Жауапты міндет, үлкен сынақ

1926 жылы Меккеде өткен мұсылман мем­­ле­кет­те­рі­нің І пле­нар­лық оты­­ры­сын­да құ­­рыл­­ған «Бү­­кі­л­әлемдік ислам конфе­рен­­ция­сы», кейіннен 1953-1955 жылдары «Ислам конфе­рен­циясы форумы», «Жалпыға бірдей ислам кон­фе­рен­циясы» атанған исламдық ұйымдар әлем­дік саяси үдерістерге ықпал ете алмады. Уақыт өте мұсылман әлемінде барлық ислам мемлекеттерін біріктіретін, тығыз ынты­мақ­тастыру мен үйлестіру мақсатында әлем­дегі әртүрлі жағдайларға ықпал ететін, ис­лам­дық құндылықтар мен мүдделерін сақтау ар­қылы оларды негізсіз қаралаудан қорғау үшін өркениетті, саяси-экономикалық, гу­ма­ни­тар­лық өлшемдер аясында мұсылман­дық си­пат­тағы саяси тұ­ғыр­­нама негізінде белгілі бір халықаралық ұйым қажеттігі туын­да­ды. Оның үстіне 1969 жылы Израиль бас­қын­шылығында бол­ған Иерусалим қала­сын­да бел­­­­­­гісіз біреу­лер­дің «Әл-Акса» мешітін әде­йі өр­теуі сал­да­ры­нан сол жыл­дың қыр­күйек ай­ын­да Сауд Ара­бия­сы­ның Королі Фейсал­дың бастама­сы­мен Мароккода 26 ислам елінің басшылары жиналып, осынау қасиетті ғи­маратқа жасаған әді­лет­сіздік шараны айып­тап, жаңа тұрғыдағы Ислам ұйымын құру ту­ралы шешім қа­былдады. Оның басты мақ­са­ты – Исламды бүкіл әлемде қорғау және қол­дау. 1970 жылдың ақпанында Жиддада ислам мемлекеттері сыртқы істер министрлерінің ке­ңесінде Ислам Конференциясы Ұйымы ресми түрде бекіді. Ұйымның штаб-пәтері Сауд Арабиясының Жидда қаласында ор­наласқан. Бұрнағы жылы өзінің 40 жылдық мерейтойын атап өткен Ислам Конферен­циясы Ұйымына бүгінде 57 ел мүше, оның ішінде үшеуі (Сауд Арабиясы, Түркия, Индонезия) әлемдегі эко­номикасы дамыған 20 елдің қатарында және 5 бақылаушы мемлекет бар. ИКҰ – жаһандық бей­бітшілік, тұрақ­тылық, үйлесімділік, қауіп­сіздік және дамуды қамтамасыз етуді көздейтін белсенді халық­аралық ұйым. Ислам Конферен­циясы Ұйымы өзінің мүшелерінің санына қа­рай Біріккен Ұлттар Ұйымынан кейінгі ең ірі халық­аралық ұйым және бұл діни бірлестік емес, ол мемлекеттерді конфессиялық белгілері бойынша біріктіретін саяси, әлеуметтік-эко­но­микалық, ғылыми-техникалық, мәдени тұр­­ғыда мүше елдерді тұрақты дамытуды, халық­тардың тұрмыс жағдайы деңгейін жақ­сар­туды, аймақтағы ұжымдық табиғи және адами ресурстарды тиімді пайдалануды мақ­сат етеді. Қазақстан Ұйымға 1995 жылы мүше болып кірді. Осындай ауқымы әлемнің тең жартысын қамтыған Ұйымға төрағалық ету мүмкіндігінің Қазақстанға сеніп тапсырылуы – ислам әле­мінің Елбасы Нұрсұлтан Назар­баевқа деген шынайы құрметінің, Қазақ­станның халық­ара­лық аренадағы жоғары беделінің, еліміздің саяси-экономикалық және әлеуметтік жетістіктерін мойындауы­ның айғағы. Ислам Конфе­рен­циясы Ұйымы­на төрағалық ету – халық­аралық қатынас­тарда мемлекет абыройын асқақтатуға, елі­міздің мерейін арттыруға, ын­ты­мақ­тас­тық­тың жаңа көкжиектерін ашуға, мем­леке­ті­міздің әлемдік қоғамдастықтағы беделін ны­ғайта түседі. Ислам Конференциясы Ұйымына төр­аға­лық Қазақстан үшін Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымындағы