Республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған білім ұяларын сақтау парыз
Қазір Алматыда тарихы жарты ғасырдан асып жығылған төрт бірдей республикалық мектеп-интернат бар болса, оның біріншісі де бірегейі – 1957 жылы республикадағы шопандардың балалары үшін деген желеумен қаладағы №12 мектептен кейін ашылған екінші қазақ мектебі – қазіргі Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернаты. Бұл мектеп қай кезден бастап қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқыта бастады десек, Желтоқсан оқиғасынан кейін ұлттың рухы мен намысы оянды. Өз тілімізді ұлықтамасақ ұлт ретінде жойылып кететінімізді ұққан ел азаматтарының араласуымен, 1988 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысы шығып, оқу ордасы республикалық қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын мектеп мәртебесіне ие болды. 2003 жылы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-интернаты деп атауы толықтырыла түсті. Одан кейін 2006 жылы Абай атамыздың аты берілді.
Келесісі осыдан 2 жыл бұрын 50 жылдығын атап өткен Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған музыкалық қазақ мектеп-интернаты. Мектеп 1964 жылы академик Ахмет Жұбановтың ықпал етуімен ашылған. Ахаңның сондағы мақсаты – еліміздің шалғайда жатқан ауылдарынан дарынды балаларды жинап, қазақ тілінде кәсіби музыкалық білім беру болатын. Сол мақсат бүгінде өз дәрежесінде жүзеге асып келеді.
Бүкіл елдің мақтанышы саналатын бұл мектептің түлектері қатарында Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы, Мәдениет және өнер істері комитетінің төрайымы Ақтоты Райымқұлова, Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының ректоры Бибігүл Нүсіпжанова, Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясының директоры Мұхтар Өтеуов, Б.Байқадамов атындағы хор капелласының көркемдік жетекшісі және дирижері Бейімбет Демеу, композиторлар Бейбіт Дәлденбай және Әділ Бестібаев, әншілер Толқын Забирова, Ерлан Рысқали, Рүстем Нұржігіт, Дана Нұржігіт, қобызшы Ақерке Тәжібаева, Қазақ ұлттық өнер университетінің профессоры Пернебек Шегебаев, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұркен Әшіров, Құрманғазы атындағы академиялық халық аспаптары оркестрінің бас дирижері Арман Жүдебаев, «Steinway Artist» дүниежүзілік құрметті атағының иегері Хадиша Оңалбаева, Ресейдің «Новая Россия» оркестрінің концертмейстері Ерік Шалабаевтарды атауға болады. Елу жылда мыңнан аса түлеп ұшқан таланттардың 700-ге жуығы – республикалық, халықаралық байқаулардың лауреаты.
Содан кейін мерейтойларында «Құттықтаушы, мектеп түлегі Кәрім Мәсімов» деп қол қойылған құттықтау келетін еліміздің есепке жүйрік балаларын тоғыстырған О.Жәутіков атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты. Бұл күнде «Біз Алматыдағы физматта оқығанбыз» деп мақтанатын жандарды республикадан ғана емес, әлемнің әр түкпірінен табуға болады. 44 жыл бойы өз жетістіктерінің рекордын өзі жаңартып отырған мектептің түлегі – ҰҒА академигі Асқар Жұмаділдаев: «Егер бір оқу жылында физматты он бала ғана Алтын белгіге бітірсе, онда ол – трагедия» десе, қалжың аралас сөздің астарында шындық та бар.
Сол сияқты Алматыда Күләш Байсейітова атындағы дарынды балаларға арналған мамандандырылған республикалық музыка мектеп-интернаты мен Бауыржан Момышұлы атындағы республикалық әскери мектеп-интернаты бар.
Осыдан тура он жыл бұрын Қазақстандағы мамандандырылған республикалық екі музыка мектебінің бірі – Ахмет Жұбанов атындағы музыка мектебі қалалық әкімдіктің қарауына берілетін болып, оның мәртебесінің төмендеуіне наразылықтар болған-ды. Бірақ, соған қарамастан, мектеп қаланың құзырына берілді. Одан кейін мектепте әр жылдары қызмет еткен ұстаздар, танымал түлектер үндеу жариялап, беделдерін салып жүріп мектептің республикалық деген статусын қайтарып алған-ды.
Осы арада оқырман үшін мына деректі келтіре кетуге болады. Жалпы, қазір елімізде жалпы орта білім беретін 591 мектеп-интернат бар және онда 50 мыңға тарта оқушы оқиды. Сол сияқты жер-жерлерде дарынды балаларды оқытатын 105 мектеп бар. Бұл мектеп, гимназиялардың барлығы дерлік кейін, тәуелсіздік жылдарының бедерінде ашылған.
