Дүбірге толы дүние

ПАРЛАМЕНТТІҢ ӨЗ ІСІМЕН АЙНАЛЫСҚАНЫ ЖӨН Қырғыз Республикасының президенті Роза Отунбаева Жогорку кенештің отырысында сөз сөйлеп, парламенттің саяси ойынмен айналыспай, өзіне тән заң шығару міндетін ат­қарғаны жөн екенін атап көрсетті. Олай бол­ма­ған жағдайда, ол «мемлекет бас­шы­сы, конс­ти­ту­цияның кепілі ретінде, ха­лық­ты бөлшектеуге, мемлекетті күй­ретуге жол бермейтінін» мә­лім­­деді. Және бұл сөз реті келгенде айта салғандай емес, нақ­ты дәлелмен, батылдықпен, жұрт­­қа мықты әсер қалдыр­ған­дай сеніммен айтылды. Ел ба­сы­на туған сын кезеңде парламент өзіне жүктелген міндеттерді орындау орнына, саяси ойын­мен әуестенер болса, халық оны таратуды талап ететінін, ал өзі оны орындайтынын ескертті. Мұндай мәлімдемені президент Отунбаева Жогорку кенеш­те 2010 жылғы маусымда Ош және Жалалабад облыстарын­да­ғы ұлтаралық шиеленістің се­беп­терін анықтау жөніндегі ко­мис­сияның баянда­масын парламент ұзақ талқылап, онда кешегі билік дағдарысы кезінде жұмыс істеген Уақытша үкі­меттің аты­на көптеген сын ай­тылып, ел басына туған қиын­дықтарды со­ған аударғысы келген пиғыл­дар­ға байланысты жасады. Ұлттық комиссияны басқар­ған Әбдіғани Еркебаевтың баян­да­масында Уақытша үкіметтің мү­шелері Кенешбек Дүйшебаев, Болот Шерниязов, Исмайыл Иса­ков, Әзімбек Бекназаров­тар­дың аттары аталып, оларға ай­тар­лықтай айып тағылған. Парламенттегі көпшілік орны бар «Атажұрт» партиясының көсемі Қамшыбек Тәшиев «Уа­қытша үкі­мет жауапқа тартылсын» деген ұран тастады. Уақытша үкі­метті айыптау – Бакиев билігі тәртібін ақтау деген сөз. Президент Отунбаева елде ескіні қай­та орал­туды көз­дейтін, Уа­қыт­ша үкіметтің жұ­мы­сын жоққа шы­ғарғысы келетін, оның шешімдерін қайта қарағысы келетін күш­тер­дің бар­лығын ай­тып, оған жол берілмейтінін ескертті. Ескі тәртіп күйреп, президент пен үкімет елден қашып кеткенде, Уақытша үкімет бар жауапкершілікті өз мойнына алып, қиын-қыстау кезде жұмыс істегенін президент атап көр­сет­ті. Мұндай кезде кемші­лік­тердің де болатыны бар, оған да тү­сіністікпен қараған жөн. Роза Отунбаеваның парламенттегі сөзі белгілі дәрежеде бі­раз қайраткерлердің екпінін басқаны анық. Шын мәнінде сая­си пар­тиялардың бас­шы­лары әрең дегенде жұмысқа кіріскен парламентті бұрын­ғы­дай саяси айтыс алаңына ай­нал­­дырғысы, ал әупіріммен құ­рыл­ған үкіметті ондағы өз­де­рінің өкілдері ар­қылы қол­шоқпарға ай­нал­дыр­ғы­сы келетін сыңайлы. Сон­дықтан да олар­дың елді жаңа қа­сіретке ұшы­ратпауының бірден-бір жо­­­лы сол айтыс алаңынан айыру еке­нін ескертуі президенттің ба­тыл қа­дамы деп бағалаған жөн-ақ. Қазір елде тұрақтылық ор­нықтыру үшін де оған заңдық негіз керек. Оны жүзеге асы­ратын парламент. Сол заңдық не­гіздің жоқтығынан елде ұй­ым­дасқан қылмыс етек алып отыр. Ал олармен күресуге міндетті құқық қорғау орындары адам­дарының өзі заңға қайшы әрекет жасайды. Біраз жерде олардың зорлығына ұшыраған жастар Ауғанстандағы жасақ­шы­ларға барып қосылған көрі­неді. Олар елге қарумен оралуы мүмкін, дейді президент Отунбаева. Ұйымдасқан қыл­мыс­пен кү­рестің қазір ел үшін шешуші маңызы бар. Соған бай­ланысты заң да әзірленіп жатқан көрінеді. Бірақ ол парламент тарапынан қолдау таппаған. АРАБ ӘЛЕМІНІҢ КӨШБАСШЫ ЕЛІ ЖОЛАЙРЫҚТА Египет революция отына оранған. Каир