Мейірім шуағы

«Заман бұзылып барады» деген сөзді бүгінде жиі естиміз. Бұзылған адам ба, әлде заман ба? Оған аса терең байыптама бере алмаймыз. Дегенмен әлгі сөз осы күні жиі айтылады. Пай­ғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) бір хадисінде «Бірер кісіден: «Адамдар бұзылып кетті»,– деген сөзді естісең, біліп қой: сол адамның өзі бұзылған» депті. Егер осылай топшылайтын болсақ, онда заманды бұзып жатқан адамдардың санының артқанын байқау қиын емес. Бұдан шығатын қорытынды: заманды адам жасайды. Замана толқыны талай пендені жағаға шығарып тастап жатыр. Оған күнделікті өмірде куәміз. Көреміз де «тағдыр-тәлейіне солай жазылған шы­ғар» дей саламыз. Расында, оның өмір жолына, басынан өткерген қиындықтарына, мұң-зарына, сайрап тұрған көкі­ре­гіне көз салмаймыз. Бейқамдық басым. Әркім өз басымен қайғы дегендей. «Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын» деген қанатты сөз бар қазақта. Қа­зіргі кезде жаныашымастардың қатары көбеймесе, сиремей тұр. Осыдан келіп қоғам, одан заман бұзылады. Ал бұзылған заманды қайтсек түзетеміз? Адамдардың пейіл-ниетін қалай оң жолға бұруға болады? Біреулер бұл сұраққа бірден «дін арқылы» деп жауап беруі мүмкін. Бірақ бір ғана діни бірлестік санасы уланған пенделерді түзу жолға сала ала ма? Мәселе осында. Біздің пайымдауы­мызша, бала күнгі тәрбиенің тірегі мықты болуы керек. Әйтпесе еткен еңбек – еш, төгілген тер – сор. Бұл тұрғыда мемлекеттің қол­дауы мен демеуі, дұрыс сая­сат­тың болуы өте маңызды. Ал осыған байланыс­ты мемлекет қандай қадам жасады? Осыған қарай ойыссақ. Тәуелсіздік алғаннан бергі тәрбие ісіне орай жасалған тірліктің бәрін тізіп керегі жоқ шығар. Бір ғана мәлімет: бүгін­де бүкіл республика бойынша «Балалар құқын қорғау» департаменттері жұмыс істеп жатыр. Осы департаменттердің өзі бү­гінгі тал шыбық, ертеңгі елдің саялы бәйтерегіне айналатын балалардың тәлім-тәрбиесіне қа­тысты талай істі атқарып отыр. Дерек керек пе? Міне­киіңіз. Қызылорда облыстық Балалар құқықтарын қор­ғау департаменті былтыр жас жеткіншектерді рухани кемелдікке бас­тай­тын, ата-ананы қадірлеуге, үл­кенге құрмет, кішіге ізет көр­сетуге, қысқасы, тәр­биелік мәні зор, тәлім беретін тау­­дай істер атқар­ған. Осы орай­да 54 іс-шара жасалған. Оған жетімдер үйінің тәрбие­ленушілері, ата-ана тәр­бие­сінен сырт қалған балалар тартылған. Атқарылған істің нә­тижесі ту­ра­лы дәл қазір тап басып айту қиын. Себебі, бүгін егілген тәр­бие дәні сол сәтінде жемісін бермесе де, ер­теңгі күні бір белгісін көр­сетері анық. Бастысы, ата-ананың ая­лы ала­қанын сезінбеген, жақын­дары­ның жан жылуынан ерте ай­рыл­ған жет­кін­шектердің қо­ғамға керек екенін, маңдайынан сипай­тын мемлекеті барын ұғын­дыру болса керек. Департаменттің бастамасы­мен «Қонақжай отбасы» атты акция ұйымдастырылған. Ак­ция­ның міндеті мен мақсаты не? «Қонақжай отбасы» акция­сы бо­йынша бірнеше отбасы таң­­да­лып алынады. Олардың тұрмыс жағдайы, бала тәр­бие­сіне қа­тысты ұстанымы терең зерттеледі. Сонан соң жетімдер үйінің тәрбиеленушілері атал­ған үй­лерге барады, сол отбасында қонақ болады. Ата-анасынан ай­рылған бала нағыз отбасының қан­дай