Ал енді жоғарыда атап отырған төрт республикалық мектеп-интернаттың бұл мектептерден жолы да, шежіресі де, тағдыры да бөлек.
Мәселен, Республикалық физика-математика мектеп-интернатын бертінге дейін ауыл балалары Алтын медальға бітіріп келді. Қазір де солай. Тек өткен жылдың өзінде аталмыш мектеп-интернаттың 70 бірдей түлегі мектепті «Алтын белгіге» аяқтады. Бір мектеп үшін бұл аз емес. 15 түлекке «Алтын белгісін» ақтауға 1 ғана балдан жетпей қалды.
Осы жолдар авторын алсаңыз, 13 жасында, қарашаның аязды күндерінде жазмыштың жетелеуімен Алматыға бір жемпірмен қашып келген қыз туралы хикая баяндалар еді. Егер сол кезде Алматыда ауыл балаларына арналған республикалық мектеп-интернат болмаса, біздің пешенемізге не жазылар еді? Мен сияқты әлтек-тәлтек болып жүрген бір ғана тағдырды сол кездегі №2 қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын экспериментальдық мектеп-интернаты тәрбиеледі. Талабымызды ұштады. Оқушылар арасында тұңғыш рет өткен республикалық олимпиадаға дайындады. Ұлттық университетке қабылдануымызға септігін тигізді.
Сол сияқты, өз шежіресінде әрқайсысы 10 мыңдаған шәкірт түлеткен республикалық мектеп-интернаттардың ендігі жағдайы қалай болмақ?
Мәселен, Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған музыкалық қазақ мектеп-интернаты мен Күләш Байсейітова атындағы дарынды балаларға арналған мамандандырылған республикалық музыкалық мектеп-интернаты қазір Мәдениет және спорт министрлігіне қарайды. Ал Бауыржан Момышұлы атындағы республикалық әскери мектеп-интернаты Қорғаныс министрлігінің құзырына берілген.
Ал ендігі мәселе екі республикалық мектеп-интернаттың мұнан әрі қарайғы тағдырына тіреліп тұр. Оның біріншісі – О.Жәутіков атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты да, екіншісі – Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернаты.
Аталмыш мектептерді Алматы қалалық әкімдігінің құзырына беріледі екен деген әңгіме әлмисақтан айтылып та жүр. Әрине, бұл шара іске асса, онда мектептің балаларды қамтуға қатысты географиясы бір қаланың деңгейіне дейін тарылатыны айтпаса да түсінікті.
Алматыда ауылдың иісі шығатын мектеп
Қарап отырсақ, республикалық екі мектеп-интернаттың да мемлекеттік бюджетке салмақ салып отырғаны шамалы. Мәселен, Үкімет өзіміз білетін Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернатының тек тамағы мен коммуналдық қызметін төлейді. Қалған керек-жарағын бұл мектеп демеушілердің көмегімен және «Түлектер қорының» қарайласуымен түгендеп отыр.
Реті келіп тұрғанда, 50 жыл бойы Алматыдағы «№2 мектеп-интернат» атанған бұл мектепте де әйгілі композитор Кеңес Дүйсекеев, кешегі Мәдениет министрі Талғат Мамашев, Мәжіліс депутаты Мәулен Әшімбаев, генералдар Әділ Шаяхметов, Бекен Нұрахметов, өнер саласындағы Тоқтар Серіков, Бейбіт Қорған, Қарақат Әбілдина, Ақбота Керімбекова, Нұрлан Албан, талантты айтыс ақындары Серік Қалиев, Дәулеткерей Кәпұлы сынды өз саласының саңлақтары білім алғанын айта кетуге болады.
Алматының қақ төрінде тұрса да ауылдың иісі шығатын, ұлттың рухы ескен осынау білім ордасында кімдердің оқығаны маңызды емес, мұнан да күрделі келешекте тағы қандай дарындар мен тағдырлар тәрбиеленеді? Ендігі жерде мына «компьютербасты», «смартфонсаналы» заманда сергек ойлайтын тағы қандай түлектерді даярлайтыны өзекті еді. Осы күні де таланттардың алтын көмбесіндей мұндай айрықша статусқа ие мектепте оқуды армандайтын ауыл баласы қаншама?!
Өкінішке қарай, егемендікпен бірге өркендеуі тиіс мектеп, керісінше, түптің түбінде жағдайы сиырқұйымшақтанып барып, біртіндеп жабылып қалуы мүмкін деген қауіпті жоққа шығаруға болмас.