көшесіне 2 миллиондай халық шығып, билікке қарсылығын білдірсе, ол жайдан-жай емес. Тіпті бұрынғы билік қалса да, жаңа билік келсе де, Египеттің алдағы жолы басқашарақ болары анық. Араб әле­мін­дегі бүгінгі бу­ыр­қану Тунистен басталды де­сек те, рево­лю­ция­лық жағ­дай Еги­петтің өзінде қа­лып­таспаса, от тұ­тана қой­мас еді. Халық қаты­гез биліктен қа­жыған. Әңгіме Хұсни Мүбә­рак­тың ұзақ билігінде ғана емес, сол биліктің мазмұнында. Билік­тің халыққа тізесінің бат­қа­нында. Мұны дәл қазір президент Мүбәрактың өзі де аңғарып отыр. Бірақ кеш аңғарды. Ол халыққа үндеу арнап, саяси ғана емес, экономикалық та реформа жа­сайты­нын мәлімдеді. Соны дәл бүгін емес, бұрын жасауына болмас па еді. Уақыты да жеткілікті болды – отыз жыл аз мерзім емес, тым артық та дейді жұрт. Ай­талық, соңғы он жылда баласы Гамалды қалай да билік мұрагері етіп қалдыруды көп ойламай, қазір айтып отырған реформаларды жүзеге асыруына болар еді. Оның қазіргі ісі суға кет­кен­нің тал қармағанындай әрекет. Отыз жыл ұмыт болған вице-президенттік лауазымға әскери барлаудың бастығы Омар Сүлей­манды та­ғайындап, үкіметті ауыстыруы – сасқандық. Тіпті жаңа үкімет төр­ағасы, бұрынғы әскери-әуе күш­терінің басшысы Ахмед Шафиктен жұмыс­сыз­дықты азайтып, экономи­каны тұ­рақтандыруды талап етуі – ұзақ уа­қыт ел басқарған адам­ның сөзіне ұқсамайды. Бұл жедел шешіле салатын, қалтадан ақша алып бере салатындай оңай шаруа емес, біразға созы­латын бағ­дар­ла­малы жұмыстың нәти­жесі ретінде келеді. Хұсни Мүбәрактың тағы қатты шайқалып тұр. Оның онда қалуы екіталай. Тіпті биылғы күзде болатын президент сайла­уына қатыспаймын, бірақ соған дейін биліктің тізгінін бермеймін дегені де орындалуы неғайбыл. Оппозиция оның дәл бүгін кетуін талап етіп отыр. Оппозиция қа­­зір бұл елде айтарлықтай күш­ке айналды. Әсте де бұл олардың күш­ті­лі­гінен немесе ха­лық арасындағы беделінің жоғарылығынан емес, қалып­тас­қан жағдай оларға зор мүмкіндік ашып отыр. Халықтың билікке на­разылығын олар өз мүдде­леріне тиімді пайдаланып қал­ғысы келеді. Әйтпесе, қазіргі күнде оппозиция көсемдерінің ішінде ең беделдісі саналатын бұрынғы Халықаралық атом энергиясы жөніндегі агенттіктің (МАГАТЭ) директоры Мохаммед әл-Барадеидің ел ішіндегі билікке араласы да шамалы болатын. Міне, енді елде қазіргідей жағ­дай қалыптасқан кезде ол билік тізгінін ұстауға белсенді кірісіп отыр. Араб дүниесіндегі көшбас­шы ел Египеттегі күрделі жағ­дай алдағы уақытта қандай бағытта өрбитінін дөп басып айту да қиын. Ең бір басты қасірет – көп жағдайдағыдай тартыс халық пен биліктің арасында ға­на емес, халықтың өзі екіге жарылып, бірі президент Мүбә­ракты қолдау­шы­лар және екіншілері оған қар­сылар болып шайқасқа шы­ғып отыр. Мұн­дайда оларға ын­тымаққа ша­қырып, ықпал ету аса күрделі. Қарсыластар ара­сында шекара жоқ, олар арала­сып өмір сүріп жатыр. Мұндайда қар­сыластар (жау демейік) алыс­тан емес, қасыңнан табылады. Осындайда елдің мүддесінен гөрі өздерінің билікке жетуін көз­деп, халықты қақтығысқа ша­қы­ратын арандатушылар белсенділігі күшейетіні белгілі. Египет қауы­мында қазір күні кеше ты­йым са­лынған экстремистік күш­тер өзде­рінің бүлдірушілік қызметін жан­дандыра түсті. Жұрт бүгінде Мы­сыр еліне күдікпен де, үмітпен де қарайды. Мамадияр ЖАҚЫП.