Өмірдің өзіндей өміршең

“Махаббат, қызық мол жылдар” Ағаның айтқаны Мен 67 жылдан бері “Егемен Қазақ­стан­ның” авторымын. Оның ішінде 17 жыл тікелей редакцияда қызмет істедім. Осы га­зетте тәрбиеленіп, жазушылық дәре­жесіне жет­тім. Бірнеше деректі көркем кітаптардың ав­­торы болдым. Сол шығармаларымның бі­реуі “Махаббат, қызық мол жылдар” романы. Бұл романымның жарыққа шыққанына биыл 40 жыл толды. Кезінде ол кітап тура­лы оқырмандардан он мыңнан аса хат алдым. Олардың бәрі авторға шын жүректен алғыс айтты. “Махаббат, қызық мол жылдар” романы бойынша қазақ радиосы радиоспектакль (режис­сері Сапарғали Шәріпов) жасап, миллиондаған тыңдарманды тәнті етті. “Қазақфильм” студиясы ол роман бойынша деректі фильм шығарды (режиссері Халила Омаров). Қытай Халық Рес­публикасының Шыңжан-Ұйғыр автономиялы районында араб әрпімен басылып шығып, ол романды Үрімші радиосы бір ай бойы эфир­ден оқып, өз тыңдармандарын қуантты. Роман кезінде Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығына ұсы­нылды. Бірсыпыра оқырмандар жаңа туған жас сәбилеріне романның бас кейіпкерлері Меңтай мен Ерболдың аттарын қойды. Ол кездегі көптеген жас жігіттер өз Меңтайларын іздеп тауып, қосылып, бақытты ата-ана дәрежесіне жетті. Қазір сүйікті ата, әже болып отыр. “Махаббат, қызық мол жылдар” романының оқырманға әсері әлі күнге дейін әлсіреген жоқ, 40 жыл ішінде 12 рет қайта басылып шықса да, Алматыдан алыс облыстардың оқырмандары маған телефон соғып, сол кітабымды сұрайды. Орыс­шасын неге қайта басып шығармайсыз деп ренжиді. Роман баспадан шыққанына 39 жыл өткен­нен кейін, былтыр Семей қаласындағы Абай атын­дағы қазақ музыкалық-драма театры (директоры Адай Азаматов) “Махаббат, қызық мол жылдар” деген жаңа спектакль шығарды. Бұл спектакльді Семей жұртшылығы зор ынтамен көрді. Одан кейін спектакльді театр ұжымы Талдықорған, Алматы калаларына әкеліп көрсетті. Алматыда Ғ.Мүсірепов атындағы жас­тар театрында сахналанды. Одан кейін Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық уни­верситетінің Студенттер сарайында қатарынан екі күн қойылып, оны 10 мыңнан аса студент көрді. Осы университеттің филология факультетінің өмірінен алып жазылған роман бойынша қо­йыл­ған бұл спектакльді көрген филология фа­кул­ь­тетінің қазіргі деканы, профессор Қансейіт Әб­дезұлы Семей театрының ұжымына алғыс айтты. – Біздің соғыстан кейінгі студент кезімізді ойдағыдай етіп көрсеткендеріңіз үшін фило­логия факультеті атынан және университет атынан үлкен рахмет. Толқын-толқын жастарымыз үшін тәрбиелік маңызы зор бұл роман ешқашанда ескірмейді, – деді ол. Осылардың бәрін ойлана келіп, биыл құрметті Премьер-Министріміз Кәрім Мәсімовке хат жаздым. Романымның жағдайын айттым. Со­ның 40 жылдығына байланысты романды орыс тілінде шығарып беруіне көмектесуін өтіндім. Жақында Мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұ­хам­мед мырзадан хат алдым. Ол былай деп жазыпты: “Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі сіздің Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі К.