Орайы келгенде айта кеткен жөн. Білім ордасына Абай хакімнің аты берілгенге дейін мектептің басына бір зобалаң туып, елу жыл бойы қоныс тепкен Алматының әдемі төріндегі жері өзіне сор болып жабысып, мектеп өзінің оқу ғимараттары, жатақханалары, асханасы, кең спорт алаңдары бар аумағын тастап, іргесіндегі қуықтай Мұғалімдер білімін жетілдіру институтының ғимаратына көшірілген-ді.
Бұл осыдан оншақты жыл бұрын болған оқиға. Сол кезде намысы бар оқушылардың бірқатары белсенділік танытып, «Мектепті көшіргені – ана тілін өшіргені» деген ұранмен бас көтергендей де болған. Мектептің танымал түлектері араласып, нәтиже шығара алмаған жерде, шынашақтай балалардың шырылы кімнің құлағына жетсін?!
Қысқасы, мектеп жарты ғасыр тұрған жерінен іргесіндегі Мұғалімдер білімін жетілдіру институтына «интернат жатақханалары тозған, жер сілкіне қалса құлап түскелі тұр» деген сылтаумен көшірілді.
Сонымен, осыдан он жыл бұрын мектеп оқушыларының саны үш есе қысқарып, жатақханасына бар болғаны 150 оқушы ғана сыятын жоғарыдағы институтқа көшті. Қыз балаларға бөлек, жеделдетіп салып берген жатақхананың (асханасы да соның ішінде) күйін, құрылыс сапасын талай көзімізбен көріп, күйініп-күйініп қойған кезімізде тағы бір келеңсіз хабардың шеті шығып тұр.
Әрине, сол кездегі Сейсмология институтының мамандары «құлайын деп тұр» деген жатақхананы да, оқу корпустарын жақсы білетін едік. Енді бірнеше ғасыр тұрса да міз бақпайтын сапалы ғимараттарды көз қимай мектеп директорымен сұхбат жүргізіп, мемлекеттік басылымда жариялағанымыздан да түк өнбеген.
Осылайша 50 жылдығын атап өтуге 1-2 жыл ғана қалған қасиетті орда түсініксіз жағдайда көшіп тынды. Ал мектептің мерейтойына жиналған талай түлектер өздерінің оқу ғимараттарын, ыстық жатақхана, екі бірдей стадионын таппай қалды. Жыл құсындай оралған түлектер бұзылған ұяның орнын көріп абдырады.
Алайда, біз мұны да ұмытқандай едік. Ұзын сөздің қысқасы, енді мектеп өзінің республикалық статусынан айырылып, қалалық оқу басқармасының құзырына кіргелі жатқан көрінеді.
Араға тағы 10 жыл салып 60 жылдығын атап өтуге 1 қадам жыл қалғанда мектеп өзінің республикалық статусынан айырылмақ. Және мектепті қаланың құзырына беруге нендей жағдай мәжбүрлеп отырғаны және бұл идеяға кімдер жаршы, кім мүдделі екені де түсініксіз.
Қазір бұл мектеп-интернаттың талантты оқушылары халықаралық олимпиадаларда топ жарып жүр. Аяқталған оқу жылында 9 бірдей түлегі Алтын белгіге ие болды. Өткен жылы 10 оқушы мектепті Алтын белгіге бітіріп, мерейлі аттестаттарды Білім және ғылым вице-министрінің өзі табыстаған болатын.
«Құттықтаушы, мектеп түлегі Кәрім Мәсімов!»
Сол сияқты, осы уақытқа дейін «Көшбасшылар көмбесі» атанып келген О.Жәутіков атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернатын республикалық статусынан айырғаннан не ұтамыз?
Біз жоғарыда атап өткендей, мерейтойларында «Құттықтаушы мектеп түлегі Кәрім Мәсімов» деген құттықтау келетін, еліміздің есепке жүйрік балаларын тоғыстырған мектеп осы уақытқа дейін 10 мыңға жуық шәкіртін түлетіп ұшырған. Бұл мектеп-интернатты әр жылдары абыройлы тәмамдап, елдің кетігіне жарап жүрген жандар 2012 жылы 40 жылдығында Республика сарайына сыймай қалғанына куә болғанбыз.
Мектеп түлектерінің көпшілігі шетелдерде қызмет істейді екен. Түлетіп ұшырған мектептерін аңсаған болу керек, жолдың алыстығы мен қымбаттығына қарамай, осындай мерекенің өткелі жатқаны құлағына тиген түлектердің бәрі сонда сан тараптан мектеп-интернатқа ағылған.