көпжақты халықаралық қызметінің табиғи жалғасы бо­лып табылады. Өткен жылы Қазақстан Еуразия бағытындағы мәселелермен тыңғылықты шұғылданса, биыл мұсылман әлеміндегі саяси және экономикалық үдерістердің моде­раторы болады. Ал ислам әлемінің саяси күн тәртібі, проблемалардың табиғаты мен олар­ды шешу жолдары өзіндік ерекшеліктерге ие. Сон­дықтан да ИКҰ-ға төрағалық ету Қазақ­станның бітімгерлік әлеуеті шыңдала түсетін жауапкершілігі мол сынақ болғалы тұр. ИКҰ-ға төрағалық туралы Президент Нұр­сұлтан Назарбаев “Euronews” телеарна­сына бер­ген сұхбатында: «Біздің алдымызда аса ма­ңызды екі міндет тұр. Бірінші міндет – исламды дін ретінде құбыжықтандырмай, саяси идеология ретіндегі діни фундаментализмге қарсы тұра білуге үйрену. Екінші міндет – батыс пен мұсылман әлемінің арасында ашық та әділ үнқатысуды жолға қою. Қазақ­станның Ислам Конференциясы Ұйымына төрағалығы осы ізгілікті мақсаттарға қызмет ететін бола­ды», – деген болатын. Өткен жылғы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына Қазақстан төрағалы­ғын мұсылман мемлекеттері шы­найы ықы­ласпен қабылдады. Өйткені, ЕҚЫҰ мен ИКҰ-ның мақсат-мүдделері, басты бағдары, кейбір ерекшеліктеріне қарамастан, бір арнада то­ғы­сып жатады. Екі ұйымның да көздегені – әлем­дегі қауіпсіздік пен халықтар арасындағы ынтымақтастықты тереңдету, экономи­ка­лық-эко­логиялық қатерлерге тос­қауыл қою, адам құқығын қорғау және ксенофобиямен күрес жүргізу. Осы тұрғыдан алып қарағанда, Қа­зақстанның халықаралық екі ірі ұйымның арасын жақындата алатын мүм­кіндігі мол екенін Батыс та, Шығыс та жақсы түсінеді. Елі­міздің қазіргі мұсылман әле­мімен орнатып жатқан қарым-қатынастар деңгейі де жоға­рылап келе жатқанын халық­аралық қоғам­дастық сезініп отыр. Сондықтан еліміздің бо­лашақтағы мүдделері де, ішкі-сыртқы саясаты да осы бағдардан еш ауытқымайды. Қазақстанның 2011 жылы іске асырмақ бастамасының бірі – Астанада VII Әлемдік экономикалық ислам форумын өткізу және оны мұсылман елдері үкімет басшылары мен мем­лекеттік органдары жетекшілерінің, сон­­дай-ақ танымал экономистер мен мұсыл­ман әле­мінің іскер топтарының үнқатысу ала­ңына айналдыру. Маусым айында 57 ислам мем­ле­кетінің сыртқы істер министрлері, түрлі халық­аралық ұйымдардың өкілдері, барлығы 140-қа жуық шетелдік делегацияның қаты­суы­мен Астанада үлкен жиынның өтетіндігі әлем­дегі айтулы оқиға болғалы отыр. Бұл – 2010 жыл­дың 1-2 желтоқсанында елордада өткен ЕҚЫҰ Саммитінен кейінгі ауқымдылығы жағы­нан екінші үлкен халықаралық саяси шара бол­мақ. Маңызды басқосудың Қазақстан Респуб­ли­касы Тәуелсіздігінің 20 жылдық мерейтойымен тұспа-тұс келуінің де біз үшін ерекше мәні бар. Астанада осындай мәртебелі жиынды өткізу арқылы мұсылман әлеміне Қазақстанның қа­зіргі келбеті, оның саяси, экономикалық және әлеу­мет­тік жетістіктері, мәдени және ғылыми мүм­кіндіктері, халқымыздың салт-дәстүрін та­ныс­тыратын боламыз. 