Халық шетелдік қаржыны бақылай алады

Шыны керек, бүгінде біз бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланатын сан алуан өкімдер мен заңдарға көп мән бермей жатамыз. Алайда, сол ресми құжаттардың астарында көптеген түйткілді мәселелердің шешімі бар. Мәселен, «Төлемдер және төлем жүйелері туралы» заңға сәйкес, банктер кез келген төлем комиссиясының көлемін клиентке алдын ала айтуы тиіс. Сондай-ақ, келісімшартта көрсетілген комиссияны банк өздігімен көтере алмайды. Ал зейнеткер, мүгедек және тағы басқа әлеуметтік көмек алатын азаматтар несие төлеуді кешіктіріп жатса, олардың ақшасын бұғаттауға рұқсат жоқ. Осы заңның аса өзекті әрі маңызды бір тұсы, алдағы уақытта шетелден ақша алатын үкіметтік емес ұйымдар, жеке және заңды тұлғалар ол қаржыны ашық көрсетіп, тиісті есебін тапсыруы қажет. Былайша айтқанда, шетелдік қаржыға қоғамдық бақылау орнату жоспарланған. Себебі, барлық мәліметтер ашық түрде жарияланады. Мемлекеттік кірістер коми­­те­тінің басшысы Дәулет Ерғожиннің сөзіне қарағанда, шетелдік қаржы бойынша бақылауға жататын үш бағыт бар. Олар – заңды көмек көрсету, сауалнама мен мониторинг жасау, сондай-ақ тиісті ақпаратты талдау үшін жинау. Міне, осындай жұмыспен айналысатын үкіметтік емес ұйымдар, жеке және заңды тұлғалар декларацияны электронды түрде, я болмаса қағаз жүзінде тапсыруы тиіс. Оны аталған үш қызметтің біреуі бойынша келісімшарт жасасқан сәттен бастап он күннің ішінде тапсыру қажет. «Сосын 45 күннен кейін ол ақша қайда және қалай жұмсалғаны туралы кеңейтілген есеп тапсырылуы шарт. Біз ол ақпаратты ашық түрде өз сайтымызға жариялайтын боламыз. Қазақстан азаматтары, жалпы қоғам ондай ақшаның қайда жұмсалып жатқанын білуі керек. Осы орайда айта кетер негізгі мәселе, жаңа заңның кері күші жоқ, яғни бұған дейін шетелден келетін ақшаның қалай жұмсалғанын ешкім тексермейді. Мәселен, заң қазанның 11-інен бастап күшіне енеді. Демек, сол уақыттан бастап жаңа шарттар орындала бастайды», дейді Д.Ерғожин. Дегенмен, ескі келісімшарт­тарға өзгерістер енгізілетін болса, жаңа заңның талаптары сол құжаттарға да таралады. Яғни, бұрынғы келісімдер бойынша қыз­мет көрсету түрін, я болмаса құ­жаттың мақсатын өзгертуге жол бе­рілмейді. Ашығын айту керек, қоғам­дық қауіпсіздік пен ел тыныш­ты­ғы үшін ондай талаптың бол­ғаны дұрыс. Дегенмен, бұл Қазақ­станның өз бетінше қолға алып жатқан бастамасы емес, ол – халық­аралық шарттардың талабы. Страсбург конвенциясына сәйкес, Қазақстан қаржылық бақы­лау органдарының ақпарат алма­суына атсалысуға міндетті. Бұл дегеніміз, шетелдік мекемелер сұрау салып, белгілі бір қаржы­ның аударылғанын, я аударыл­мағанын нақтыласа, біз ол туралы ақпаратты бірден беруіміз керек. «Негізі, АҚШ, Ресей, Ұлы­бри­тания, Қытай, Израиль сияқты елдермен салыстырғанда, Қазақ­станның осы саладағы заңнамасы онша қатал емес. Бізде бақылаудан гөрі заңнаманың әлеуметтік жағы, былайша айтқанда, адамның жеке жауапкершілігіне басымдық беріледі. Мәселен, басқа елде әділет органдарында тіркелу керек, есеп беру керек. Оны істемесе, қыл­мыстық жазаға тартады. Ал Қазақ­станда әкімшілік жаза қарас­тырылған. Басқа ешқандай шара жоқ», дейді комитет басшысы. Иә, әлемдік тәжірибені алып қарасақ, шетелдерде үкіметтік емес ұйымдар арқылы өзге мемлекеттерден келетін қаржыны қатаң бақылап отырады. Мәселен, АҚШ-та қоғамдық ұйым тіркеуге тұрмай жатып, шетелдік қаржыны алса, оған 10 мың доллар көле­мінде айыппұл салынады, я болмаса 5 жылға түрмеге жауып тас­­тайды. Америкада осы заң қабыл­данғанына 78 жыл болыпты. Көрші Ресей де осы мәселеге қатаң қарай­ды. Ол жерде айыппұлдың көлемі 27 мың долларды құрап отыр. Ал кейбір мемлекеттерде қо­­ғамдық ұйымдар арқылы шетел­­дік қаржыны тартуға мүл­дем тыйым салынған. Бізде бол­са, қыл­­мыстық жаза жоқ, тек әкім­ші­лік жау­ап­кершілік қана қарас­ты­рылған. Жаңа заң әлі күшіне енген жоқ. Алдағы бір-бір жарым айдың ішінде шетелдік қаржы бойынша есеп беру механизмі әзірленіп, «электронды үкімет» порталына енгізілетін болады. Осылайша, үкіметтік емес ұйымдар мен жеке тұлғалар шетелдік қаржы туралы декларацияны үйден шықпай-ақ электронды түрде тапсыра алады. Қазақстандағы үкіметтік емес ұйымдар заңның осы тала­бын орындауға қарсы емес. Деген­мен, мемлекет тарапынан бюд­жет­тік бағдарламаларды дер кезін­де орындап, мемлекеттік сатып алу­лар бойынша конкурс­тарды уақы­тында өткізуді сұрап отыр. «Сонда үкіметтік емес ұйым­дар­дың қар­жы­лық жағдайы ойдағыдай бола­ды», дейді олар. Арман АСҚАР, Журналист