25 жылдың ішінде Еуразия кеңістігінде және Орталық Азияда біздің ел үлкен қадамдармен және дұрыс бағытта алға басып келеді. Соның ішінде бейбітшілік пен келісім қадамын айрықша айтар едім. Екіншіден, қандай қиындықтар мен қаржы дағдарыстары кездескенмен, Президент тапсырмасы бойынша белгіленген барлық әлеуметтік бағдарламалар орындалу үстінде.
Бүгінде жол қартасы бағдарламасы жүзеге асырылуда, оның оң әсері алыс ауылдарға да жетті. Өңірлерде жаңа нысандар мен жолдар салынды, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Соның бәрі жаңа жұмыс орындарының ашылуына алып келді, ол халықтың жағдайы жақсара түсуіне ықпал етті. Бұрын шикізат өндірумен ғана шектелген болсақ, соңғы жылдары қандай өнім болса да, оны өзіміз түпкілікті өңдеп, дайын тауар түрінде шығару ісі жан-жақты қолға алынды. Нәтижесі көңіл қуантарлықтай.
Мемлекет басшысының бастамасымен елімізде негізгі бағыттар бойынша кластерлік дамуға жол ашылды. Өйткені, кластерлік саясат қазіргі заман жағдайында әлемде инновациялық дамудың басты көзі болып отыр. Сол себепті кластерлер инновацияларға, өнеркәсіптік дамуға, бәсекеге қабілеттілік пен экономиканың тиімділігіне ықпал ететін маңызды құрал екені анық. Қазақстанда жаңа кластерлік саясатты іске асыру инновациялық даму моделі мен отандық экономиканың жаңа бәсекелес артықшылықтарының негізін жасауға, экономиканың, шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекеге қабілетті базалық және жаңа секторларын арттыруға, өңірлердің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сол үшін еліміздің қай өңірінде қай саланы дамыту тиімді екендігі айқындалды. Және де солар бойынша нақты бағдарламалар жасалды. Мысалы, оңтүстік өңір химия және фармацевтика саласын дамыту ісіне дендеп кірісуде. Ал Қостанай мен Өскемен қалаларында машина құрастыру саласы дамып келеді. «Жаңадан велосипед ойлап шығарудың қажеті жоқ» дегендей, егер автокөлік нарығында әлемдік бәсекеге қабілетті машиналарды өзімізде құрастырып шығарсақ, ол өтімді болатыны сөзсіз. Әрі құрастыру зауыттарында өз азаматтарымыз жұмыс істейді. Астанада «Тальго» пойызын шығару, электровоздар, вагондар құрастыру ісі жолға қойылған. Орал қаласында шағын кемелер жасалып жатыр.
Қазақстан халқы Ассамблеясында қызмет істеп жүрген кезімде Ассамблеяның Кәсіпкерлер қауымдастығына басшылық жасадым. Оның мақсаты әрбір этностық топ тарихи отанымен мәдени-рухани бағытта байланыс орнатумен қатар, тиімді экономикалық қарым-қатынасқа, яғни инвестиция тартуға, жаңа заманауи технологияларды әкелуге ықпал етуі керек. Сол арқылы жаңа инновациялық жобаларды іске асыру – бүгінгі заман талабынан туындап отырған қажеттілік.
ҚХА-ның XVII сессиясында Елбасының бастамасымен сондай шешімге келген едік. Осы бағытта жұмыстарымыз өз жемісін беріп келеді. ҚХА Кәсіпкерлер қауымдастығының арқасында, темір жол, жол-көлік инфрақұрылымы, энергетика және басқа да салаларда бірнеше бірлескен кәсіпорындар құрылды. Қазір елімізде қант өнеркәсібін дамыту ісіне де үлес қоспақшымыз. Мысалы, Украинада қант өндірісі жақсы дамыған. Сондай-ақ, кейбір технологияны Беларусь, Германия және Өзбекстаннан алып жатырмыз. Соның нәтижесінде аталған елдермен арада сауда-экономикалық байланыстың үлесі де арта түсетіні белгілі. Ең бастысы, бізге деген сенім бар. Сондықтан да бірлескен кәсіпорындар құруға барлық мүмкіндік жасалған. Шетелдік инвесторлар қаражатын салудан қорықпайды. Өйткені, біз дамып келеміз, олардың бастаған істері далада қалмайды.
