Жаңа бастама жемқорлықтың алдын ала ма?

Ел ішінде лауазымды тұлға­лар­дың көптеп-көлемдеп парамен ұсталып жатуы көздеген мақ­сатқа жету үшін алдымызда әлі талай соқтықпалы-соқпақты жол күтіп тұрғанын аңғартады. Осы орайда заң мен тәртіп қағидатын орнықтыру мақсатында Сыбай­лас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агент­­тігі парақорлыққа қарсы күрес жо­лында жүйелі жұмыс жүргізіп жатыр.

Агенттіктің мәліметінше, Қостанай қаласы №2 сотының үкімімен Ауыл шаруашылығы министрлігі Агроөнеркәсіп­тік кешендегі мемлекеттік инс­пекция комитетінің төрағасы Д.Әбдікәрімов алдағы 3,5 жыл өмі­рін қауіпсіздігі орташа тү­зеу мекемесінде өткізетін болды. Бұл – өткен аптада болған жағдай. Аталған азамат жеке компа­нияның басшысы С.Оспановтан шегірткеге қарсы пестицидтерді жеткізу жөніндегі қызметтерді мемлекеттік сатып алу шартын жа­сағаны үшін 4,4 млн теңге со­масында пара алғаны үшін кінә­лі деп танылған. Сот С.Оспа­новқа да 3 жылға бас бос­тан­дығынан айыру жазасын та­ғайындап отыр. Сонымен қатар екі азаматқа мемлекеттік қызметте және квазимемлекеттік сектор субъектілерінде қызмет атқаруға өмір бойына тыйым салынады. Үкім әлі заңды күшіне енген жоқ.

Сыбайлас жемқорлыққа қар­сы іс-қимыл агенттігі таратқан мәліметке қарағанда, өткен апта­да Шымкент қалалық Қылмыс­тық істер жөніндегі ауданаралық сотының судьясына қатысты тер­геу аяқталған. Өзге азамат­тар жемқорлық сынды құқық бұзушы­лықтарға барса, оған таңғал­май­тын жағдайға жеткені­міз рас. Ал өзі қылмысқа қарсы күре­се­тін мекемеде жұмыс істеп жүрген лауазымды тұлғалардың заңға қайшы әрекетке баруы жемқорлық індетінің тым тамыр жайып кеткенін аңғартады. Аталған судьямен қатар, басқа да бірқатар адамға қатысты тергеу мәресіне жетті. Олар алаяқтық жасады және үкім шығарған кезде жазасын жеңілдету үшін сотталушының жұбайын 110 млн теңге мөлшерінде пара беруге итермеледі деп айыпталып отыр. Бас прокуратура 5 желтоқсанда қылмыстық істі сотқа жолдады. Қылмыстық-процестік кодекстің 201-бабына сәйкес, бұдан өзге ақпарат әзірге жария етуге жатпайды.

Жалпы, құқық қорғау орган­­да­ры қызметкерлерінің қылмысқа баруы тек бұл оқиға­мен шектелмейді. Өткен аптада Маңғыстау облысы Ақтау қалалық сотының төрағасы мен жеке сот орындаушысына қатыс­ты да тергеу аяқталғанын Сыбай­лас жемқорлыққа қарсы іс-қи­мыл агенттігі мәлім етті. Қолда бар деректерге қарағанда, олар алаяқтық жасады және сотталушыны үкім шығарған кезде жазасын жеңілдету үшін 20 млн теңге көлемінде пара беруге итермеледі деп айыпталып отыр. Бұл істі де Бас прокуратура 5 жел­тоқсанда сотқа жолдаған.

Шымкенттегі судьяның ісіне өте ұқсас қылмыс. Ал мұндай құқыққа қайшы әре­кеттер тек Шым­кент пен Маң­ғыстауда ғана жа­салып жатыр дегенге сенеміз бе? Антикор бұл бағытта әлі де болса кеңінен тексеру жұмыстарын қолға алса игі.

Мемлекет басшысы алға қойған негізгі міндеттің бірі – халықтың әлеуметтік осал топтарына қолдау білдіру. Бұл жұ­мыс­ арнайы мемлекеттік мекемелерге жүктелген. Өкініштісі, мүгедектігі бар адамдардың өмірін жеңілдету үшін еңбектеніп жат­қан мемлекеттік қызметкерлердің арасында да жемқорлық қылмыстары жасалып жатқанын көргенде жағаңды ұстайсың.