Мәсімовтің атына жазған хатыңызды қарап, төмендегіні хабарлайды. Расында, “Махаббат, қызық мол жылдар” романыңыздың шыққанына 40 жыл толса да, оның өзектілігі және жас ұрпақты па­три­оттық рухта тәрбиелеу маңыздылығы өте зор. Осыған орай, биыл күз айларында Білім және ғылым министрлігі аталған романның аясында келесі шараларды өткізуді жоспарлап отыр; “Махаббатсыз дүние бос...” атты шығармалар сайысы (Қазақ мемлекеттік қыздар педагоги­калық университеті); “Естен кетпес ерлік сабақтары” атты дөңгелек үстел (Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті); “Жалын атқан жастық шақ” атты мәдени-танымдық кеш (Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті); “Адамшылықтың алды – махаббат, әділет, сезім” атты дөңгелек үстел (І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті)”. Міне, осындай хат алып, қуанып отырмын, құрметті жұртшылық. Енді сіздерден осы жағдайды қалың оқырманыма хабарлап, газеттен сол романға арналған бір мақала берулеріңізді сұраймын. Бұл оқиғаға менімен бірге оқыр­ман­дарым да қуанса екен деймін. Сонымен бірге, менің романымның тәр­биелік маңызын ескеріп, ол туралы жоғары оқу орындарына арнаулы конференциялар өт­кізуді ұйғарғандары және ол роман бойынша фильм жасауды ойластырмақ болғандары үшін Қа­зақ­стан Республикасының Премьер-Министрі Кә­рім Мәсімов мырзаға, министрлер Мұхтар Құл-Мұхаммед, Жансейіт Түймебаев, Асқар Жұ­ма­ға­лиев мырзаларға шын жүректен алғыс айтамын. Құрметпен, Әзілхан НҰРШАЙЫҚОВ, Қазақстанның халық жазушысы, Абай атындағы Мемлекеттік сыйлықтың және А.А.Фадеев атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты 15.09.2010 жыл. * * * Інінің ілтипаты Қадірлі Әзаға! Сізбен алғаш рет жүздес­кенімнен бері аттай 37 жыл уақыт өте шығыпты. 1973 жылы маусым айында КазГУ-дің журналистика факультетін тәмамдап, диплом алып, ол қуанышымды сізбен бөліскенім, шаңырағыңыздан, яғни Халима жеңешемнің өз қолынан дәм татқаным, сонда бес ай бойы жазған диплом жұмысымды өзіңіздің қолыңызға имене ұсынғаным әлі көз алдымда. Әр оқиғаның өз уәжді себептері болады. Мен сонда неге сіздің журналистік шеберлігіңізді диплом жұмысыма арқау етіп алдым? Тіпті, мені бұл ниеттен сіздің: “Мені қайтесің. Сен дип­ломды Мұқан Иманжановтан қорға. Ол – қазақ журналистикасының бір белді тұлғасы”, деген үзірлі сөздеріңіз де қайтара алмады... ...1970 жылдың қысы мен үшін аса ауыр болды. Желтоқсанның қақаған аязында асқар таудай майдангер әкем 65-ке қараған шағында ауыр нау­қастан көз жұмды. Сүреңсіз өтіп жатқан күндердің бірінде көшеде кездескен кітап дүкенінің сатушысы: – Жаңа кітаптар түсті, соларды көрсеңші, – деді. Қазақ кітаптарының арасынан қолыма ең ал­дымен іліккені “Махаббат, қызық мол жыл­­дар” романы болды. Оның алғашқы бетіндегі: Құдай-ау, қайда сол жылдар, Махаббат, қызық мол жылдар? Ақырын-ақырын шегініп, Алыстап кетті құрғырлар, – деп ұлы Абайдың эпиграфқа алынған өлең жолдары көзіме оттай басылды. Авторы менің әкем сияқты майдангер екен. Іштей жақын тартып қалдым. Жай баяндау түрінде басталатын кітап мазмұны барған сайын ширап, қызықтыра түскендей. Бас алмай әрі қарай оқи бердім. Анам кітаптың эпилогындағы “...Анаға сүйіс­пеншілік, жарға құштарлық, отанға перзенттілік, туған топыраққа борыштылық сезім­дердің бәрі махаббатқа байланысты. Адам бойындағы ең асыл қасиет адамгершілік сезімі де махаббатпен сабақтас. Өйткені, махаббат қадірін білмейтін адамда адамгершілік сезімі болмайды, ал адамгершілігі жоқ кісінің жүрегін махаббат мекендемейді”, деген жерін қайта оқытты да: – Балам, осы сөздер әр уақыт есте ұстайтын, жақсы адам болуға бастайтын ғибратты сөздер екен. Сен де оларды жадыңа тұт, ұмытпа, жүрегіңнің түкпірінде сақта, – деді