Қазақстан көп салалы саясатты ұстанған ел, ол өз жолымен жүріп келеді. Біз экономикалық бағытта 150-дей елмен байланыс орнатқанбыз. Ізгі ниетпен келетін адамға есігіміз ашық. Қазақ халқының қонақжайлы мінезі елдің сыртқы саясатында да көрініс тауып отыр. Кезінде Жібек жолының үлкен саудасы да осы қазақ жерімен өткен. Бізде жасы үлкенді, бірге тұрып жатқан адамдарды құрметтеу мәдениеті қалыптасқан. Қандай ұлттың өкілі болса да, оның дініне, тіліне, мәдениетіне, салт-дәстүріне сыйластықпен қарау керек екені ұрпақтан ұрпаққа тәрбиемен беріліп келеді. Ол аз десеңіз, көрші тұрып жатқан өзге ұлт өкілінің ұлттық тағамдарын да жақсы біледі. Мәселен, борщты білмейтін қазақ жоқ шығар. Мен өзім қазақтың етін, қуырдағын, қазы-қартасын, бауырсағын сүйсіне жеймін.
Кеңес Одағы құлаған тұста Өзбекстан бірден өзбек тілінде сөйлеуді қолға алды. Ал біз 25 жыл бойы қазақ тілін барлық салаға бірте-бірте енгізіп келеміз. Қазір ұлты өзге көптеген жастар жақсы сөйлей алатындай деңгейге жетті. Бұл да тағаттылықты білдіреді. Тілді зорлықпен үйретсек, іштей қарсылықтары болуы мүмкін, ал өздерінің қызығушылығын, қажеттілігін тудырып барып, олар құрметпен, ынтамен оқып үйренсе, оның нәтижесі біз күткендегіден де жоғары болмақ.
Қазақстан халқы – біртұтас. Өткен жолы – бір, тағдыры – бір, болашақ мақсаты – бір! Біздің елдің өзіндік ерекшелігі бар. Біріккен Ұлттар Ұйымында үлкен мәртебеге ие болуымыз және Қазақстан халқы Ассамблеясының әлемге үлгі болуы – елдік жеңісіміз. Қазақстанға келген сапарында БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Муннің: «Сіздерді шағын Біріккен Ұлттар Ұйымы дер едім», – деген сөзінде үлкен мән бар. Шынымен де, бізде 130-дан астам ұлт пен ұлыс татулық пен келісімде өмір сүріп жатыр. Бізде бәрі – тең. Мысалы, орыстар үлкен этнос, ал қарашай-балқарлар бірнеше мыңдай болса да, бәріне де бірдей қараймыз. Ешкімге санына, тіліне, дініне, салт-дәстүріне немесе мәдениетіне қарап артықшылық берілмейді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы – елді бірлік пен тұтастыққа бастайтын әлемдегі бірден-бір институт. Қазір көптеген мемлекеттер ҚХА-ның тәжірибесін, құрылымдық ерекшелігін, қызметін зерттеп жатыр. Жылына 20 шақты делегация келіп, біздің жұмысымызбен танысады, тәжірибемізді өздерінде енгізгісі келеді. 21 жылдың ішінде этностар тарапынан да, мемлекет деңгейінде де көптеген жұмыстар атқарылды. Бұл жерде Ассамблеяның Төрағасы ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі болғандығы да үлкен рөл атқарып отыр. ҚХА-ның әрбір сессиясына өзі төрағалық етеді. Ол жерде қабылданған шешімдерді барлық мемлекеттік органдар орындайды. Облыс әкімдері – кіші Ассамблеялардың төрағалары. Барлық шешімдер жоғарыдан төменге дейін орындалатыны сондықтан.
Ел ішінде бейбітшілік пен келісім болса, бизнес те дамиды, экономикалық өрлеу де айқын көрінеді. Қай жерде тұрақтылық болса, адаммен дұрыс қарым-қатынас жасайтын болса, әрбір азамат – ол бизнесте, мәдениет саласында немесе мемлекеттік қызметте болсын, қай салада жүрсе де өз мемлекетін дамытуға үлесін қосуға тырысады.
Ел іргесінің беріктігін нығайту саласында қызмет жасап келе жатқандықтан, әрбір ұлттың өзіндік ерекшеліктерін де байқаймын. Дегенмен, қазақ пен украин халықтарының арасында ұқсастықтар да бар. Біріншіден, менталитеттері ұқсас. Кеңпейілділігі, дарқан көңілі, қонақжайлылығы, жан дүниесінің ашықтығы бір-біріне жақын дер едім. Адамдарымыздың еңбекқорлық қасиетін атап өтер едім. Жаңа дүниені білуге деген құлшыныстары басым. Маған екі ұлттың да халық әндерінің әуезділігі қатты ұнайды. Бір жақындық бар сияқты. Сөздік қорымызда ортақ сөздер бар. Мысалы, майдан деген сөз. Тұрмыстық салт-дәстүрімізде де ұқсас жайттар аз емес.
