Инфляцияны икемге келтіре аламыз ба?

Былтыр елдегі инфляция дең­гейі жылдық көрсеткіш бо­йынша 8,6%-ды құрады: 2023 жылғы 9,8%-бен са­лыс­тыр­ғанда 1,2 пайыздық тар­мақ­қа төмен. Бір қарағанда, эконо­­­микалық тұрақтылыққа жасал­­ған маңызды қадамдай көрінеді. Алай­да жыл соңындағы көрсет­кіштер инфля­цияның төмендеу қар­қынының баяулағанын, тіпті IV тоқсанда қай­тадан өсе бас­тағанын байқатты. «Halyk Finance» сарапшылары мәлі­метінше, былтыр алғашқы үш тоқсанда инфляция деңгейі бір­қа­лып­ты төмендеп отырған. Бұл үрдіске азық-түлік пен тұр­мыс­тық тауарлар бағасының түсуі ерекше әсер еткен.

– Төртінші тоқсанда жағдай күрт өзгерді. Себебі қазаннан бастап азық-түлік пен азық-түлікке жатпайтын тауарлар ба­ғасы қайтадан өсе бастады. Нәтижесінде, қыркүйекте 8,3% болған инфляция желтоқсанға қарай 8,6%-ға жетті. Ең негізгі себеп – теңгенің әлсіреуі мен импорттық тауарлар бағасының көтерілуі. 2024 жылдың соңында негізгі инфляциялық фактор ретінде ақылы қызметтер баға­сы­ның айтарлықтай өсуі алға шықты. Ақылы қызметтер ба­ғасы жыл ішінде 13,3%-ға өсті. Бұл өсуге коммуналдық тариф­тер­дің 14,2%-ға артуы себеп болды, – дейді «Halyk Finance» сарапшысы Мадина Кабжалялова.

Биыл инфляция деңгейі 9,4%-ға жетуі мүмкін. Бұл болжамды Қазақ­стан қаржыгерлер қауымдас­ты­ғының сауалнамасына қатысқан нарық қа­ты­сушылары жасады. Олар доллар бағамы одан әрі қымбаттайды деп отыр. Сарапшылардың дерегінше, бір айдан кейін доллар бағамы 527,3 теңге, ал бір жылдан кейін 552,5 теңге болуы мүмкін. Ұлттық валютаның әлсіреуіне «үлес қосатын» негізгі үш себеп айтылды: Ресейге қарсы санкциялардың күшеюі, мұнай бағасының төмендеуі және елдегі импорттың артуы мен сыртқы қарыздарды төлеу қажет­тілігі. Ресейге салын­ған санкциялар рубльдің құн­сыз­дануына алып келеді, ал бұл теңгеге қысым жасайды. Соны­мен қатар мұнай бағасының төмендеуі экспорттық табысты азайтады. Инфрақұрылымдық жобалардың іске асырылуына байланысты импорт көлемінің өсуі валюта нарығына қосымша қысым түсіріп отыр. Оның үс­тіне Қаржы министрлігі биыл еурооб­ли­гациялар бойынша 2,5 млрд доллар төлеуі қажет.

Ұлттық банк базалық мөл­шер­­ле­мені ертең жария­лай­д­ы. Қазір мөлшерлеме 15,25% дең­гейінде тұр. Өткен жыл­дың соңында Ұлттық банк инф­ляциялық тәуекел­дер­­дің күшеюіне байланыс­ты мөл­шер­лемені бірден 1 пайыз­дық тар­мақ­қа көтерген еді.

– Инфляцияның жеделдеуі, инфля­циялық күтулердің артуы, тең­генің әлсіреуін ескере отырып, Ұлттық банк мөлшерлемені қазіргі деңгейде сақтауы мүмкін. Бұл теңгенің айыр­бас бағамының тұрақсыздығы мен реттелетін тариф­тердің өсуі жағ­дайында орынды шешім болмақ, – деп мәлімдеді «Halyk Finance» сарапшылары.

Қаңтар айында валютаға деген сұраныс маусымдық тұрғы­дан тө­мен деңгейде тұр. Бұл жағдай мен квази­мемлекеттік сектордың 50% валюталық түсім­дерін міндетті сату және Ұлттық қордан трансферт­­тердің жоғары деңгейі теңгенің тұрақ­­тылығына әсер етуі тиіс еді. Алайда мұнай баға­сының өсуіне қарамастан, қаңтарда теңге әлсірей түсті.

Төбеден төнетін тәуекелдер аз емес. Инфляцияны төмен­де­ту­ге 2 фактор кедергі келтіреді. Әлбетте, ішкі және сыртқы. Ішкі тәуе­­келдердің ішінде бюджет шы­ғын­дарының ұлғаюы үл­кен үлес алып тұр. Себебі биыл Ұлттық қордан 5,2 трлн теңге көлемінде трансферт алу қарастырылған. Бұл эконо­ми­каның дамуына белгілі бір дәрежеде қолдау көрсет­кенімен, инф­ля­циялық қысым­ды күшей­туі ықти­мал. Бюджеттік тәр­тіптің әлсіздігі де жағдайды қиын­­датады, өйткені мем­ле­кет­тік шығындардың ұлғаюы эко­но­микадағы ақша масса­сы­ның артуы­на, ал ол бағаның өсуі­не алып келеді. Экономист Нұрсұлтан Тасқарановтың болжамы мүлдем бас­қаша.

