директоры Қырым Алтынбеков, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетіне шақырылған профессор, түркітанушы, PhD Саваш Шахин, Астана музей дирекциялары директорының орынбасары, профессор Марат Әбсеметов қатысты.
Конференция аясында көрнекті ғалым К.Ақышевқа арналған мемориалды зал мен «Археология сардары» атты көрме ашылды. Көрмеге ғалымның жеке заттары қойылып, өмірбаяны мен ғылыми жолынан мәліметтер берілді.
Сонымен қатар Мәдениет және ақпарат министрлігінің қаржыландыруымен жүзеге асып жатқан «Іле өзенінің сол жақ саласы, Шарын өзенінің орта ағысы, Сарытоғай аңғарындағы ерте көшпелілерінің мәдени кешені» жобасы бойынша биыл жүргізілген археологиялық жұмыстар материалдары негізінде жасақталған көрме келушілер назарына ұсынылды.
«Қазақстан бойынша 270 музейдің қайсысына барсақ та археолог-ғалым Кемел Ақышевтың есімі аталып, еңбегі туралы міндетті түрде айтылады немесе экспозицияда көрсетіледі. Себебі Кемел Ақышев Қазақстанның археологиялық мектебінің негізін қалаушы. Жетісудағы мемлекеттіліктің болғаны туралы теорияны жазып кеткен ғалымдардың бірі. Ол 200-ден астам қазба жұмысына жетекшілік жасады, соның ішінде ерекше айтатын ескерткіштерінің бірі – Алматы облысында орналасқан «Алтын емел» ескерткіші. Одан кейін Бесшатыр, Отырар экпедициясына қатысқан. Қазақ тарихының ажырамас бөлігіне айналған «Алтын адамды» 1969 жылы Есік қорғанынан алғаш тауып, зерттеді. 1978 жылы «Есік қорғаны» деген монография шығарды. Монографияда «Алтын адамнан» табылған 4 мыңнан астам әшекейдің әрқайсысына жеке-жеке сипаттама беріп, соның символикалық мән-мағынасын айтып шығады. Өзінің сұхбатында Кемел Ақышев «Осы Алтын адам табылғаннан кейін біз 90 пайыз ешқандай фантазияны қоспай, нақты деректерге сүйене отырып, жаңғыртпасын жасадық», дейді. Дегенмен де Алтын адамның әлі де ашылмай жатқан құпиясы көп. Соның бірі Алтын адамның әйел не ер азамат екені әлі күнге анықталмады. «Алтын адам» – Ақышевтың тікелей зерттеген негізгі тақырыбы болған соң, өзімізден мемориалдық кабинет ашып отырмыз. Ондағы экспонаттардың басым көпшілігі түпнұсқалар. Осыдан 3-4 жыл бұрын қызмет атқарған үстелі, орындығы, шкафтары тапсырылған болатын. Бұдан бірнеше жыл бұрын осы музей ашылғанда Кемел Ақышевтың баласы, қазіргі белгілі археолог Әлішер Ақышев әкесінің архивін, яғни «Есік қорғаны» кітабына жазған қолжазбасы мен сызбаларын, 90-жылдары жүргізілген Сарытоғайға байланысты қолжазбаларын тапсырған болатын. Сонымен қатар Ақышевтың қойындәптері, сағаты, басқа да бұйымдары осы кабинетте тұр. Әлі де болса біз ол кісінің архивін зерттеу үстіндеміз. Өзімнің тарапымнан мақалалар жазып шықтым. Конференциямызды Кемел Ақышевқа арнауымыздың себебі осы», дейді «Есік» музей-қорығының директоры Гүлмира Райылқызы.
Ал өз кезегінде «Қырым аралы» ғылыми-реставрациялық лабораториясының директоры Қырым Алтынбеков «Алтын адамды» сол уақыттың мүмкіндігіне қарай ең биік дәрежеде зерттеген ғалым Кемел Ақышев екенін ерекше атады.
«Қазір сағат сайын технология өзгеріп жатыр, соның нәтижесінде, адамның көзіне көрінбейтін заттарды зерттеп, көкейкесті сұрақтарға нақты жауап алудың мүмкіндігі молайды. Ал Ақышевтың заманында «инемен құдық қазғандай» еңбек жасалды. «Алтын адамды» тауып, Қазақстанды әлемге әйгіледі. Ол кісінің жанында жүріп қаншама дүниені үйрендік, сезіндік. Қазба жұмыстарынан табылған жәдігерлердің негізін, түпнұсқасын зерттеп, айтқан жобасы бойынша жаңғырттық. Бұл – тек қана археологтің ғана емес, ұжымның жұмысы. Мысалы, анализді біреу жасаса, бірі оның тарихын зерттейді, енді бірі қалпына келтіреді деген сияқты сан алуан жұмыс жасалады. Біздің міндет – қалпына келтіріп, жаңғыртып, сақтап қалу. Кемел аға жұмысына өте қатал болғанымен, төңірегіндегі адамдарға мейіріммен қарайтын, жүрегі жұмсақ болды, сондықтан да дос сияқты сезінетінбіз», деп еске алды Қ.Алтынбеков.
Айта кетерлігі, қазақ археология ғылымының негізін қалаушылардың бірі, тарих ғылымдарының докторы Кемел Ақышев 200-ден астам ғылыми еңбек пен 15 кітаптың авторы атанып, соңына мол мұра қалдырған.
Алматы облысы