Аталмыш мектеп-интернаттың әрбір мерейтойында алдымен сахнаға сайдың тасындай тізілген «РМФМОМИ түлектері қоры» қамқоршылар кеңесі Қоғамдық қоры көтеріледі.
Мектепке қаржылай көмек көрсетіп келе жатқан түлектер қоры 90-жылдар аяғында, мектеп-интернат күйзеліп жатқан тұста құрылған. «РМФМОМИ түлектері қоры» қамқоршылар кеңесі қоғамдық қорына Нұрлан Қаппаров төрағалық ететін. Бұл қордың мүшелері мектепті әр жылдарда бітірген Ғалымжан Қаниев, Еркін Қалиев, Қайрат Келімбетов, Ермек Оқаев, Мұрат Абдрахманов, Андрей Пак, Алмас Сұлтанғазин, Бауыржан Бисембаев, Ерлан Сағадиев, Ерболат Досаев, Вячеслав Ким, Данияр Абулғазин Ұлан Кісембаев, Азамат Сырғабаев сынды аты белгілі азаматтар.
Қысқасы, керісінше, республикалық статустан ұлттық статусқа ұмтылып жүрген мектеп-интернатты қалалық деңгейге дейін түсіру кімге керек?
Бүгінгі таңда республикалық мектептердің қарым-қабілет әлеуеттері ауқымды. Мәселен, О.Жәутіков атындағы республикалық дарынды балаларға арналған мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты «Үздік олимпиадалық команда» номинациясын 10 жыл қатарынан иеленіп келе жатқан «Үздік олимпиадалық мектеп» ретінде мойындалған мектеп болып қала бермек.
Қазақстанның барлық аймағынан, тіпті, барлық облысынан жиналған дарынды балаларды оқытуға арналған мектеп-интернат жатақханасы жыл сайын 320 балаға дейін қабылдайды. Бұл оқушылар – мектептің ішкі көрсеткіші (үлгерім, ҰБТ-ға дайындық, емтихандар, ең мықты жоғары оқу орындарына түсу көрсеткіштері, т.б.) бойынша алдыңғы қатарда.
Мектептің жаңа ғимаратын салуға байланысты сырттан келіп оқитын балалар үшін интернаттағы жатын орындар саны көбейтіліп жатқанын білеміз.
Бұрынғы Кеңес Одағының ірі университеттері аясында ашылған физика-математика мектеп-интернаттары сияқты, 1972 жылы құрылған РМФМОМИ да қазір кемел шағында.
Бұл мектеп те барлық кезде белгілі саясаткерлер, министр, әкімдер, ғалымдар, еліміздегі атақты компаниялардың менеджерлерін түлетіп ұшырған. «Яндекс» (Ресей) компаниясының негізін салушылар А.Волож бен И.Сагалович те – «физмат» түлектері.
Соңғы жиырма жылда РМФМОМИ түлектері екі рет премьер-министр, екі рет вице-премьер, он рет министр, екі рет Президент аппаратының жетекшісі, екі рет «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамының төрағасы болып сайланды.
Дат
Не десек те, жоғарыда аталған республикалық мектеп-интернаттарды қалайда сақтап қалуға ғана емес, қайта аясын кеңітіп, дамудың даңғыл жолына салуға міндеттіміз.
Қазіргі күні де республиканың әр аймағында қабілетті аты аталған түлектерден асып түспесе кем түспейтін қаншама дарын иесі жүрген шығар?! Жерде жатқан жұмыртқа аспанда ұшқан құс болатынын ескерсек, бұл мектеп-интернаттардың пешенелі келешегіне әлі де талай таланттың тағдыры байланған. Ұлан-байтақ даланың әр түкпірінде осындай республикалық мектеп-интернаттардан қанат қағуды армандайтын ауыл баласы мың сан болып тұрғанда, дайын жатақхана, бассейн, оқу базасы бар білім ордаларының мүмкіндігін неге шектейміз?
Кезінде бұл республикалық мектеп-интернаттардың жолын «Онда тек Алматы қаласының балалары оқиды» деген жалған ақпараттар арқылы кеспек болды. Жоқ! Аталмыш мектептерде республиканың әр түкпірінен келген балалар да, ауыл балалары да оқып жатыр. Сол Алматының баласы да қазақтың баласы, ауылдың баласы да – қазақтың баласы...