 – Менің ойымша, 2025 жылдың соңына қарай база­лық мөлшерлеме қазіргі 15,25% дең­гейінде сақталуы мүм­кін, бірақ одан кейін 12%-ға дейін төмендеу әлеуеті бар. Бұл көрсет­кіш инфляция мен теңге баға­мының өзгеруіне тым сезімтал. Егер инфляция өссе немесе теңге әлсіресе, мөл­шер­­леме бірден көтерілетіні анық. Инфляция төмендеген жағдайда мөлшерлемені азайту әлдеқайда баяу жүреді. Ал инфляция 9,5%-ға жетуі мүм­кін. Бұл көрсеткіштің өсуіне теңгенің әлсіреуі, мемлекеттік шығындардың көбеюі және басқа да экономикалық факторлар ықпал етеді. Сондықтан инфляцияны 5%-ға дейін төмендету жоспары орындалмайды, – дейді экономист.

Сыртқы тәуекелдер де инфляция деңгейіне елеулі әсер етеді. Ең басты қауіптердің бірі – мұнай баға­сының айтарлықтай төмендеу ықтималдығы. Ел экономикасы мұнай экспортына тәуелді болғандықтан, мұнай бағасының құлдырауы ұлттық валютаның құнсыздануын тудырады. Теңгенің әлсіреуі импорт­тық тауарлардың қымбаттауына, импорт­тық инфляцияның кү­шеюіне себеп болады. Бұл факторлар халықтың тұтынушылық шығынына және жалпы бағаның өсуіне кері әсерін тигізеді. Сондай-ақ сыртқы нарықтардағы тұрақсыздық пен сауда серіктес­те­рінің экономикалық жағдайы да жағадан алуы мүмкін. Эко­номист, сарапшы Данияр Құрмашев теңге тұрақ­тылығына күмән­мен қарайды.

– Базалық мөлшерлемені төмен­дету немесе жоғары дең­гейде сақтау экономикалық өсуге байланысты. Егер эконо­ми­­калық өсім әлсіз болса, мөл­ше­р­лемені азайтып, несие­лерді қолжетімді ету үшін жағдай жасалуы мүмкін. Бірақ мен теңгенің тұрақ­тылығына күмәнмен қараймын. Егер теңге бағамы тұрақты болса, мөл­шер­лемені бизнеске қолдау көр­сету үшін азайтуға мүмкіндік бар. Алайда мұнай бағасының тө­мендеуі ел кірісін азайтып, теңгені әлсіретеді, бұл базалық мөлшерлемені қайтадан көте­ру­ге әкелуі мүмкін, – дейді сарапшы.

Жақында Ұлттық банк макро­­­эконо­микалық болжам жа­сай­­тын кезекті сауалнама нәти­желерін жариялады. Сарап­шы­лардың медиандық болжамынша, 2025 жылы Brent маркалы мұнайдың орташа бағасы барреліне 75 доллар болады. Бұл алдыңғы 76,5 дол­лар болжамынан сәл төмен. 2026 жылы мұнай бағасы 74 доллар деңгейінде, ал 2027 жылы 75 доллар шамасында болады деген үміт бар. Олар экономикасының өсу қарқынын 2025 жылы 4,7% болады деп пайым­дайды. 2026 және 2027 жылдары өсім 4,5% деңгейінде сақталмақ. Инфляцияға қатысты болжамдар қайта қаралып, 2025 жылы инфляция деңгейі 7,5% болады дегенге тоқталды (ал­дыңғы болжам – 6,9%). 2026 жылға арналған болжам 6,0%-дан 6,5%-ға көтерілді. 2027 жылы инфляция деңгейі 5,6%-ды құрауы мүмкін. Мұның бәрі инфля­­­­ция­ны төмендету үдерісінің әлі де күрделі екенін, бірқатар факторға тәуелді екенін айғақтай түседі.

Инфляция деңгейінің қайта қа­ралуына байланысты базалық мөл­шерлеме бойынша болжам да өзгер­тілді. 2025 жылы база­лық мөлшер­леме 14,7%-ға төмен­демек (алдыңғы болжам – 12,5%). 2026 жылы бұл көрсеткіш 11,8%-ды,  2027 жылы 10,5%-ды құрауы ықтимал. Демек, бас банк барын­ша монетарлық сая­­сат­тың қатаңдығын сақтап, инфля­цияны бақылауда ұстауға ты­рысып бағады.

Жалпы, сарапшылар айтқан сан қилы болжам теңге бағамына, сыртқы нарықтағы тұрақсыз­дыққа және ішкі инфляциялық қысымға тәуелділіктің әлі де жоға­ры екенін көрсетеді. Осын­дай күрделі ахуал кезін­де ел экономикасының инфляция­ға төзім­ділігі ұлттық валютаның тұрақ­ты­лығына, мемлекеттік шы­ғын­дар­дың тиімділігіне тіке­лей байланысты болмақ. Ұлт­тық банк жүр­гізіп отырған қатаң монетарлық саясаттың нәти­желілігі инфляция деңге­йін бақылауда шешуші рөл атқа­рады. Алайда сыртқы және ішкі факторлардың өзара ықпалы бұл үдерісті қиындатады. Сон­дықтан 2025 жылы инфляция дең­гейін 7,5%-ға дейін төмен­­дету міндеті оңай болмас. Бұл мақсатқа жету үшін макро­эконо­микалық тұрақтылықты сақтау, бюджет шығындарын қатаң бақылау және ұлттық валюта бағамын тұрақтандыру шаралары қажет.