90-жылдары еркіндік берілген кезде шамамен 800 мыңдай украиндық атажұртына оралды. Қазір кері келіп жатқандары да бар. Осы жақтан көшіп кеткендер Қазақстан дегенде ерекше ықылас танытып тұрады. Қазақстанның әрбір жетістігіне қуанады. Жазғы демалыс алған кезде осында келіп, туып-өскен жерлерінде болып, бұрынғы көршілерімен, достарымен кездесіп, қуанышқа бөленіп жатқандарды да көріп жүрміз. Олар біржола қоныс аударса да Қазақстанмен байланыстарын үзген жоқ.
Өзім Украинаға барып тұрамын. Онда тұрып жатқан қазақ диаспорасы да аз емес. 15 мыңдай қазақ бар. Жоғары оқу орнын бітіріп қалып қойғандар, әскери қызметтен кейін қалғандар және жұмыс барысында барғандар тұрады. Қазақстан елшілігімен тығыз байланыс жасайды. Үш қоғамдық бірлестік бар. Әсіресе, Харьковте, Киевте үлкен ұйымы бар. Маңызды мерекелерге шақырып тұрады. Олармен біз де тығыз байланыс жасап тұрамыз. Киевте Абай атындағы кітапхана бар.
Әттең, Украинада біздегідей Ассамблея жоқ, ондай ұйым болса, қазіргідегідей оқиғалар, қақтығыстар болмас па еді?! Мүмкін, болашақта осындай іргелі ұйым құрылар. Бізбен ниеттес елдердің бәрінде бейбітшілік пен келісім болсын деп тілейік.
Юрий ТИМОЩЕНКО,
Парламент Мәжілісінің депутаты
25 жылдың ішінде Еуразия кеңістігінде және Орталық Азияда біздің ел үлкен қадамдармен және дұрыс бағытта алға басып келеді. Соның ішінде бейбітшілік пен келісім қадамын айрықша айтар едім. Екіншіден, қандай қиындықтар мен қаржы дағдарыстары кездескенмен, Президент тапсырмасы бойынша белгіленген барлық әлеуметтік бағдарламалар орындалу үстінде.
Бүгінде жол қартасы бағдарламасы жүзеге асырылуда, оның оң әсері алыс ауылдарға да жетті. Өңірлерде жаңа нысандар мен жолдар салынды, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Соның бәрі жаңа жұмыс орындарының ашылуына алып келді, ол халықтың жағдайы жақсара түсуіне ықпал етті. Бұрын шикізат өндірумен ғана шектелген болсақ, соңғы жылдары қандай өнім болса да, оны өзіміз түпкілікті өңдеп, дайын тауар түрінде шығару ісі жан-жақты қолға алынды. Нәтижесі көңіл қуантарлықтай.
Мемлекет басшысының бастамасымен елімізде негізгі бағыттар бойынша кластерлік дамуға жол ашылды. Өйткені, кластерлік саясат қазіргі заман жағдайында әлемде инновациялық дамудың басты көзі болып отыр. Сол себепті кластерлер инновацияларға, өнеркәсіптік дамуға, бәсекеге қабілеттілік пен экономиканың тиімділігіне ықпал ететін маңызды құрал екені анық. Қазақстанда жаңа кластерлік саясатты іске асыру инновациялық даму моделі мен отандық экономиканың жаңа бәсекелес артықшылықтарының негізін жасауға, экономиканың, шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекеге қабілетті базалық және жаңа секторларын арттыруға, өңірлердің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сол үшін еліміздің қай өңірінде қай саланы дамыту тиімді екендігі айқындалды. Және де солар бойынша нақты бағдарламалар жасалды. Мысалы, оңтүстік өңір химия және фармацевтика саласын дамыту ісіне дендеп кірісуде. Ал Қостанай мен Өскемен қалаларында машина құрастыру саласы дамып келеді. «Жаңадан велосипед ойлап шығарудың қажеті жоқ» дегендей, егер автокөлік нарығында әлемдік бәсекеге қабілетті машиналарды өзімізде құрастырып шығарсақ, ол өтімді болатыны сөзсіз. Әрі құрастыру зауыттарында өз азаматтарымыз жұмыс істейді. Астанада «Тальго» пойызын шығару, электровоздар, вагондар құрастыру ісі жолға қойылған. Орал қаласында шағын кемелер жасалып жатыр.