2005 жылы ИКҰ-ның Меккеде өткен тө­тенше сам­митінде Ұйым­ның онжылдық іс-әрекет бағ­дар­ла­ма­сы қабылданып, онда нақты мақсат­тар алға қойылды. Осының ар­қа­сын­да Ұйымның жаңа Жарғысы қа­был­данды. Оның ішінде ИКҰ Бас хатшылығының ішкі құрылымы өзгерді, ислам әлемінің жаңаруы, діни риториканы қазіргі заманға сай өзгертудің маңыздылығы белгіленді, терроризммен күрес, мұ­сыл­ман әлеміне ортақ экономикалық ке­ңістік құру, кедейшілікті ең­се­ру, білім мен ғылымды дамыту бағыт­тарындағы саясаттың белсенділігі мен нәти­желілігі арта бастады. Тағы бір маңызды мәселе – Ұйым қарар­ла­рының санын қысқарту, оларды қарастырудың жаңа тетіктерін тауып, орындалу пәрменділігін арттыру. Бұл мәселені шешуге қатысты бір­қатар ұсыныстар да бар, олар қазір егжей-тегжейлі зер­деленуде. Біз барлық тараптардың мүд­де­ле­ріне сай, ортақ мәселелерді бірлесе шешу жол­дарын табуымыз қажет. Қазақстан өз төр­аға­лығы кезінде осындай аса маңызды мәселеге назар аударатын болады. Астанада өтетін ИКҰ кездесуінде барынша маңызды және нақты шешімдер қабылдануы қажет, басты және ірі мақсаттарға тиімділігі төмен мә­се­лелер бөгет болмауы тиіс. Осыған бай­ланысты төрағалық кезінде ИКҰ-ға мүше мемлекеттер арасында жауапкершілік мәдение­тінің проблемасы айтылуы қажет. Бұл мәселе Ұйым­ның саяси сал­мағы мен оның шешім­дерінің орындалуына қа­тысты. Күні бүгінге дейін ИКҰ қабылдаған барлық шешімдер мен қарарлардың тек 10 пайызы ғана іске асқаны, яғни шешімдердің 90 пайызы орын­дал­ма­ғаны алаңдатады. Бүгінде Қазақстан Ұйым төрағалығына үл­кен жауапкершілікпен дайындалуда. Төраға­лық етудің бағдарламасы қазіргі кезде жан-жақты жетілдірілуде. Ұйымның қызметін қай салада тереңдетуге болады, мұсылман әлемін алаңда­тып отырған проблемаларды шешудің қандай жолдары бар, ислам елдері Қазақ­станнан қандай қадам­дар күтеді, ынтымақ­тастықтың қандай жа­ңа формаларын таңдауға болады деген мәсе­ле­лер күн тәртібінде тұр. Бұл мақсатта Ұйымның Бас хатшылығымен, мұсылман әлеміндегі жетекші елдермен тиімді пікір алмасулар өтіп, Ұй­ым­ның соңғы жыл­дардағы қызметіне талдау жасалды. Қазақ­станның халықаралық қатынас­тар­ды дамытуда жинақтаған тәжірибесі, оның басым бағыттары мен ЕҚЫҰ төрағалығындағы тұғырнаманы жалғастырудың маңыздылығы, ислам әлемінің қажеттіліктері мен өзекті мә­селелері назарға алынатын болады. Қазіргі таңда бүкіл әлемді, әсіресе, мұсыл­ман елдерін алаңдататын, шұғыл шешімдер мен батыл қимылдарды талап ететін негізгі мәселе­лер­дің қатарында исламофобияға, терроризмге қарсы шаралар, өркениеттер үнқаты­суын кеңей­ту, тұрақты дамуды қалыптастыру көкейкесті мәселелер болып отыр. Бұл тұрғыда Президент Нұрсұлтан Назарбаев «Euronews» телеарнасына берген сұхбатында: «Мұсылман әлемі батыс қоғамының көзқарасында бірінші кезекте оның радикалды бөлігімен астасты­рылып, үрей ту­дырады. Ең бастысы – себептерді түсіну, осы қиындықтарды еңсерудің шы­найы жолдарын ұсыну», – деген болатын. Осы проблемалар біз­дің еліміздің төрағалық ету барысында назардан тыс қалмайтыны анық. Қазақстанның экономикалық әлеуеті мен оның Орталық