екенін көзі­мен көріп, жа­нымен сезінеді. Тума-туыс­тың, туған бауырдың бір-біріне әсе­рін, тәрбиесін та­ниды. Бұл – бір. Екіншіден, бұрынғы жетімін жы­латпаған қазақ жоқ қазір. Тас қаладағы тас үйге тығылған қа­зақ­тар тас­бауыр болып бара жат­қандай болып көрінеді бір сәт. Жетім­нің жайына бас ауыр­тып, қоғам­нан ерте шеттетілген бала­лар­дың тағдырына алаңдай­тын­дар некен-саяқ болғасын әлгіндей ойдың келері анық. Ал акция барысында отбасылар же­тім­нің жағдайын жан-жүрегімен сезінеді. Олардың басындағы қай­ғы мен қасіретті толық түсі­неді. Түсініп қана қоймай, жы­лы­лық сыйлайды. Балалар «қо­нақ­­жай от­басыларға» демалыс сайын барып тұрған. Солардың біршамасы өзі барған отбасы­ның бір мүшесін­дей болып ара­ласып, тонның ішкі бауындай болып кеткен. Нәтиже­сінде №1 мектеп-интернаттың 22 баласы осы уа­қытқа дейін «қо­нақжай от­басы­ларға» қонақ ретінде ба­рып тұра­ды. Ак­цияның өзін-өзі ақтағаны, адам­дарды бір-біріне ағайындай жа­қын­дас­тыр­ғаны айт­паса да түсінікті жәйт. Сонымен қатар, департа­мент­тің бастамасымен жетім­ және ата-ана қамқорлығынсыз қалған бала­ларды сақтандыру жұмысы ұйым­­дастырылған. Жетімдер үйінде тәрбиеленушілер кәмелеттік жасқа толғаннан кейін қиын жағдайдың алдында қалатыны белгілі. Басы артық ақшасы жоқ, баспана алуға мүмкіндігі кем балалар шын мә­нінде өздерін қоғамның өгей бала­сындай сезінеді сол кезде. Қызылорда облыстық Балалар құқықтарын қорғау департа­менті­нің бастамасымен жетім бала­лар­ға арнайы есеп-шот ашу туралы ұсыныс енгізілген.  Аталған жо­баны «Казкоммерц-Life» сақтан­дыру компаниясы қолға алыпты. Балалар мектеп бітіргенге дейін есеп-шоттағы ақша жинала береді. Кәмелет жасына толып, мемлекеттен «еншісін» бөлгеннен кейін әлгі ақша олардың тұрғын үй алудағы алғашқы төлемақысы ретінде пайдаланылады. Сауапты іс дейтініміз де осы. Ал Балалар құ­қықтарын қорғау департаменті бүгінде бір баланы өз қамқор­лы­ғына алып отыр. №1 мектеп-ин­тернаттың тәрбиеленушісі Лилиана Галямованың шотына әр тоқ­сан сайын 15 мың теңге аудары­лып тұрады. Қазіргі таңда оның жинақ қоры 100 мың теңгеге жетіп отыр. Пайғамбарымыз Мұ­хам­мед (с.ғ.с) хадисінде былай дейді: «Мінез-құлқыңның мі­нәйім, сы­пайы болуын қалай­мы­сың? Қала­саң, жетімдерге мейірімділік жаса, олардың басынан сипа, өзің ішетін тағамыңнан бөліс. Сонда ғана мінезің жұм­сарып, мейірбан боласың». Бүгінде мектептерде «Өзін-өзі тану» пәні өтеді. Аталған пән оқушылардың ата-анамен қарым-қатынасын реттеуге, теріс қылық жасамауға тәрбиелейтіні белгілі. Осы пәннің арқасында облыста балалардың құқық бұзушылығы мен қыл­мысқа баруы 32 пайызға азайған. Бұл өзін-өзі тану пәнінің бүгіннің өзінде нақ­ты жемісін беріп жатқанының дә­лелі. Теледидар атыс-шабысқа, ком­пью­тер қан­құмар ойынға тол­ған мына заманда балалардың қыл­мысы кө­бейіп кеткені шын­дық. Мектепте мұғалімді, үйде әке-шешесін тың­дамайтын бала­ны да талай көрдік. Ал «Өзін өзі тану» пәні осындай балалардың санасын нұрлан­ды­рып, өмірге деген көзқарасын өзгертіп, үлкен-кішіні сыйлап, ішкі әлеміне үңілуге ұмтылдырып жатса, онда оның пайдасы орасан зор деген сөз. Тек Қызылорда об­лысында ғана