– Соғыстан кейінгі ұрпақ тай үйретіп, тақпақ айтып өстік қой. Екінші класта оқып жүрген кезім. Фермадамыз. Қақаған қыстың кезінде бригадир Рахымбай деген ағамыздың аттан жығылып, аяғы сынды. Содан қайдан екенін кім білсін, екі қоржын бас қалың-қалың кітаптар алдырған. Кеш батып, мал жайғап болған соң, бригадирдің шақыруымен бақташылар соның үйіне жиналады. Күндіз-түні аяғы серейіп жатқан адамға сірә, ермек керек. Қара қазанда соғымның еті (фермада соғым союға жағдайы бар тек осы үй) қайнап жатады. Ондық шамның жарығымен «Батырлар жырына» жабысып мен отырамын. Ал, оқы. Ет піскенше, оны жеп болып, тоқ басылғанша. Мойын талады, көзге ұйқы тығылады. Көктем шыққанша көрген күнім осы болды. Алайда, ол кітапқа құмарлықты оятты. Он төрт жасымнан қой бағып кеттім ғой. Әуелде қойшының көмекшісі, одан жасым он жетіге толғанда, бір отар қойды жеке алып, бес жыл бойы Аңырақай даласы, Қордай асуындағы Ой жайлау, Кіндіктас, Қақпатас, Үйтас, Отар даласы, айта берсең аттары көп, бірі тау, бірі жайлау, бірі көктеу, бірі күзеу дегендей жерлерде қой соңында жүрдік. Автоклуб келеді, 2 кітаптан артық бермейтін. Малшылардың үйінен кітап-журнал ұрлап әкету бар, «Жұлдыз» журналы қойын-қонышымнан түспейтін. Өрісіміз бір малшылар: «Әй, осы сен оқисың да жатасың, бізге де айтып берсеңші қызығын», – дейді ғой. Айтам, қыза-қыза келгенде, одан әрі үздіктіре түсейін деп жанымнан қосып жіберетін де едім. Бүгінгі күніме сол себеп болды деп айту қиын. Бала кезімде тезірек өссем, әкесіз қалып, жадау күй кешкен үй-ішімізді ағайын-туған елейтінге, қатардан қалмауға жеткізуді көкседім. Сегізінші кластан кейін қой бағып кеткенім де сондықтан.
– Алтын уақытты жазушылыққа кең-молынан пайдалану қайдан болсын. Тағдырдың тәлейі деген бар. Әкеден 5 жасымда қалдым. Жетім-жесірдің көретін құқайы жетіп артылады. Одан әрі қатарларым институтта оқып, Алматыда алшаң басып жүргенде, менің күнім тау мен тастың арасында, қой соңында өтті. Ес түзеліп, еңсе көтере бастағанда жігіттіктің перілік, серілігі бар. Әдебиетіңізге жасым 30-ға таяғанда келдім. Рас, жиырмаға жете қоймаған кезімде шығар, өлең ұйқастары иектей бастаған. Суырып салатынмын. Сол-ақ екен қойлы ауылда, көп ұзамай ауылда ақын бала атанғанымды айт. Тіпті, айтысқа да қатыстым. Марқұм Тынышбай Рахимов екеуміз облыстық айтысқа бірге шыққанбыз. Онымыз көпке бармады. Енді өлең жазайын. «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш») газетінде «Сәт сапар» деген айдармен топтамаларым жарық көрді. Одан Сағи Жиенбаевтың бастамасымен «Балауса» деген жас ақындардың жинағына ендік. Кейінірек сол жинаққа бірге енген жазушы Рақымжан Отарбаев айтады: «Аға, бізді Құдай сақтаған екен» – деп. «Неден?» деймін ғой. «Бұрын да қаптап жатқан, қазір де өріп жүрген өлеңшінің бірі болып кететін едік қой…»
– Жазушылардың барлығы дерлік кейіпкерлерін өз өмірлерінен алады ғой, әйтеуір, өз төңірегінен табады… Сіздің шығармаларыңызда да солай ма?
– Қалай ойлайсыз, қазіргі оқырман адамның көңіл-күй, сезімін әсірелеп суреттеуден гөрі оқиғаның тез өрбіп, сәт сайын өзгеріс болып отырғанын қалайтын сияқты...
Прозамыз манди алмады дегенде, талантты шығармалардың аздығын, оның орнына ойына келгенді оңды-солды кітап қылып жазатындардың қарадай қаптап бара жатқанын, осылай бола берсе, әдебиетіміз халтурщиктердің қолжаулығына айналып кетері әбден мүмкін екенін еске салып отырмын.
– Қазіргі прозаға қарағанда поэзияның оты лаулап, жалындап жатқанын қалай түсінуге болады? Жалпы, бүгінгі жастардың шығармаларын оқып тұрасыз ба?
Жалпы, талантты болып туғандарға керегі – таным. Пушкин заманының бір ақыны Дельвиг жас әдебиетшілер үшін клуб ашқан. Оған жас ақындармен бірге, ортаның озық ойлы адамдары да қатысып отырған. Әуелдегі өлеңдері сынға ұшырап жүрген жас Пушкин де осы жерден тәлім алады. Сол тәлім-танымның арқасында туа талантты А.Пушкин кемеңгер ақынға айналды, деп жазып қалдырған оның өз замандастары.
– Сіз бір сұхбатыңызда әдебиеттің әуселесі әсерінде дегенді айтып едіңіз?..
Осы шығармалар жазылған сәтінен бері қанша ұрпаққа әсер етіп келеді. Шығарманың әсерін ойламасаң, жазудың керегі не?
Ал, жалпы, қолыма қалам алғаннан көксегенім – көркем шындықтың жаңа өрісі. Соған жақындай алдым ба, жоқ па, оны білмеймін.
Оралхан ДӘУІТ,
Жамбыл облысы