«ХАЛЫҚ ӘРТІСІ АЙТСА ДА, ХАЛЫҚ АЙТПАЙДЫ»
Бір жас композитор өзінің әндерін атақты әншілерге ұсынып, солардың үлкен сахнадан орындауын жалынып-жалба-рынып жүріп сұрайды екен. Бір күні сол сазгер Мұзафар Әлімбаевқа келіп: – Менің әнебір керемет әнімді КСРО-ның халық әртісі Ермек Серкебаевтың өзі орындайтын болды, – деп ісіп-кеуіп мақтаныпты. Оның дарынсыз композитор екенін жақсы білетін Мұзағаң: – Қасиетсіз әнді халық әртісі айтса да, бірақ оны халық айта қоймайды ғой, – деп әлгінің желігін басып жіберіпті.«ӨЗІҢДІ СЫЗЫП ТАСТА»
Ілгеріде бүкіл қазақ басылымдары жылда жақсы туындыларға бәйге жариялап, олардың авторларын қомақты жүлдемен марапаттап отыратын үрдіс болыпты. Сондай бәйгенің бірін «Балдырған» журналы да ұйымдастырып, жыл аяғында жүлдегерлер анықталады. Әлгі сайысқа журнал қызметкерінің бірі қатысқан көрінеді. Сол жүлдеден дәмеленген әлгі: – Мұзаға, бұл жолы да сыйлықтан мақұрым қалған түрім бар. Менің алатын жөнім бар еді, – деп өкпе-ренішін білдіріпті. Сонда басылымның бас редакторы Мұзафар Әлімбаев сәл үнсіз отырып: «Жүк көтеріскенде – Әуелі өзіңнен баста. Жүлде бөліскенде – Өзіңді сызып таста!» – деп шумақтатып барып: – Бәйге жариялап отырған өзіміз емес пе?! Оны өзді-өзіміз бөлісіп алсақ, елден ұят болмай ма?! Сен одан да басқа басылымдардың бәйгесіне атыңды қосып, жүлдеңді жеңіп ал! – деген екен.«САРАҢНЫҢ АСЫ ПІСКЕНШЕ, ТАУДЫҢ ТАСЫ ПІСЕДІ»
Баяғыда ата-бабаларымыз кез келген үйге келіп: «Әй, кім бар-ау? Құдайы қонақпыз» деп ас-суын ішіп кете берген. Сол әдетке басып, бірде Мұзағаң отбасымен бірге ет жақын ағайындарының үйіне еш ескертусіз қонаққа барады. Қонақ күтпеген үйдің қамсыз отыратын әдеті ғой. Тез арада дастарқан жайыла қоймай, жол жүріп келген қонақтардың қарны аша бастайды. Үй иесі Мұзағаңа аға болып келеді екен. Соны пайдаланған Мұзағаң ағасы мен жеңгесіне еркелеп: «Ақынжановтардың асы піскенше, Алатаудың тасы піседі» – деп, шабыттана нақылдатып жіберіпті. Кейін Мұзағаң әлгі табан астында шығарған нақылын өңдеп-жөндеп, халық мақалы ретінде «666 мақал-мәтел» атты жинаққа: «Сараңның асы піскенше, Таудың тасы піседі» – деп, енгізіп жіберіпті. Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ. Астана. ______________________________________ Өтпелі кезең хикаяларыЫМ мен ЖЫМ
Ен байлықты сылқыта сорып қалуға ұмтылған екі кәсіпкер жігіт мәміле жолында жолығыса қалды. Үлес екеуіне де ортақ болған соң, алдымен танысып-білісу бұрыннан бар бұлжымас қағида. Жылмия жымия қараған біреуі: – Танысып қояйық, менің атым – Жым, – деді. – Қуаныштымын, менің атым – Ым. Бітіргенің қай оқу? – Университет, бизнестегі қулық амалдарын. Өзің ше? – Академия, бизнестегі сұмдық амалдарын. – Бәсе, өзім де бірден сезіп едім, әріптес екеніңді! – Қалайша сезіп