Айнаш ЕСАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
Республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған білім ұяларын сақтау парыз
Қазір Алматыда тарихы жарты ғасырдан асып жығылған төрт бірдей республикалық мектеп-интернат бар болса, оның біріншісі де бірегейі – 1957 жылы республикадағы шопандардың балалары үшін деген желеумен қаладағы №12 мектептен кейін ашылған екінші қазақ мектебі – қазіргі Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернаты. Бұл мектеп қай кезден бастап қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқыта бастады десек, Желтоқсан оқиғасынан кейін ұлттың рухы мен намысы оянды. Өз тілімізді ұлықтамасақ ұлт ретінде жойылып кететінімізді ұққан ел азаматтарының араласуымен, 1988 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысы шығып, оқу ордасы республикалық қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын мектеп мәртебесіне ие болды. 2003 жылы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-интернаты деп атауы толықтырыла түсті. Одан кейін 2006 жылы Абай атамыздың аты берілді.
Келесісі осыдан 2 жыл бұрын 50 жылдығын атап өткен Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған музыкалық қазақ мектеп-интернаты. Мектеп 1964 жылы академик Ахмет Жұбановтың ықпал етуімен ашылған. Ахаңның сондағы мақсаты – еліміздің шалғайда жатқан ауылдарынан дарынды балаларды жинап, қазақ тілінде кәсіби музыкалық білім беру болатын. Сол мақсат бүгінде өз дәрежесінде жүзеге асып келеді.
Бүкіл елдің мақтанышы саналатын бұл мектептің түлектері қатарында Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы, Мәдениет және өнер істері комитетінің төрайымы Ақтоты Райымқұлова, Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының ректоры Бибігүл Нүсіпжанова, Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясының директоры Мұхтар Өтеуов, Б.Байқадамов атындағы хор капелласының көркемдік жетекшісі және дирижері Бейімбет Демеу, композиторлар Бейбіт Дәлденбай және Әділ Бестібаев, әншілер Толқын Забирова, Ерлан Рысқали, Рүстем Нұржігіт, Дана Нұржігіт, қобызшы Ақерке Тәжібаева, Қазақ ұлттық өнер университетінің профессоры Пернебек Шегебаев, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұркен Әшіров, Құрманғазы атындағы академиялық халық аспаптары оркестрінің бас дирижері Арман Жүдебаев, «Steinway Artist» дүниежүзілік құрметті атағының иегері Хадиша Оңалбаева, Ресейдің «Новая Россия» оркестрінің концертмейстері Ерік Шалабаевтарды атауға болады. Елу жылда мыңнан аса түлеп ұшқан таланттардың 700-ге жуығы – республикалық, халықаралық байқаулардың лауреаты.
Содан кейін мерейтойларында «Құттықтаушы, мектеп түлегі Кәрім Мәсімов» деп қол қойылған құттықтау келетін еліміздің есепке жүйрік балаларын тоғыстырған О.Жәутіков атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты. Бұл күнде «Біз Алматыдағы физматта оқығанбыз» деп мақтанатын жандарды республикадан ғана емес, әлемнің әр түкпірінен табуға болады. 44 жыл бойы өз жетістіктерінің рекордын өзі жаңартып отырған мектептің түлегі – ҰҒА академигі Асқар Жұмаділдаев: «Егер бір оқу жылында физматты он бала ғана Алтын белгіге бітірсе, онда ол – трагедия» десе, қалжың аралас сөздің астарында шындық та бар.
Сол сияқты Алматыда Күләш Байсейітова атындағы дарынды балаларға арналған мамандандырылған республикалық музыка мектеп-интернаты мен Бауыржан Момышұлы атындағы республикалық әскери мектеп-интернаты бар.
Осыдан тура он жыл бұрын Қазақстандағы мамандандырылған республикалық екі музыка мектебінің бірі – Ахмет Жұбанов атындағы музыка мектебі қалалық әкімдіктің қарауына берілетін болып, оның мәртебесінің төмендеуіне наразылықтар болған-ды. Бірақ, соған қарамастан, мектеп қаланың құзырына берілді. Одан кейін мектепте әр жылдары қызмет еткен ұстаздар, танымал түлектер үндеу жариялап, беделдерін салып жүріп мектептің республикалық деген статусын қайтарып алған-ды.
Осы арада оқырман үшін мына деректі келтіре кетуге болады. Жалпы, қазір елімізде жалпы орта білім беретін 591 мектеп-интернат бар және онда 50 мыңға тарта оқушы оқиды. Сол сияқты жер-жерлерде дарынды балаларды оқытатын 105 мектеп бар. Бұл мектеп, гимназиялардың барлығы дерлік кейін, тәуелсіздік жылдарының бедерінде ашылған.