Нақтырақ айтсақ, өткен аптада Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті Мемлекеттік еңбек инспекциясы комитетінің қалалық департамен­ті бөлім басшысының міндетін атқарушыға қатысты сотқа дейін­гі тергеп-тексеруді аяқтады. Ол мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналарынан мүгедектік топтарын белгілеу үшін жалпы сомасы 850 мың теңге пара алды деп айыпталып отыр. Пара ретінде беріл­ген ақша қалалық емханалардың бірінде жұмыс істейтін медбике арқылы алынған. Қазір қала прокуратурасы айыпталушыларды сотқа берді.

Тағы бір оқиғада, Бас проку­ратура таратқан мәліметке қара­ғанда, Шымкент қаласы Әл-Фа­раби ауданының прокуратурасы мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың тіркелгені туралы жалған мәліметтердің енгізілгенін анықтаған. Тексеру барысында мемлекет бюджетінен бөлінген 8 млн теңгеден аса қаражатты заңсыз пайдалану фактілері анықталып отыр. Мысалы, қайбір жекеменшік мекеме Білім басқармасына бала­бақ­шаға бармаған балалардың білім алып жатқаны туралы жалған мәлі­меттер ұсынып, мемлекет қа­ражатын өз бетінше пайдаланған. Шымкент қаласының қылмыстық істер бойынша ауданаралық соты­ның үкімімен балабақша құрыл­тайшылары алаяқтық жасағаны үшін әртүрлі жазаларға тартылып, мемлекетке келтірілген залалды толығымен қайтарды. Бұл бағытта жұмыстар жалғасып жатыр.

Жалпы, бұл жайттардың бәрін тізбелеп айтып отырғандағы мақсат – кез келген адам жасалған қылмыс ерте ме, кеш пе ашылаты­нын, ешкім де жазасыз қалмай­тынын, уақыты келгенде заңнан аттаған жанның бәрі сазайын тартатынын білуі керек. Жоғарыда жемқорларды құрықтау үшін құ­қық қорғау органдары тарапы­нан түрлі шара қабылданып жат­қанын айттық. Сондай-ақ мем­лекеттік органдардың бюд­жет­ті игеруі кезінде сыбайлас жемқор­лыққа жол берілмеуі үшін де бір айрықша әдіс қолға алынған. Бұл – «ақшаны бояу» деп аталатын жоба.

«Цифрлық теңге» платформасында іске асырылатын бұл тетік қаражатты жұмсау кезінде ашықтықты қамтамасыз етудің және жемқорлық тәуекелдерін азайтудың маңызды құралы деп бағаланып отыр. Мұнда бюджет­тік ақшаны бөлуден бастап то­лық игеруге дейінгі барлық кезең­де пайдаланылуын бақылау­ға мүмкіндік бар. Нақтырақ айтар болсақ, әрбір теңгеге бірегей цифрлық белгі беріледі. Бұл оны орта жолдан жымқыруға тосқауыл болады және бюджет қаража­тын мақсатты жолға пайдалануға ықпал етеді.

Өткен аптада Сыбайлас жем­қор­лыққа қарсы іс-қимыл агенттігі ұйымдастырған ведомствоаралық кеңесте Парламент депутаттары, Ұлттық банк, Қаржы, Көлік, Өнер­кәсіп және құрылыс, Ауыл ша­руа­шылығы министрліктерінің, сон­дай-ақ мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың өкіл­дері аталған жобаны талқылады. Қазіргі таңда оны іске асыру ауыл шаруашылығы, автокөлік және теміржол құрылысы сияқты стра­тегиялық маңызды секторлар­да басталған.

Атап айтқанда, Ақмола облысында «Ауыл аманаты» бағдарла­масы аясында ауыл шаруашылығы малдарын сатып алуға микронесие беру және техника шығындарын субсидиялауда, сондай-ақ Атырау облысында құны 2,1 млрд теңге болатын «Мұқыр – Құлсары» автожол учаскесі мен Қарағанды облысында 160 млрд теңгеге бағаланған «Достық – Мойынты» теміржол учаскесі құрылысында бұл тетік сынақтан өтіп жатыр.

Ведомствоаралық кеңеске қатысушылар жобаның табысты жүзеге асуы үшін мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйеле­рімен толыққанды біріктірілуі қажет екенін атап өтті. Бұл бюджет қаражатының нақты пайдаланылуын бақылауды едәуір арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар «ақшаны бояу» тетігін қолдану­дың нәтижелері және оны одан әрі жетілдіру келешегі кеңінен талқы­ланды.