қойдың-ей?! – Әй, Ым, бизнестегі қулық-сұмдық теориясының, әдіс-тәсілдерінің, айла-амалдары мен шарғыларының жілігін шағып талдап оқып, ми сандыққа мықтап тоқыдық емес пе, соны сенің бойыңнан сонадайдан жалған жымиған «жарқын» жүзіңнен-ақ байқағам. – Мен де сенің жүзіңнен дәл соны байқағам! – Мында неғып жүрсің-ей? Алған кәсіби дәрежеңе олқылау ғой. Сенің орның..., ту-у-у со-нау-у-у ! ... – Ол сұқ саусағымен жоғары жақты нұсқай көрсетті. – Тәлім-тәрбие, амал, айла-шарғы мен тәжірибені төменнен бастап жинайын деп... – Әлбетте, мен де сол мақсатпен... Әзірше төменгі буында жүрген... – Ендеше, екеуміздің есіміміз де, кесіміміз де ұйқас екен, қане бүгіннен бастап бірігіп, бүтін, бірге болайық! Сүбелі үлесті тең бөліп алайық! – деп бизнестегі қулық пен сұмдықтың оқуын бітірген Ым мен Жым бірімен-бірі қол алысып, төс түйістіре қабысып, «перделі» жымиған жүздері жанаса жабысып, екеуі де айналасына жемірлі жанарларымен бұрынғыдан да жымысқылана қарасты. Мәмілелер... Мәмілелер ... жасалып жатты... Ымыраласқан Ымдар мен Жымдар зымияндықпен жымдасып жатты... Аталық ӘБДЕШҰЛЫ. Маңғыстау облысы. _____________________________________СҰРАҚ-ЖАУАП
– Қасқырдың тісінің мықтылығына таңғаламын. Ауыз салған жерін орып, жұлып алады. – Біздегі екі аяқты жемқор «қасқырлар» одан да мықты. Олар қомақты капиталды, орманыңды, қазба байлығы мол жеріңді тістеп тартқанда әзірейілдің өзі абдырап қалар. * * * – Құрдас, сіздің ініңіз дөкей бастық болуға лайық екен. – Оны қайдан білдің? – Бір нәрсенің жөнін сұрасаң жауап бермей мелшиіп, желке тамыры тартылып, басы қақшиып қалады екен. * * * – Аспандағы жұлдыздан өзіміздің «жұлдыздардың» қандай айырмашылығы бар? – Табиғи жұлдыздар – аспан ашық кезде жарқырап тұрады да, біздің «жұлдыздар» – қарлы, жаңбырлы, бұлтты, тұманды күндері де «біз жұлдызбыз» деп ышқына айқайлай береді. * * * – Құрдас, алқынып қайдан келесің? – Ақша қуалап жүрмін. – Жеттің бе? – Соның соңынан жүгіре-жүгіре бүкіл денсаулықтан айырылдым. – Ә, онда жақындап-ақ қалған екенсің. * * * – Мына заманда ақша сөйлейді, – дейді. – Оның айтары мықты. Шешеннің тілін тістетеді, дөкейдің жағын қарыстырады, жетпесіңді құрықтайды, өнбесіңді өндіріп, көнбейтініңді көндіріп береді. Жүніс ҚОҚЫШҰЛЫ. Алматы облысы. ___________________________________ТАРТПАСАҢ ТУМАҒЫР
Бұдан ғасыр бұрын мына бүгіндері жасы тоқсан тоғызға келген Пықып ақсақал шыр етіп дүние есігін ашқанда, төрінен көрі жақын болып жантайып жатқан Меңдібай атасы: «Бәрекелді! Тартпасаң тумағыр... Меңі бар, нақ өзім дүниеге келді! Енді Алла алса, арманым жоқ» деп қуанған екен. Бұған дейін немере де, бірнеше шөбере де көрген Меңдібай ақсақал мына бір шөбересінен арғы атасынан қалған өзінің маңдайындағы меңді көріп көзіне жас ала, кенже