Ал енді жоғарыда атап отырған төрт республикалық мектеп-интернаттың бұл мектептерден жолы да, шежіресі де, тағдыры да бөлек.
Мәселен, Республикалық физика-математика мектеп-интернатын бертінге дейін ауыл балалары Алтын медальға бітіріп келді. Қазір де солай. Тек өткен жылдың өзінде аталмыш мектеп-интернаттың 70 бірдей түлегі мектепті «Алтын белгіге» аяқтады. Бір мектеп үшін бұл аз емес. 15 түлекке «Алтын белгісін» ақтауға 1 ғана балдан жетпей қалды.
Осы жолдар авторын алсаңыз, 13 жасында, қарашаның аязды күндерінде жазмыштың жетелеуімен Алматыға бір жемпірмен қашып келген қыз туралы хикая баяндалар еді. Егер сол кезде Алматыда ауыл балаларына арналған республикалық мектеп-интернат болмаса, біздің пешенемізге не жазылар еді? Мен сияқты әлтек-тәлтек болып жүрген бір ғана тағдырды сол кездегі №2 қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын экспериментальдық мектеп-интернаты тәрбиеледі. Талабымызды ұштады. Оқушылар арасында тұңғыш рет өткен республикалық олимпиадаға дайындады. Ұлттық университетке қабылдануымызға септігін тигізді.
Сол сияқты, өз шежіресінде әрқайсысы 10 мыңдаған шәкірт түлеткен республикалық мектеп-интернаттардың ендігі жағдайы қалай болмақ?
Мәселен, Ахмет Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған музыкалық қазақ мектеп-интернаты мен Күләш Байсейітова атындағы дарынды балаларға арналған мамандандырылған республикалық музыкалық мектеп-интернаты қазір Мәдениет және спорт министрлігіне қарайды. Ал Бауыржан Момышұлы атындағы республикалық әскери мектеп-интернаты Қорғаныс министрлігінің құзырына берілген.
Ал ендігі мәселе екі республикалық мектеп-интернаттың мұнан әрі қарайғы тағдырына тіреліп тұр. Оның біріншісі – О.Жәутіков атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты да, екіншісі – Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернаты.
Аталмыш мектептерді Алматы қалалық әкімдігінің құзырына беріледі екен деген әңгіме әлмисақтан айтылып та жүр. Әрине, бұл шара іске асса, онда мектептің балаларды қамтуға қатысты географиясы бір қаланың деңгейіне дейін тарылатыны айтпаса да түсінікті.
Алматыда ауылдың иісі шығатын мектеп
Қарап отырсақ, республикалық екі мектеп-интернаттың да мемлекеттік бюджетке салмақ салып отырғаны шамалы. Мәселен, Үкімет өзіміз білетін Абай атындағы республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернатының тек тамағы мен коммуналдық қызметін төлейді. Қалған керек-жарағын бұл мектеп демеушілердің көмегімен және «Түлектер қорының» қарайласуымен түгендеп отыр.
Реті келіп тұрғанда, 50 жыл бойы Алматыдағы «№2 мектеп-интернат» атанған бұл мектепте де әйгілі композитор Кеңес Дүйсекеев, кешегі Мәдениет министрі Талғат Мамашев, Мәжіліс депутаты Мәулен Әшімбаев, генералдар Әділ Шаяхметов, Бекен Нұрахметов, өнер саласындағы Тоқтар Серіков, Бейбіт Қорған, Қарақат Әбілдина, Ақбота Керімбекова, Нұрлан Албан, талантты айтыс ақындары Серік Қалиев, Дәулеткерей Кәпұлы сынды өз саласының саңлақтары білім алғанын айта кетуге болады.
Алматының қақ төрінде тұрса да ауылдың иісі шығатын, ұлттың рухы ескен осынау білім ордасында кімдердің оқығаны маңызды емес, мұнан да күрделі келешекте тағы қандай дарындар мен тағдырлар тәрбиеленеді? Ендігі жерде мына «компьютербасты», «смартфонсаналы» заманда сергек ойлайтын тағы қандай түлектерді даярлайтыны өзекті еді. Осы күні де таланттардың алтын көмбесіндей мұндай айрықша статусқа ие мектепте оқуды армандайтын ауыл баласы қаншама?!
Өкінішке қарай, егемендікпен бірге өркендеуі тиіс мектеп, керісінше, түптің түбінде жағдайы сиырқұйымшақтанып барып, біртіндеп жабылып қалуы мүмкін деген қауіпті жоққа шығаруға болмас.