Азиядағы жетекші рөлі және жоғары халықаралық беделі Ұйым институт­та­рының қызметіне, әсіресе, Сауда және эко­номикалық ынтымақтастық жөніндегі тұрақ­ты комитетінің жұмысында қажет екені байқалып отыр. ЕҚЫҰ-ға қатысушы 56 мем­лекеттің 8-і және әріптес 12 мемлекеттің 6-ы ИКҰ-ға мүше болып табылады. Бұл тұрғыда екі ұйымның мүдделері тоқайласып, өзара іс-қимылға қо­сымша серпін береді. Қазақстан мен ислам әлемі арасындағы ын­тымақтастықтың ауқымы кең. Қазақстан қазір Ұйымның басты институттарының қызметіне, атап айтқанда, ИКҰ-ға мүше елдер лидерлерінің тікелей қатысуымен әр үш жылда бір рет өтіп тұратын Ислам саммитіне, Сыртқы істер минис­трлерінің жыл сайын өте­тін кеңестеріне, Тұрақ­ты кеңес оты­рыстарына қатысып келеді. Оның оң нәтижелері де аз емес. ХХІ ғасырда са­па­лы ақпаратқа қол жеткізу экономиканың қай саласында болсын та­быс­қа жетудің ең тиімді жолына айналды. 2008 жылы Қазақ­стан­ның ИКҰ-ға мүше елдермен алмасқан тауар ай­налы­мының көлемі 10 миллиард АҚШ дол­ла­рынан асып түсті, оның ішінде экспорт 8,7 миллиард долларды, импорт 2,6 миллиард дол­ларды құрады. Бұл көрсеткіштің жыл санап артып келе жатқаны қуантады. Қазақстан мен Ұйымға мүше ел­дердің экономикалық әлеуеттерінің барлық мүмкіндіктерін толық жұмылдырып, жан-жақ­ты іске қосқан жағ­дайда, екі жақтың эко­но­микалық даму қар­қыны мен халық тұрмысына тигізетін оңтайлы әсері ауқымды болары даусыз. Ұйымға мүше елдердің ең үлкен проб­лемасы – экономикалық даму. Сондықтан Қа­зақстан осы бағытта бастамалар жасауы тиіс. Өйткені, қазіргі кезде Ұйымға мүше 57 мем­лекеттің 31-і нашар дамыған елдер қатарында саналады. Ал Ұйымның келешекке бағыт­талған он жылдық бағдарламасы бойынша мүше елдер­дің ішкі өзара сауда­сының дең­гейін қазіргі 16 пайыздан 20 пайыз­ға дейін көтеру көз­деліп отыр. Соны­мен бірге, Ислам Даму банкі тарапынан қар­жы­ландырылып, осыған дейін іске асы­рылған және алда да жүзеге асатын ірі ин­вес­тициялық жобалар­дың маңызды екені айқын. Ислам Даму банкі Қазақстанда жалпы сомасы 497,3 миллион доллар кө­лемінде ірі инфрақұрылымдық жо­баларды қаржыландыруда. Қазақстан сыртқы сауда­сының 10 миллиард доллары ислам әле­мінің үлесіне тиеді. Мұсылман қоғамдастығы бидай, мал өнімдері, металл секілді өнім­де­рімізді тұтынуға қызығады. Қазақстан-Түркі­менстан-Иран темір жолының құрылы­сы аяқ­талған кезде Парсы шығанағы және Таяу Шығыс елдерімен сауда ұлғая түсетін болады. Ұйым Қазақстанды ИКҰ Сауда және эконо­микалық ынтымақтастық жөнін­дегі тұрақты комитеті төрағасының орын­басары етіп сайлады. Бұл – еліміздің экономикалық жетістіктерін, көлік-транзит­тік мүмкіндіктерін, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі жоғары маңыздылығын, экономикалық рефор­ма­ларды жүргізудегі мол және озық тәжіри­бесін мойындаудың нәтижесі. ИКҰ Елбасымыздың Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес­ті, Әлемдік және дәстүрлі діндер ли­дер­лерінің съезін шақыру, 2010 жылды Халықаралық мәде­ниеттерді жақындастыру жылы деп жариялау