Демографияға дем берген қадам

Демографиялық әртектілік еліміздегі еңбек ресурстарының теңгерімділігіне кері әсер етуі әбден ықтимал. Қазірдің өзінде сол­түстік аймақтарда жұмыс күші­нің жетіспеушілігі айқын сезіледі. Өйткені, табиғи өсім өте баяу. Керісінше, оңтүстік өңірлер­де халық қарқынды өсіп, еңбекке қабілетті адамдардың жұмыс табуы күрделене түскен. Сарап­шылардың болжамына сүйенсек, 2030 жылға қарай Қазақстан халқының саны 20 миллионнан асып, жартысына жуығы негізінен оңтүстік жақта шоғырланатын болады. Ал теріскейде еңбекке жарамды адамдар бөлінісінде тапшылық байқалуы мүмкін екен. Солтүстік халқы кемуінің бір себебі табиғи өсімге тірелсе, екінші ұшығы Ресейге қоныс аударып жатқандардың артуымен байланыс­ты. Егер осылай бола берсе, 2050 жылға қарай мұндағы тұрғындар 1 миллионға азаюы, ал оңтүстікте 5 миллионға көбеюі мүмкін. Осылайша ішкі демографиялық ахуал жан-жақты зерделеніп, миграциялық үдерістерді оңалту жөніндегі ұсыныстар Парламент тарапынан қолдау тапқан. Оңтүстіктен көшіп келушілерге барлық жол шығынын көтеру, отбасы мүшелеріне бір­жол­ғы өтемақы төлеу, жұмыс­пен қамту, кәсіпкерлікпен айналы­са­­тын­дарға шағын несие ұсы­ну сияқ­ты жеңілдіктер қарасты­рылған. Биылғы көші-қонға 320 отбасы қатысқан. Басым бөлігі Солтүстік Қазақстанға тиесілі. Биыл өңірге 83 отбасы қоныстанды. Жыл аяғына дейін келетіні – 200. Ық­тиярлы тілек білдірушілер саны – 900. Соңғы 10 жылда облыс­тан басқа жақтарға 209 358 адам көшіп кеткен. Келгені – 158 884 адам ғана. Халықаралық және ішкі-сыртқы көші-қон сая­саты, этностық оралмандарды орна­ластыру жайы әлі өзекті күйінде қалып отырған жағдайда «оңтүстіктен солтүстікке» көшіру тетік­терінің кешенді қарас­тырыл­ғаны құба-құп болар еді. Жырақ жерден теріскейге қоныс­тану, түтін түтетіп, ұрпақ өсіру – демографиялық ахуалдың тепе-теңдігін қалпына келтірудің негізгі жолы саналғанымен, оның астар­ында салт-дәстүрімізге, әдет-ғұр­пымызға, ана тілімізге жетік жұмыс қолдарын көптеп тарту арқылы ұлттық құндылық­тары­мызды, қазақы қалып-бейнемізді орнықтыру сияқты мақсат-мүдде­лер жатқанын жергілікті билікте­гілердің жете ұғынғандары абзал. Өкініштісі сол, Ресейге кө­шушілер арасында өз ағайын­дарымыз да кездесіп қалады. Алыс-жақын шетелдердегі бауыр­­ларымыз «өзге елде сұлтан болғанша, өз елінде ұлтан болуды» армандап жүргенде олардың бұл әрекеті таңдандырмай қоймайды. Осындайда Президенттің «Нұр Отан» партиясының кезектен тыс ХVІІ съезінде айтқан: «Байлық та, бақыт та, өмір де өз еліңде. Сырттан бақыт іздегеннің ісі баян­ды болғанын көргенім жоқ. Қан­ша миллиардер болсаң да, қызық­тың барлығы өз еліңде, өз бала-шағаңның жанында», деген ұлағат­ты сөздері ойға оралады. Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте аймақ басшысы Ерік Сұлтанов Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес еңбек күші мол оңтүстік өңірлердің тұрғындарын теріскейге көшіру жұмыстары қолға алынғанын, дайындық жұмыстары барысында арнайы делегация 300 мың адамға дейін тұратын ірі аудандарды аралап шыққанын, көшіп келушілерге 110 үй әзірленгенін, жұмыс та, жер телімдері де табылатынын, барлық жағдай жасалатынын мәлім еткен. Одан кейін ОҚО әкімінің орынбасары Е.