ұлына мән-жайды ежіктеп айтып, ерекше табыстаған көрінеді. Сөйтсе, арғы аталардан маңдайына мең біте дүниеге келген сәбиді ардақ тұтып аспанға көтеру дәстүрге айналыпты. Өйткені, ол ұрпақ өзгелерден ерекше жаратылған деп бағамдалып, оған ғұмырында ерекше жағдайлар жасалыпты. Яғни, қанаттыға қақтырмау, тұмсықтыға шоқытпау. Есейгенінде де ерекше қамқорлықта болуға тиіс. Негізінде, бұл ұрпақ қиялилау болып, ән айтып, жыр жырлап, серілік тірлік кешеді екен. Үй болып отбасын құрғанмен, қым-қиғаш тірліктің бар-жоғын білмей, бар ауыртпалықты басқалар көріп көндігуге тиіс. Сөйтіп, Пықып ақсақал армансыз ғұмыр кешті. Атадан қалған сал-серіліктің дәуренін дүрілдетті. Ақын болып жыр-шумақ та шығарды. Әнін әуелетіп, күйін күмбірлетіп көптің көзайымы да болды. Дүниенің не екенін, қым-қиғаш тірліктің ащы-тұщысынан ада болып күндері өтіп жатты. Турасын айтсақ, елу жастың бел ортасына дейін марқұм әкесінің толықтай қамқорлығында болды. Әке өліп, әдірем қалмады. Бұлсыз-ақ жетіп есейген баласының қамқорлығына көшіп, алпысты алқымдаған шағында да баяғы әнін айтып, жырын жырлап жүре берді. Ойпыр-ай, мұндай ғажап ғұмыр сыйлаған ата-бабадан айналып кетпеймісің! Алдымен сан ұрпақ арасынан мең бұйыртқан жазмышына риза! Дәстүр сақталып, маңдайға біткен бір шөкім меңнің арқасында не ішемін, не жеймін демей, дәурен сүрді. Тәй-тәй басқанынан тұмсықтыға шоқытпай, қанаттыға қақтырмай өлгенше өзгеше өмір сүргізген әкесіне риза. Әкесі өліп әдірем қалдырмаған балаға да ризашылығы шексіз. Бала, немере арқасында армансыз ғұмыр кешіп жүзге жеткен Пықып ақсақал күні кеше дүниеге келген шөбересінің маңдайындағы меңді көріп: «Бәрекелді! Тартпасаң тумағыр... күткен ұрпақ дүниеге келді! Енді Алла алса, арманым жоқ» деп бұл жалғанға ризашылығын білдіріп, кенже ұлына мән-жайды ежіктеп айтып, ерекше табыстады. Кенже ЕРКІН. Алматы облысы. * * * CҮЙІНШІ! «Сөз сойылдың» белсенді авторы, Б.Қыдырбекұлы атындағы жүлденің иегері Алпысбай Боранбайұлының «Нұрлы әлем» баспасынан әзіл-оспақ өлеңдер, сатиралық поэма, қисса, балладаларын қамтыған «Қарыз беріңдерші» атты кітабы жарық көріпті. Сатира саңлағына жазар көбейсін дей отырып, сол жинақтағы аз-маз дүниесін оқырманға ұсынып отырмыз. ЖҰМЫССЫЗДЫҚТЫ ЖОЙДЫҚ Үйдiң iші Опыр да топыр маман! Әйел де маман, Бала да маман, Қыз да, келiн де маман! Қос-қостан институт бiтiре берген, Дипломдары үйiлiп жатыр, сабан!.. Алайда, жағдайымыз мәз емес, Жаман боп тұр, жаман! Мамандардан бiр тиын кiрiс жоқ! Кiрiс кiргiзердей ауылда Бiр түйiр жұмыс жоқ. Қысқасы, ұрыста тұрыс жоқ, Жұмыссыздықпен күресу жайлы Бағдарламаны лезде құрдық. Құрдық та, мойнымызды Мектепке қарай бұрдық. Директорын үйге шақырып алып, Ақшамен ұрдық кеп, ұрдық! Әуелi қойнына ұрдық... Сосын қонышына