Орайы келгенде айта кеткен жөн. Білім ордасына Абай хакімнің аты берілгенге дейін мектептің басына бір зобалаң туып, елу жыл бойы қоныс тепкен Алматының әдемі төріндегі жері өзіне сор болып жабысып, мектеп өзінің оқу ғимараттары, жатақханалары, асханасы, кең спорт алаңдары бар аумағын тастап, іргесіндегі қуықтай Мұғалімдер білімін жетілдіру институтының ғимаратына көшірілген-ді.
Бұл осыдан оншақты жыл бұрын болған оқиға. Сол кезде намысы бар оқушылардың бірқатары белсенділік танытып, «Мектепті көшіргені – ана тілін өшіргені» деген ұранмен бас көтергендей де болған. Мектептің танымал түлектері араласып, нәтиже шығара алмаған жерде, шынашақтай балалардың шырылы кімнің құлағына жетсін?!
Қысқасы, мектеп жарты ғасыр тұрған жерінен іргесіндегі Мұғалімдер білімін жетілдіру институтына «интернат жатақханалары тозған, жер сілкіне қалса құлап түскелі тұр» деген сылтаумен көшірілді.
Сонымен, осыдан он жыл бұрын мектеп оқушыларының саны үш есе қысқарып, жатақханасына бар болғаны 150 оқушы ғана сыятын жоғарыдағы институтқа көшті. Қыз балаларға бөлек, жеделдетіп салып берген жатақхананың (асханасы да соның ішінде) күйін, құрылыс сапасын талай көзімізбен көріп, күйініп-күйініп қойған кезімізде тағы бір келеңсіз хабардың шеті шығып тұр.
Әрине, сол кездегі Сейсмология институтының мамандары «құлайын деп тұр» деген жатақхананы да, оқу корпустарын жақсы білетін едік. Енді бірнеше ғасыр тұрса да міз бақпайтын сапалы ғимараттарды көз қимай мектеп директорымен сұхбат жүргізіп, мемлекеттік басылымда жариялағанымыздан да түк өнбеген.
Осылайша 50 жылдығын атап өтуге 1-2 жыл ғана қалған қасиетті орда түсініксіз жағдайда көшіп тынды. Ал мектептің мерейтойына жиналған талай түлектер өздерінің оқу ғимараттарын, ыстық жатақхана, екі бірдей стадионын таппай қалды. Жыл құсындай оралған түлектер бұзылған ұяның орнын көріп абдырады.
Алайда, біз мұны да ұмытқандай едік. Ұзын сөздің қысқасы, енді мектеп өзінің республикалық статусынан айырылып, қалалық оқу басқармасының құзырына кіргелі жатқан көрінеді.
Араға тағы 10 жыл салып 60 жылдығын атап өтуге 1 қадам жыл қалғанда мектеп өзінің республикалық статусынан айырылмақ. Және мектепті қаланың құзырына беруге нендей жағдай мәжбүрлеп отырғаны және бұл идеяға кімдер жаршы, кім мүдделі екені де түсініксіз.
Қазір бұл мектеп-интернаттың талантты оқушылары халықаралық олимпиадаларда топ жарып жүр. Аяқталған оқу жылында 9 бірдей түлегі Алтын белгіге ие болды. Өткен жылы 10 оқушы мектепті Алтын белгіге бітіріп, мерейлі аттестаттарды Білім және ғылым вице-министрінің өзі табыстаған болатын.
«Құттықтаушы, мектеп түлегі Кәрім Мәсімов!»
Сол сияқты, осы уақытқа дейін «Көшбасшылар көмбесі» атанып келген О.Жәутіков атындағы дарынды балаларға арналған республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернатын республикалық статусынан айырғаннан не ұтамыз?
Біз жоғарыда атап өткендей, мерейтойларында «Құттықтаушы мектеп түлегі Кәрім Мәсімов» деген құттықтау келетін, еліміздің есепке жүйрік балаларын тоғыстырған мектеп осы уақытқа дейін 10 мыңға жуық шәкіртін түлетіп ұшырған. Бұл мектеп-интернатты әр жылдары абыройлы тәмамдап, елдің кетігіне жарап жүрген жандар 2012 жылы 40 жылдығында Республика сарайына сыймай қалғанына куә болғанбыз.
Мектеп түлектерінің көпшілігі шетелдерде қызмет істейді екен. Түлетіп ұшырған мектептерін аңсаған болу керек, жолдың алыстығы мен қымбаттығына қарамай, осындай мерекенің өткелі жатқаны құлағына тиген түлектердің бәрі сонда сан тараптан мектеп-интернатқа ағылған.