жөніндегі бастама­ларына, Қазақстан­ның ЕҚЫҰ төрағасы ретіндегі күш-жігеріне толықтай қолдау көр­сетті. Астана қаласында араб мемлекеттері қаржысына салынған ғи­мараттар елорда сәулетін айшықтай түсті. Біздің еліміздің мұсылман елдерімен ын­тымақтастығы игі мысалдарға толы. Ислам әлемімен біздің елдің ортақ тарихы, мәдени мұрасы, салт-дәстүрі терең астасып жатыр. Ис­лам әлеміндегі кітапханалардан қазақ халқының тарихы туралы қолжазбаларды іздестіру, Сирияда Қазақстан Үкіметінің кө­мегімен Сұлтан Бейбарыс пен Әл-Фарабидің кесенелерін тұрғызу, еліміздегі ұлттық және ислам мұраларын қорғау, түрлі шығар­ма­шы­лық, театр топтарымен алмасу, бірлескен ғылыми жобаларды жүзеге асыру, университеттер арасындағы байланыстарды нығайту секілді жобалар осы бағыттағы ынтымақ­тас­тықтың әлеуеті зор екенін көрсетеді. Ислам Конференциясы Ұйымының кеңіс­ті­гінде әлемді мазалайтын жаһандық және аймақтық қауіпсіздікке тікелей әсер етіп отыр­ған кикілжіңдер мен жанжалдар да бар. Мысалы, Кашмир, Ирак, Ауғанстан про­бле­ма­лары терең тарихи тамыры бар, өте күр­делі, діни, этностық аумақтық, тағы басқа да факторлармен ұштасқан, әлемдегі көптеген саяси күштердің мүдделері тоғысқан проблемалар екені баршаға аян. Бұл проблемалар Қазақ­стан төрағалығы кезінде ұмыт қал­майтын болады. Бұл бағыттағы Қазақстанның басты мақ­саты – аталған проблемаларды шешуге тиісті жағдайларды қалыптастыру, оларды ше­шудің жаңа жолдарын ұсыну, даулы тарап­тардың түрлі форматтағы келіссөздерін ұйым­дастыру, мәмілегерлік мүмкіндіктерін іске қосу, жалпы теке тірес ауанын жұмсарту болып табылады. Өзекті мәселелерде Қазақ­стан Ислам Конференциясы Ұйымындағы және халықаралық қауымдастықтағы өзінің әріптестеріне осы жанжалдарды шешуде мол тәжірибе жинақтаған елдер пайдаланған ізгілікті шараларға сенім артады. Төрағалықтың бір жылында Қазақстанға ауқымды міндеттерді атқару талабы қойы­лады. Біздің мақсатымыз – шешуі қиын мәсе­леге қозғау салып, уағдаластыққа, бітімге шақы­ру. Ол үшін өзекті мәселелердің аса маңыздылары таңдалып алынып, күн тәрті­біне қойылады. Белгіленген меже үдесінен шығудың өзі үлкен табыс екені анық. Даулы мәселелерде әділетті әрі ашық, тең тұр­ғы­дағы көзқарасты ұстану – жеңіске жол аша­ды. Қазақстан төрағалығы – біздің бәріміз үшін үлкен сынақ. Оны абыроймен өткізу – аса жауапты міндет болып отыр. Ислам Конференциясы Ұйымына мүше мемлекеттердің Парламенттік одағы 1999 жылы құрылған болатын. ИКҰ-ға мүше 47 мемлекет қатысатын Парламенттік одақтың штаб-пәтері Теһранда орналасқан. Қазақстан Парламенті мен Ислам Конференциясы Ұйы­мы Парламенттік одағы арасындағы парламенттік байла­ныстарды белсенділендіру еліміздің халық­ара­лық қатынастарын да­мы­тудың маңызды бөлігі болып табылады. Халықаралық ұйымға қаты­сушы елдердің заң шығару органдары арасындағы ынты­мақтастық мемлекетаралық қатынастардың мазмұнын байыта түседі. Бұл тұрғыда елі­міздің парламентшілерін ауқымды істер күтіп тұр. Мұхамбет КӨПЕЕВ, Парламент Сенаты Төрағасының орынбасары.