емес, жасөс­пі­рім­­дер қыл­мысы бүкіл республика бо­йынша да азайғанын маман-сарап­шылар айтып отыр. Бағдар­ламаға енгенінде тосырқап қара­ған жұрт қазір аталған пәннің ба­рақатын көріп отыр. Болашақ ұр­пақты дұ­рыс жолға салаты­ны­на, таным­дық тәрбие беретініне бек сенеді. «Өзін-өзі тану» бағдарламасы­ның авторы Сара Алпысқызы атап өткендей, “Әр баланың қабі­летін ашу, өзіне жол табуы, өзінің күш-жігеріне сенуі өзінің өмір­де­гі орнын анықтау үшін өте ма­ңыз­ды. Әлемде Махаббат пен Мейірімділік аурасын жасай отырып қайы­рымдылық пен махаббат жү­ректен жүрекке жетуі тиіс, яғни әрбір баланың, оқу­шының, сту­дент­тің, ата-ананың жүрегіне жы­лы­лық нұрын ұя­латуда әрқайсы­мыздың орнымыз ерекше» деген еді. Қазіргі таңда облыста барлық білім мекемелерінде «Өзін-өзі тану» пәні өз дең­гейін­де жүргізіліп жатыр.  Бұл сабаққа балалар ерек­ше қызығушылық таныта­тын­­дығы байқалады. Мы­салға, оқушы Айдана Аймаханова «Өзін-өзі тану» сабағынан алған әсерін былайша баяндайды: «Бұл пән бізді өмір­дегі бар шыншыл­дыққа, адал­дыққа, әдептілікке, жақ­сылыққа, қайырымдылыққа, мейірімділікке, сүйіспеншілікке, табиғатты қорғауға баулиды. Бұ­ның өзінше мәні мен сәні бар. «Өзін-өзі тану» сабағына көңіл қойып, зер салып тыңдағанымыз абзал. Сон­да ғана өмірге құлшы­на қарайтын боламыз. «Өзін-өзі тану» сабағында мен өзімді жақсы сезінемін, сол үшін сабақ маған өте ұнайды». Сабақ процесiнде мұғалiм­дер­дiң де балаларға қарым-қа­ты­насы өзгердi. Бұл туралы об­лыстық Балалар құқықтарын қорғау депар­таментінің дирек­торы Арман Қаржаубаев былай дейді: «Адам­заттың өзін-өзі тануы – асыл қа­сиеттерінің бірі болып табылады. Бұл пән жас­тардың өз бойын­дағы қасиет­терін жақсы білуге, ішкі жан-дүниесін, тіл байлығын дамы­туға, өзімізді ғана емес бір-бірі­мізді де тануға көп үлесін қос­ты. Сара Алпыс­қызының «Өзін­дік таным» жоба­сы менің ойым­ша, бүкіләлемдік жаңалық. Мұн­дай тәрбиенің бас­тауы бұ­рын болған, арғы ата-ба­ба­л­­ары­мыз­дан келе жатқан әдемі дәс­түр де бар, бұл пән соның жаң­ғыруы деп ойлаймын. Жас ұр­пақтың қабілеті мен мүм­кін­дігін жан-жақ­ты ашып, адам­гер­шілік­тің биі­гіне көтере­тін қа­зақ­стан­дық білім беру үлгісі екені дау­сыз. Бұл пән ізгілік пен сұлу­лық­тың шын мағынасын тү­сі­нуге, шы­найы мейірімділік пен ақиқат­қа ұмтылуға, өз өмірін жоғары мән­мен салыс­тыруға жетелейді». «Өзіңді-өзің танысаң істің басы» деген екен Шәкәрім баба­мыз. Өзін-өзі тани білу дегеніміз – адамның өзін-өзі тәрбиелеуі. Ал өзін-өзі тәрбиелеу дегеніміз адамгершілік мінезді қалып­тас­тыруға бастайтын жол. Адамгершілік бар жерде жақсылық үйлесім тауып тұрады. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні болады. Біздің түйін мы­нау: елімізде балалар құқық­тарын қорғау департамент­тері­нің ашылуына түрткі болған, қазақстандық білім беру сала­сына «Өзін-өзі тану» пәнін енгізген Сара Алпысқызы. Осы екі қадамымен Сара Назарбаева бар­­лық қазақстандық балаларға ана­лық мейірім танытып отыр. Олар­дың тәрбиесіне зор үлес қосуда. Бір сөзбен айтқанда, еліміздегі бар бала ол кісінің мейрім шуағын сезініп отыр. Ал бұл әркімге қона бермейтін бақыт. Ержан БАЙТІЛЕС, Қызылорда.