Аталмыш мектеп-интернаттың әрбір мерейтойында алдымен сахнаға сайдың тасындай тізілген «РМФМОМИ түлектері қоры» қамқоршылар кеңесі Қоғамдық қоры көтеріледі.
Мектепке қаржылай көмек көрсетіп келе жатқан түлектер қоры 90-жылдар аяғында, мектеп-интернат күйзеліп жатқан тұста құрылған. «РМФМОМИ түлектері қоры» қамқоршылар кеңесі қоғамдық қорына Нұрлан Қаппаров төрағалық ететін. Бұл қордың мүшелері мектепті әр жылдарда бітірген Ғалымжан Қаниев, Еркін Қалиев, Қайрат Келімбетов, Ермек Оқаев, Мұрат Абдрахманов, Андрей Пак, Алмас Сұлтанғазин, Бауыржан Бисембаев, Ерлан Сағадиев, Ерболат Досаев, Вячеслав Ким, Данияр Абулғазин Ұлан Кісембаев, Азамат Сырғабаев сынды аты белгілі азаматтар.
Қысқасы, керісінше, республикалық статустан ұлттық статусқа ұмтылып жүрген мектеп-интернатты қалалық деңгейге дейін түсіру кімге керек?
Бүгінгі таңда республикалық мектептердің қарым-қабілет әлеуеттері ауқымды. Мәселен, О.Жәутіков атындағы республикалық дарынды балаларға арналған мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты «Үздік олимпиадалық команда» номинациясын 10 жыл қатарынан иеленіп келе жатқан «Үздік олимпиадалық мектеп» ретінде мойындалған мектеп болып қала бермек.
Қазақстанның барлық аймағынан, тіпті, барлық облысынан жиналған дарынды балаларды оқытуға арналған мектеп-интернат жатақханасы жыл сайын 320 балаға дейін қабылдайды. Бұл оқушылар – мектептің ішкі көрсеткіші (үлгерім, ҰБТ-ға дайындық, емтихандар, ең мықты жоғары оқу орындарына түсу көрсеткіштері, т.б.) бойынша алдыңғы қатарда.
Мектептің жаңа ғимаратын салуға байланысты сырттан келіп оқитын балалар үшін интернаттағы жатын орындар саны көбейтіліп жатқанын білеміз.
Бұрынғы Кеңес Одағының ірі университеттері аясында ашылған физика-математика мектеп-интернаттары сияқты, 1972 жылы құрылған РМФМОМИ да қазір кемел шағында.
Бұл мектеп те барлық кезде белгілі саясаткерлер, министр, әкімдер, ғалымдар, еліміздегі атақты компаниялардың менеджерлерін түлетіп ұшырған. «Яндекс» (Ресей) компаниясының негізін салушылар А.Волож бен И.Сагалович те – «физмат» түлектері.
Соңғы жиырма жылда РМФМОМИ түлектері екі рет премьер-министр, екі рет вице-премьер, он рет министр, екі рет Президент аппаратының жетекшісі, екі рет «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамының төрағасы болып сайланды.
Дат
Не десек те, жоғарыда аталған республикалық мектеп-интернаттарды қалайда сақтап қалуға ғана емес, қайта аясын кеңітіп, дамудың даңғыл жолына салуға міндеттіміз.
Қазіргі күні де республиканың әр аймағында қабілетті аты аталған түлектерден асып түспесе кем түспейтін қаншама дарын иесі жүрген шығар?! Жерде жатқан жұмыртқа аспанда ұшқан құс болатынын ескерсек, бұл мектеп-интернаттардың пешенелі келешегіне әлі де талай таланттың тағдыры байланған. Ұлан-байтақ даланың әр түкпірінде осындай республикалық мектеп-интернаттардан қанат қағуды армандайтын ауыл баласы мың сан болып тұрғанда, дайын жатақхана, бассейн, оқу базасы бар білім ордаларының мүмкіндігін неге шектейміз?
Кезінде бұл республикалық мектеп-интернаттардың жолын «Онда тек Алматы қаласының балалары оқиды» деген жалған ақпараттар арқылы кеспек болды. Жоқ! Аталмыш мектептерде республиканың әр түкпірінен келген балалар да, ауыл балалары да оқып жатыр. Сол Алматының баласы да қазақтың баласы, ауылдың баласы да – қазақтың баласы...
Айнаш ЕСАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
Соңғы жаңалықтар
Астанадан Қызылордаға қосымша әуе рейстері ашылады
Аймақтар • Кеше
Ақтауда жастар егде жандарды жабылып ұрған
Қылмыс • Кеше
Бетперде таққан қазақ жігіті африкалықтарға көмек көрсетті
Құтқарушы • Кеше