Қазақстан халқы Ассамблеясында қызмет істеп жүрген кезімде Ассамблеяның Кәсіпкерлер қауымдастығына басшылық жасадым. Оның мақсаты әрбір этностық топ тарихи отанымен мәдени-рухани бағытта байланыс орнатумен қатар, тиімді экономикалық қарым-қатынасқа, яғни инвестиция тартуға, жаңа заманауи технологияларды әкелуге ықпал етуі керек. Сол арқылы жаңа инновациялық жобаларды іске асыру – бүгінгі заман талабынан туындап отырған қажеттілік.
ҚХА-ның XVII сессиясында Елбасының бастамасымен сондай шешімге келген едік. Осы бағытта жұмыстарымыз өз жемісін беріп келеді. ҚХА Кәсіпкерлер қауымдастығының арқасында, темір жол, жол-көлік инфрақұрылымы, энергетика және басқа да салаларда бірнеше бірлескен кәсіпорындар құрылды. Қазір елімізде қант өнеркәсібін дамыту ісіне де үлес қоспақшымыз. Мысалы, Украинада қант өндірісі жақсы дамыған. Сондай-ақ, кейбір технологияны Беларусь, Германия және Өзбекстаннан алып жатырмыз. Соның нәтижесінде аталған елдермен арада сауда-экономикалық байланыстың үлесі де арта түсетіні белгілі. Ең бастысы, бізге деген сенім бар. Сондықтан да бірлескен кәсіпорындар құруға барлық мүмкіндік жасалған. Шетелдік инвесторлар қаражатын салудан қорықпайды. Өйткені, біз дамып келеміз, олардың бастаған істері далада қалмайды.
Қазақстан көп салалы саясатты ұстанған ел, ол өз жолымен жүріп келеді. Біз экономикалық бағытта 150-дей елмен байланыс орнатқанбыз. Ізгі ниетпен келетін адамға есігіміз ашық. Қазақ халқының қонақжайлы мінезі елдің сыртқы саясатында да көрініс тауып отыр. Кезінде Жібек жолының үлкен саудасы да осы қазақ жерімен өткен. Бізде жасы үлкенді, бірге тұрып жатқан адамдарды құрметтеу мәдениеті қалыптасқан. Қандай ұлттың өкілі болса да, оның дініне, тіліне, мәдениетіне, салт-дәстүріне сыйластықпен қарау керек екені ұрпақтан ұрпаққа тәрбиемен беріліп келеді. Ол аз десеңіз, көрші тұрып жатқан өзге ұлт өкілінің ұлттық тағамдарын да жақсы біледі. Мәселен, борщты білмейтін қазақ жоқ шығар. Мен өзім қазақтың етін, қуырдағын, қазы-қартасын, бауырсағын сүйсіне жеймін.
Кеңес Одағы құлаған тұста Өзбекстан бірден өзбек тілінде сөйлеуді қолға алды. Ал біз 25 жыл бойы қазақ тілін барлық салаға бірте-бірте енгізіп келеміз. Қазір ұлты өзге көптеген жастар жақсы сөйлей алатындай деңгейге жетті. Бұл да тағаттылықты білдіреді. Тілді зорлықпен үйретсек, іштей қарсылықтары болуы мүмкін, ал өздерінің қызығушылығын, қажеттілігін тудырып барып, олар құрметпен, ынтамен оқып үйренсе, оның нәтижесі біз күткендегіден де жоғары болмақ.
