Астана. Вашингтон. Брюссель: Баянды байланыс

Потомак өзенінің жағасында кеңі­нен көсілген Америка астанасындағы еліміздің Мемлекеттік хатшысы – Сырт­­­қы істер министрі Қанат Сау­да­баевтың үш күндік сапарының соңғы күні де келелі кездесулермен өрнек­тел­ген қауырт жұмыстарға толы болды. Қ.­Сау­дабаев өткізген бұл екіжақты кездесулер мән­ділігі мен маңызы тұр­ғысынан да тереңдігімен ерекшеленді. Сапарының үшінші күні Қанат Бек­мырзаұлы АҚШ президентінің арнаулы көмекшісі, Ақ үйдің лаң­кес­тік және жаппай қырып-жоятын қару­ларды шектеу, қару-жараққа бақылау жасау мәселелері жөніндегі үйлес­ті­рушісі Г.Сеймурмен өткізген екіжақ­ты кездесуі барысында екі мемлекеттің әлемдегі ядролық қару қаупін төмен­дету аясындағы әріптестік байланыс­та­рының әртүрлі қырлары тілге тиек етілді. Тұрақтылық пен тыныштық­тың ұйыған ұясындай бейбітшілік-сүйгіш Қазақстан үшін бұл аса маңыз­ды да көкейкесті мәселенің бірегейі екені белгілі. Осы орайда тараптар Қазақстан Республикасы мен басқа Орталық Азия мемлекеттерінің өңірді ядролық қарудан азат аймаққа айнал­дыру жөніндегі тәжірибесін жан-жақ­ты талқылады. Бұл бүгінгі күнге дейін құрылған ядролық қарудан ада бес аймақтың бірі – ядролық мемлекеттермен шекаралас және солтүстік жарты шарда құрылған жалғыз да бірегей аймақ болып отырғаны белгілі. Лаңкестік, жаппай қырып-жоятын қаруларды шектеу және жалпы қару-жараққа бақылау жасау мәселелері жөніндегі маңызды салаларды үйлес­ті­ретін АҚШ президентінің көмек­шісімен болған екіжақты кездесуде бұрынғы Семей полигоны аймағын за­лалсыздандыру шаралары шеңберін­дегі америкалық көмек көрсету іс-шаралары да тілге тиек етілді. Бұл кездесуде Қазақстан Президенті Н.­На­зар­баевтың тарихта бұрын-соңды бо­лып көрмеген тұңғыш Жарлығымен Семей полигонының жабылғанына биыл 20 жыл толып отырғандығы атап көрсетілді. Америкалық әріптес Қа­зақ­стан Президентінің бұл батыл да баламасыз қадамының адамзат бола­ша­ғы үшін маңыздылығын, планета­мызды жаппай қырып-жою қарула­ры­нан тазарту мақсатындағы теңдессіз бастама екендігін ерекше қанағат­танғандық сезіммен жеткізді. Өз кезегінде Қанат Саудабаев осы бір айтулы датаға байланысты елімізде бірқатар маңызды шаралар белгіленіп отырған­дығын хабарлады. Бұл ауқымды ша­раларға америкалық сарапшылар да кеңінен қатысатын болады. Екіжақты кездесу барысында тараптар Ақтау қаласындағы БН-350 реак­торының пайдаланудан шығары­луы ойдағыдай іс жүзіне асырыл­ғанды­ғының маңыздылығын атап көр­сетті. Ұзақ жылдар бойы реакторға пай­даланылған ядролық отын АҚШ-тың қатысуымен ойдағыдай сыртқа шығарылып, залалсыздандырылды. Содан кейін Қазақстан Республи­ка­сының Мемлекеттік хатшысы – Сырт­қы істер министрі Қ.Саудабаев АҚШ президентінің ұлттық қауіпсіздік жөніндегі арнаулы көмекшісі, АҚШ ұлттық қауіпсіздік қызметінің Ресей жә­не Еуразия істері жөніндегі аға дирек­торы М.Макфолмен кездесіп, кешегі ке­ңестік кеңістік аумағында құрылған жә­не оларға жақын орналасқан мемлекеттердегі бүгінгі саяси және әлеуметтік-эко­номикалық ахуал, осы өңірлерде қа­уіп­сіздік және тұрақтылықты қамта­ма­сыз етуге байланысты екі мемлекет ара­сындағы екіжақты және көп пішінді ын­тымақтастық байланыстар сөз болды. Со­ны­мен бірге,  тараптар бүгінгі таңда осы аймақта орын алып отырған про­блемаларға, оның ішінде Ауғанстан мәселесіне жан-жақты тоқталды. Ау­ғанс­тан Ислам Республикасындағы қа­уіп­сіз­дікті қамтамасыз етуге жәрдем­десу мақсатындағы халықаралық күш­тің Орталық Азия мемлекеттеріне қауіп төндіретін лаңкестік қауіпті төменде­туге де елеулі ықпал еткендігі айтылды. Бұл операция басталғанға дейін халық­ара­лық лаңкестік ұйымдардың бөлімше­лері кейбір орталықазиялық мемлекет­тер­дің астанасына дейін тақап, мемле­кет­терінің тұрақтылығына қауіп төндір­ді. Бүгінде бұл лаңкестік қимылдардың қаупі сейілді. Сонымен қатар, қазір ау­ған проблемаларын шешу мақсатында әскери емес тәсілдерді қолдануға ба­сым­дық берілуде. Атап айтқанда, биыл­ғы жылы Қазақстанның бастамасы және белсенді атсалысуымен халықаралық қоғам­дастықтың Ауғанстан Ислам Рес­публи­касын әлеуметтік-экономикалық жағынан оңалту мәселесі белсенді түр­де қолға алынып отыр. Осы ретте М. Макфол  ЕҚЫҰ-ға Қазақстанның нә­ти­же­лі де тиімді төрағалық еткендігін атап көрсетті. Қанат Саудабаев сондай-ақ АҚШ Конгре­сінде бірқатар маңызды кездесулер өткізді. Атап айтқанда, Хельсинки комиссиясының төрағасы, сенатор Б.