ұрдық... Қалталарына түгелдей ұрдық... Мес болған директорға “Қайтер екен?” деп қарап тұрдық. “Бұларың не?” дей берiп едi, Аузына және ақшамен ұрдық. “Құлдық! – дедi, – Ойбай, құлдық!” Ұрған сайын ұға бердi, ұға бердi... Әп-сәтте әйел де, Қыз да, Келiн де, Мұғалiм боп шыға келдi! “Ойбай, пара берiп жатыр!” деген Анау-мынау әңгiменi қойыңыздар. Әлi де екi отардай қойымыз бар. Жұмыссыз жүрген ұлымызды Прокуратураға қызметке Кiргiзiп жiбермек ойымыз бар... Қысқасы, нүкте қойдық. Жұмыссыздықты осылай Түп-тамырымен жойдық! БIР ДЕПУТАТҚА ТIЛЕК Есiгiн тартып әр үйдiң Ұн таратып екi қап, Әкең болды депутат. Тесiгiн қағып әр үйдiң Жүн таратып жетi қап Шешең болды депутат. Жолын қуып солардың Өзiң болдың депутат. Ендiгi мына сайлауда Балаң болсын депутат! Түк бiтiрмесiн бiрақ та Депутаттыққа өтiп ап! Аумин! Алпысбай БОРАНБАЙҰЛЫ. Оңтүстік Қазақстан облысы. ____________________________________ Ауылдың айтқыштары Семейдегі Дегелең тауының етегіндегі Саржал ауылында Бекбатыр деген ақсақал жасы жүзге жақындаған шағында дүниеден озды. Ол кісі туралы көнекөз қариялар атына сай, жасында батыр, балуан болған адам еді десетін. Сонымен бірге бұл жарықтық артында сөз қалдырған адам еді. Соның қайсыбірін оқырман назарына ұсынып отырған жайымыз бар. “АЙТЫП ҚОЙМАҢДАР” Бекең сүйегі жағынан тобықты ішіне сіңген керей екен. Жиын-той, өлім-жітімде бұл кісі отырған жерде әңгіме аяғы әзіл-күлкіге ұласып жататын. Сондай бір сәтте жас жігіттердің бірі қалжыңдап “ауылдың ақсақалдары бітуге айналды, бәріне топырақ салып келесіз, ал өзіңізге қашан кезек келеді» депті. Сонда Бекең: – Алла тағала мені өз тізімі бойынша, Шұбартау керейлерінің ішінен іздестіріп жүрген болар. Менің мұнда, тобықты ішінде жасырынып жүргенімді қайдан білсін, сендер мені осында жүр деп айтып қоймаңдар, – деген екен. “ТАҒЫ ДА БІР РЕТІ БОЛАР…” Бекең әл үстінде деген хабар жиілеп, балалары жан-жақтан Саржалға шапқылап, жиі келе бастайды. Сонда шын мәнісінде әлсіреп жатқанмен де Бекең үлкен-кішімен әзілдесе беретін әдетінен танбапты. Көңілі көтерілген әкелерінің беті бері қарап, балалары үй-үйлеріне тараса бастағанда, ол: – Ий-й, қарақтарым-ай, тағы да нәумез қайтатын болдыңдар-ау, ренжімеңдер, тағы бір реті болар, – деген екен. “СҮЙЕГІМ КЕРЕЙ, ЕТІМ ТОБЫҚТЫ” Бірде Саржал ауылына алыстағы Алматыдан бір топ белгілі ақын-жазушылар келе қалады. Әзіл сөздің тиегін ағытқан Бекең оларға бірден ұнап қалса керек. Сондықтан да болар, қарт ақын Ғали Орманов Бекеңе ризашылықпен: – Оу, ақсақал, өзің бір сөз білетін шал екенсің. Қай елдің тумасысың? – демей ме. Сонда Бекең ойланып жатпастан: – Сүйегім керей, етім тобықты, – деген екен. Ғали ақын болса мынау қағазға түсіріп қоятын сөз екен деп блокнотын ашыпты. Дәулет СЕЙСЕНҰЛЫ. Семей.