Қазақстан халқы – біртұтас. Өткен жолы – бір, тағдыры – бір, болашақ мақсаты – бір! Біздің елдің өзіндік ерекшелігі бар. Біріккен Ұлттар Ұйымында үлкен мәртебеге ие болуымыз және Қазақстан халқы Ассамблеясының әлемге үлгі болуы – елдік жеңісіміз. Қазақстанға келген сапарында БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Муннің: «Сіздерді шағын Біріккен Ұлттар Ұйымы дер едім», – деген сөзінде үлкен мән бар. Шынымен де, бізде 130-дан астам ұлт пен ұлыс татулық пен келісімде өмір сүріп жатыр. Бізде бәрі – тең. Мысалы, орыстар үлкен этнос, ал қарашай-балқарлар бірнеше мыңдай болса да, бәріне де бірдей қараймыз. Ешкімге санына, тіліне, дініне, салт-дәстүріне немесе мәдениетіне қарап артықшылық берілмейді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы – елді бірлік пен тұтастыққа бастайтын әлемдегі бірден-бір институт. Қазір көптеген мемлекеттер ҚХА-ның тәжірибесін, құрылымдық ерекшелігін, қызметін зерттеп жатыр. Жылына 20 шақты делегация келіп, біздің жұмысымызбен танысады, тәжірибемізді өздерінде енгізгісі келеді. 21 жылдың ішінде этностар тарапынан да, мемлекет деңгейінде де көптеген жұмыстар атқарылды. Бұл жерде Ассамблеяның Төрағасы ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі болғандығы да үлкен рөл атқарып отыр. ҚХА-ның әрбір сессиясына өзі төрағалық етеді. Ол жерде қабылданған шешімдерді барлық мемлекеттік органдар орындайды. Облыс әкімдері – кіші Ассамблеялардың төрағалары. Барлық шешімдер жоғарыдан төменге дейін орындалатыны сондықтан.
Ел ішінде бейбітшілік пен келісім болса, бизнес те дамиды, экономикалық өрлеу де айқын көрінеді. Қай жерде тұрақтылық болса, адаммен дұрыс қарым-қатынас жасайтын болса, әрбір азамат – ол бизнесте, мәдениет саласында немесе мемлекеттік қызметте болсын, қай салада жүрсе де өз мемлекетін дамытуға үлесін қосуға тырысады.
Ел іргесінің беріктігін нығайту саласында қызмет жасап келе жатқандықтан, әрбір ұлттың өзіндік ерекшеліктерін де байқаймын. Дегенмен, қазақ пен украин халықтарының арасында ұқсастықтар да бар. Біріншіден, менталитеттері ұқсас. Кеңпейілділігі, дарқан көңілі, қонақжайлылығы, жан дүниесінің ашықтығы бір-біріне жақын дер едім. Адамдарымыздың еңбекқорлық қасиетін атап өтер едім. Жаңа дүниені білуге деген құлшыныстары басым. Маған екі ұлттың да халық әндерінің әуезділігі қатты ұнайды. Бір жақындық бар сияқты. Сөздік қорымызда ортақ сөздер бар. Мысалы, майдан деген сөз. Тұрмыстық салт-дәстүрімізде де ұқсас жайттар аз емес.
90-жылдары еркіндік берілген кезде шамамен 800 мыңдай украиндық атажұртына оралды. Қазір кері келіп жатқандары да бар. Осы жақтан көшіп кеткендер Қазақстан дегенде ерекше ықылас танытып тұрады. Қазақстанның әрбір жетістігіне қуанады. Жазғы демалыс алған кезде осында келіп, туып-өскен жерлерінде болып, бұрынғы көршілерімен, достарымен кездесіп, қуанышқа бөленіп жатқандарды да көріп жүрміз. Олар біржола қоныс аударса да Қазақстанмен байланыстарын үзген жоқ.
Өзім Украинаға барып тұрамын. Онда тұрып жатқан қазақ диаспорасы да аз емес. 15 мыңдай қазақ бар. Жоғары оқу орнын бітіріп қалып қойғандар, әскери қызметтен кейін қалғандар және жұмыс барысында барғандар тұрады. Қазақстан елшілігімен тығыз байланыс жасайды. Үш қоғамдық бірлестік бар. Әсіресе, Харьковте, Киевте үлкен ұйымы бар. Маңызды мерекелерге шақырып тұрады. Олармен біз де тығыз байланыс жасап тұрамыз. Киевте Абай атындағы кітапхана бар.
Әттең, Украинада біздегідей Ассамблея жоқ, ондай ұйым болса, қазіргідегідей оқиғалар, қақтығыстар болмас па еді?! Мүмкін, болашақта осындай іргелі ұйым құрылар. Бізбен ниеттес елдердің бәрінде бейбітшілік пен келісім болсын деп тілейік.
Юрий ТИМОЩЕНКО,
Парламент Мәжілісінің депутаты
Соңғы жаңалықтар
«Жастар» Сарайының жарты ғасырлық мерейтойы тойланды
Елорда • Кеше
«Egemen Qazaqstan» газетінің тілшісі «Дарын» сыйлығын иеленді
Мәдениет • Кеше
Алматы • Кеше
Президент Мәжіліс төрағасын қабылдады
Президент • Кеше