Кардин, конгрессмендер  комиссия­сы­ның тең төрағасы Э.Хастингс, сенатор Дж.Либерман, Конгрестің Өкілдер пала­тасының үкіметтік реформа және қада­ғалау жөніндегі комитетінің төрағасы Д.Айсс және оның әріптесі Е.Фалеомаваегамен кездесулер өткізді. Бұл кездесулер барысында Орталық Азиядағы даму және тұрақтылық мәселелері және Қазақстан мен АҚШ арасындағы екі­жақты байланыстардың даму болаша­ғы әңгіме өзегіне айналды. Вашингтондағы қар тосқауылынан тосылған ұшағымыз 10 сағат үзілістен кейін ғана Брюссель қаласына бет алды. Бельгия астанасы Брюссельде Қанат Саудабаев Еуропалық комиссия төр­аға­сы­ның орынбасары, Еуроодақтың сырт­қы саясат жөніндегі жоғарғы  өкілі Кэтрин Эштонмен екіжақты кездесу өт­кіз­ді. Кездесу барысында тараптар соңғы жылдары Қазақстан Республи­касы мен Еуропалық Одақ арасында қа­лып­тасқан нәтижелі  де ауқымды екіжақты байланыстарға жоғары баға берді. Пікір алысу 2010 жылғы әріптестік байланыстар қоры­тынды­сын саралаудан басталып, Қазақ­стан және Еуропалық Одақ арасындағы әріп­тестік байланыстың кең көлемді болашағына ойысты. Кэтрин Эштон Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ-ға төрағалығын аса жоғары бағалап, Астана Саммитінің қорытындыларына ерекше қанағаттанғандық сезімін жеткізді. Сонымен бірге, тараптар эконо­ми­ка саласындағы екіжақты байланыс­тар­дың жаңа сапалық деңгейге көтерілгенін жеткізді. Атап айтқанда, Қазақстан сыртқы саясат ведомство­сының басшысы елі­міздің Еуроодақ елдерімен тауар айна­лы­мы Орталық Азияның төрт мемлекетін және Әзір­бай­жан, Грузия, Арменияны қоса ал­ған­дағыдан асып кеткендігін атап көрсетті. Тараптар болашақтағы бай­ланыс­тар шеңберіндегі келісімдер мә­селесін жан-жақты талқылады. Себебі, әріптестік туралы бұрынғы жа­салған келісімдердің мерзімі бітті. Сон­дықтан жедел мерзімде жаңа толық­қанды келісімдер жасасу мәсе­лесі күн тәртібіне қо­йылып отыр. Бұл ретте тараптардың қазақ­стандық әуе компанияларын Еуро­одақтың «қара тізімінен» шығару мәселесі ерекше сөз болды. Өткен жылы өзара тү­сіністік келісімдер барысында Қазақ­станның 9 әуе компаниясы бұл «қара тізімнен» шығарылған болатын. Енді осы кездесу барысында тараптардың тиісті ве­домстволары қалған отандық әуе ком­панияларын осы тізімнен шығару мақ­са­тында шұғыл жұмыстар жүргізе­тін­дігі келісілді. Екіжақты кездесудегі әңгіме өзе­гіне айналған тағы бір маңызды мәсе­ле – аймақтық қауіпсіздік және Қазақ­стан бастамасымен өмірге келген Ау­ғанс­тан мемлекетін әлеуметтік-эконо­микалық оңалту жағдайы болды. Қыр­ғыз Республикасында орын алған белгілі оқиғаларға байланысты  Еуро­палық комиссия төрағасының орын­басары, Еуроодақтың сыртқы саясат жө­ніндегі жоғары өкілі Қазақстан та­ра­пынан жасалынған тиімді шаралар­ға жоғары баға берді. Өз кезегінде Қанат Саудабаев Қырғыз Республи­ка­сының экономикалық жағдайын қал­пына келтіру мақсатында Қазақ­стан тарапынан әлі де ауқымды көмектер жасалатындығын жеткізді. Жеке көз­қарастарын нақтылай отырып, тараптар Иранның ядролық бағдарламасына қатысты проблеманы реттеу саласын­дағы өз ұстанымдарын белгіледі. К.Эштонмен болған кездесу бары­сында ЕҚЫҰ шеңберіндегі ынты­мақ­тастық жөніндегі маңызды мәселе де назардан тыс қалмады. Ұйымның бұ­рынғы төрағасы ретінде Қазақстан ЕҚЫҰ үштігіндегі қызметін жалғас­ты­рады. Осыған орай Қ.Саудабаев рес­ми Астананың қалыптасқан өзара тығыз әріптестікті жалғастыруға да­йын екендігін жеткізді. Тараптар Қа­зақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ арасындағы қалыптасқан осы жо­ғары нәтижелі әріптестік бай­ла­ныс­тардың алдағы уақытта да барынша да­митындығына толық сенім білдірді. Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ.