Асқар таулардай алып талантымен ерте танылып, 32 жасында КСРО-ның бас марапаты Лениндік сыйлыққа ие болған, төрткүл дүниеге түркі жұртының ұлы екенін көрсеткен Шыңғыс Айтматов өмірден озғалы да екі жарым жылдан асыпты. Бірақ оның артында қалған рухани мұрасы жазушының мәңгілік өмірінің жалғасы екенін танытып отыр десек, қырғыздың ұлы тұлғасын еске алу кеші Президенттік мәдениет орталығында өтті. Оған ұйытқы болған Қазақстан халқы Ассамблеясы, Астана қаласының әкімдігі және аталмыш орталық еді.
Алғашқы сөзді орталық директоры, көрнекті ғалым Мырзатай Жолдасбеков алып, Шыңғысты қазақтың еңбектеген баласынан бастап, еңкейген қартына дейін бағалағанын, қазірде бағалап келе жатқанын айта келіп, «Екі өркеші түйенің, екі емшегі биенің» деп Кенен Әзірбаев айтқандай, екі елдің алыптары Мұхтар Әуезов пен Шыңғыс Айтматовтың арасындағы алтын арқау ешқашан үзіліп көрген емес. Мұхаңнан кейін оны Шыңғыс жалғастырды. Енді Шыңғыстан кейін біз ілгері апаруға бел байлап отырмыз. Мен Тәуелсіздіктен кейін қырғыз еліне барған бір сапарымда: «Бізді тау бөлсе бөлсін, жау бөлмесін» деп едім. Сол сөзім сөз. Ұлылар ұлт таңдамайды, жұрт та таңдамайды. Олар бүкіл адамзатқа ортақ. Ендеше, Айтматов та қазақ пен қырғыздың телқоңыры деп білеміз, деді.
Елордадағы Айтматовты еске алу кешіне қырғыз ағайындардан бір топ өкіл келіпті. Солардың ішінде айтматовтанушы ғалым, Қырғыз Ұлттық ғылым академиясының академигі Абдылдажан Ақматалиев өз сөзінде бүгінгі сүйініп айтар сөзім, қазақ бауырлар Айтматовты ардақ тұтып жатыр. Күйінетінім, 30 жылға таяу пікірлес болған қаламгерден көз жазып қалдық. Бірақ, Шыңғыс ағаның артында сөзі қалды. Екінші өмірі басталды, соған тәубе деймін. Қазақ пен қырғызды қазір кеден бөліп тұрғанмен, жүрегіміз бүтін, тілегіміз бір. Қазақтың ұлылары болмаса қырғыздың рухани дүниесі бүгінгі биікке жетер ме еді, жетпес пе еді. Бұлай деуімнің себебі бар. Шоқан Уәлиханов «Манасты» қағазға түсіріп, мәңгі өлмейтін тұғырға қондырды. Бұл жырды КСРО заманындағы «білгіштер» көкпарға тартпақ болғанда Мұхтар Омарханұлы білімдарлықпен арашалап қалды. Шымыр шығармаларын, құйма талантын ерте аңғарған сол Мұхтар аға тағы бір қырынан көрініп, Шыңғысты шырқау биікке көтерді. Сөйтіп, ХХ ғасырда Мұхтар Әуезовтен кейін түркі дүниесінде түлеп ұшқан түлек Айтматов айдай әлемге танылды, деген ол Айтматов іліміне өткен ғасырдың 70-ші жылдарынан бастап ат ізін салғанын, оның шығармашылығы туралы 20-дан аса кітап жазғанын, Айтматов клубын ашқанын, артынан Айтматов академиясын құрғанын алға тарты. «Осы тірлігің қалай болар екен, керек пе, керек емес пе?» деп ұлы жазушы кішілік танытқанда, «Бұл сізге емес, бізге, кейінгі ұрпаққа қажет», дегенін жеткізді. Желтоқсан көтерілісінен кейін Алматыға келген бір сапарында Шыңғыс Айтматов, Мұстай Кәрім, Давид Кугультинов, Олжас Сүлейменов және тағы басқа қаламгерлерді Колбин қабылдап, жылтыр сөзді төккенде Айтматов қасқайып қарап, сіз қазақ балаларына көп залал келтірдіңіз, депті. Осындай естеліктерді айта келіп, академик Шыңғыс Айтматов туралы төрткүл дүние ақындары жазған өлеңдерді 700 беттік кітап етіп шығарғанын, ол кісінің: «Ұлыларды анда-санда бір еске алып отырмаса, олар да ұмытылып қалады», «Күн сайын адам болу өте қиын, олай болу үшін таза болуың керек» деген қанатты сөздерін еске түсіріп, оның шығармалары 120 тілге аударылып, 180 миллион таралыммен оқырманға жеткеніне дәйектер келтірді.
Қазақ өнерінің қазіргі арамызда жүрген санаулы саңлақтарының бірі Асанәлі Әшімов Мұхтар Әуезовтың «Еңлік-Кебек» пьесасындағы Абыздың: «Алданар жоқ, арман көп, Кәрің қалай күн көрер! Жарастық жоқ, жалын жоқ, Жарым қайтып күн көрер! Барары жоқ, байлау жоқ, Елім қайтіп күн көрер! Бәріңнің де нәрің жоқ, Елім қайтіп күн көрер!» деп басталатын сөзінен үзінді оқығанда Абыздың орнында Айтматов айтып тұрғандай әсер қалдырды.
Кеште Айтматов әспеттеген әндер орындалып, мәдениет орталығының ұлттық дәстүрлер театрының әртістері қаламгердің «Ақ кеме» туындысынан көріністер көрсетті.
Сүлеймен МӘМЕТ.