мейірленіп. Халық жазушысы Әзілхан Нұршайықовпен сырт­тай етене таныстығым осылай басталып еді. Факультеттің барлық курстары тәмам­далып, енді диплом жазатын уақыт таянды. Кафедра меңгерушісі, жаны ізгі профессор Тауман Амандосов ағайға бардым. “Нұр­ша­йы­қов саған ойыншық емес, ойлан”, деді ұстазым. Ойлана келіп, “Әзілхан Нұршайықовтың журналистік шеберлігі” деген тақырыпқа тоқтадым да бел шешіп кірістім. ... Қолжазбамды түзеп, диплом жұмысын дайын қылып, машинкаға үш дана етіп бастырып, бірінші данасын кафедраға қорғауға тапсырғанымда Алматыда мамыражай жаз да орнаған еді. Маған сарапшы болу белгілі қиял­гер-жазушы, ғалым Абдул-Ха­мит Марха­баевқа жүктелді. Ол диплом жұмысымды оқып шығып, қорғауға жарайды деген баға берді. Сөйтіп, “Әзілхан Нұршайықовтың жур­на­листік шеберлігі” тақырыбына жазылған диплом жұмысым мемлекеттік комиссияның бірауыздан ұйғаруымен “бес” деп бағаланды. – Әй, Шәйкенов, сен азырақ бөгел, – деген Темірбек (Қожакеев) ағамыздың саңқ еткен дауысын естідім. Деканның қасына бардым. Барлық адамдар шығып, екеуміз ғана қалғанда: – Сенің диплом жұмысың әлі де болса бір қайнауы ішінде, жетілдіруді қажет етеді. Нұр­шайықов – әр сөзіне мән беріп, салмақ артып, шығарманың сыртқы пішінін де, ішкі мазмұнын да бірдей ұстайтын қаламгер. Бес алдым деп кеудеңе нан піспесін. Ол – сенің емес, Нұр­шайықовтың бесі, – деді. Қазақ журналистикасы мен әдебиетінің бір бі­лікті тұлғасы, ғалым ағаның сөзін шындықтың өзі деп қабылдадым. Диплом алу жолындағы алғашқы жетіс­тігімді айтып өзіңізді қуантайын деп телефон шалғанымда сіз: – Жақсы, бірақ сен мемлекеттік емтиханды тап­сырғаннан кейін ғана мақтан, – деп телефон тұтқасын қоя салдыңыз. Өрекпіп тұрған көңілім су сепкендей басылды. Қазір ойлап отырсам, сіз сонда ол сөздерді сол кездегі жастардың бойындағы бір кінәрат мінезді жақсы білетіндіктен маған жанашыр көңілден айтқан екенсіз. Ол кінәрат – біздің сауықшылдығымыз, бір жетістік болса, соны тойлап кететіндігіміз болса керек... ...Міне, “Махаббат, қызық мол жылдарды” қолыма тағы алып отырмын. Алғаш жарық көргеніне аттай 40 жыл өтіпті. Сан парақ­та­лып, сан оқылып, сан қолдан өтіп, беттері сар­ға­йып, көнере бастаған. Бірақ ондағы жа­зу­ларды уақыт тоздыра алмады, олар сол жай­наған, таза қалпы сананы жаңғыртып, көңілді толқытады, өмірді қалтқысыз сүюге шақырады, адамгершілікке үндейді. Бұл кітап менің алаңсыз жастық шағымның, толысып, есе­юім­нің, жар құшып, ұл-қыз өсіріп, немере сү­юім­нің, ақар-шақар бір шаңырақтың басы бо­луым­ның куәгері, қолымнан тастамас серігім. Ол жалғыз мен ғана емес, қалың оқырман қа­уым­ның іздеп жүріп оқитын сүйікті шы­ғармасы. Кітапқа деген оқырман ықыласы бұдан 40 жыл бұрын қандай болса, бүгін де дәл сондай. Өткен жылы жазда сіз Талдықорған қа­ла­сында Жетісу университеті студенттерінің ша­қыруымен кездесу өткіздіңіз. Залда ине шаншар орын болмады. Сонда қазіргі студент қауымның романға, оның авторына деген ыстық ілтипатын тағы көрдім. Жастар сол өткен ғасырдың 70-ші жылдардағы тап біз сияқты көрінді. Сізге албырт та аңғал, пәк те таза сезіммен өз сауалдарын қойып, пікірлерін, ой­ла­рын, асыл армандарын айтып жатты. Бұдан мен “Махаббат, қызық мол жылдардың” өмір­шең­дігін, жыл өткен сайын оның жасарып, жаң­ғыра беретінін анық байқадым. “Жақсының аты мәңгі, ақынның хаты мәңгі” деген осы болса керек. Орынбай ШӘЙКЕНОВ, журналист.