Айтахановтың жетекшілігімен арнайы топ келіп, еңбек нарығының жағдайымен танысып қайтқан. Екі тараптың халықтың ішкі қоныс аударуы туралы ынтымақтастық меморандумына сәйкес тиімді орналастырудың барлық алғышарттары елдік мүдде тұрғысынан ойластырылған. Ішкі көші-қон шеруін сарыағаштықтар бастап берген. «Ауданымызда демографиялық өсім өте жақсы. Жылына 10 мыңдай нәресте дүниеге келеді. Адамдарымыз шетінен еңбекқор. Топтың арасында кәсіпкерлер де, жұмыссыздар да бар. Олар теріскейде көкөніс, мал өсірумен айналыспақшы. Мұндай кәсіптерге әбден машықтанған», деген еді Сарыағаш ауданының әкімі Бұхарбай Пірманов алғашқы көшті шығарып салу рәсімінде. Көктемге салым басталған қоныс аудару бағдарламасына қатысушылардың қатары барған сайын артып, бүгінде 83 отбасын құраған. Олардың қай-қайсысымен тілдессең де, Мағжан еліне кел­ген­деріне еш өкінбейтіндерін біл­діреді. Үкімет басшысының жұмыс сапарына ілесе келген Оң­түстік Қазақстан облыстық мәс­л­ихатының депутаты Жаңабай Ағабеков буынып-түйініп отырған 100 шақты отбасы бар деп қалды. Облыс әкімінің орынбасары Ұласбек Сәдібековтің айтуынша, өңірде 2,8 миллион халық тұрады. Елімізде жылына 400 мың бала дүниеге келсе, бестен бірі осы аймаққа тиесілі. Баспанамен, жұмыспен қамтамасыз етілсе, 900 отбасы көшіп келуге ниетті. Біз бірқатар отбасыларда болып, жағдайларымен танысып қайттық. Солардың бірі – Мамлют ауданына қарасты Покровка ауы­лында тұратын Сырмановтар отбасы. Біз қыздары Сабинаны Бегман есімді жергілікті жігітке ұзатқалы жатқан қуаныштарына ортақтастық. Үйдің иесі Апсам қазақтың дәстүрімен төрге оздырып, астан ауыз тигізді. Әңгімені алыстан орағыта бастап, не себепті қоныс аударғанын бүге-шігесіне дейін айтып берді. Ордабасы ауылының Шұбарсу ауылынан отбасымен келгеніне екіжарым айға жуықтаған. «Даму» қорының бөлімшесі арқылы несие алып, мал өсірмекші. Ол үшін шаруа қожалығын құрыпты. Жем-шөбі мен қора-қопсысын дайындауға кірісіпті. Біз осында жергілікті жерге әбден сіңісіп кеткен Мұ­сырман Жайпаров деген азаматты жолық­тырдық. Өзбекстанның Жызақ об­лысынан көшіп келгеніне 7 жыл­дай болыпты. Мал, құс өсіре­ді. Күніне 45-50 литр сүт өткізеді. Мал бордақылайды. Жуыр­да ауылдық тұтынушылар коопера­ция­сына кіріпті. Ондағы мақсаты – жеңілдікті субсидия алу. Бү­гінгі тірлігіне риза екені жүзінен де, сөзінен де білінеді. Осы уақыт бе­дерінде Мұсекеңнің жөн сілтеуі­мен атажұртқа 50 отбасы оралыпты. Аудан әкімнің орынбасары Алмагүл Рамазанованың айтуына қарағанда, биыл квотамен 18 от­басы табан тіреген. Тілек білдіру­ші­лердің көптігі ескеріліп, облыс­тық мәслихат шешімімен тағы екі орын бөлінген. Қызылорда облысынан Айыртау ауданының Кирилловка елді мекеніне атбасын тіреген жас отау иелері Бақытжан Бекжанов пен Мархабаттың да шағын шаруа­ларын дөңгелетіп отырғанының куәсі болдық. Бір жылдың ішінде ірі қара малдың санын 16 басқа жеткізген. Сөйтсе, былтыр 2 миллион теңге несиеге 9 бас тайынша сатып алған. Биыл басына бас қосылған бұзаулары ойнақ салып жүр. 5-уін сауып, күніне 60 литрге дейін сүт алады. Қаздың 100 балапанын сатып алып, күзде Астанаға өткізген. Сөйтіп, несиемен есептес­кен. «Баспананы 650 мың теңгеге сатып алдық. Квотаға ілікпесек те, тұрмысымыз жайлы. Биыл 300 балапан алып, бағып жатырмыз. Бау-бақшамыз бар. Сүттен май шайқаймыз, қаймақ, ірімшік жасаймыз. Сенбілік жәрмеңкелерден қалмаймыз. Бір аптадағы кірісіміз 35 мың теңгеге жуық», – дейді ерлі-зайыптылар. Еңбек ресурстарының тиім­ділігін арттыру бағдарламасын  орындауда жергілікті билік орындарына үлкен жауапкершілік жүктелетіні айтпаса да түсінікті. Бұл тұрғыдан алғанда, өңірде атқарылып жатқан шаралар сан-салалы. Былтырдан бері 40 елді мекенге 95 отбасы көшіп келіп, ауыл шаруашылығына – 24, денсаулық сақтау ұйымдарына – 5, білім ошақтарына – 4, басқа салаларға 14 адам орналасқан. 22 адам жеке кәсіпкерлікпен айналысады. 185 адамға 15 миллион теңге көлемінде субсидия төленген. Жұмыс берушілер 38 отбасына үй-жай ұсынған. 32 отбасы бас­паналарды жалға алса, 9 отбасы туған-туысқандарымен бірге тұрады. Қоныс аударушылардың орта жасы – 35-40 аралығында. Бұдан тысқары жекелеген шаруашылық басшылары да қолұшын беріп келеді. Оң­түс­тіктегі бос жұмыс орындары жәрмең­кесіне барғандардың бірі – «Ақ­селеу» ЖШС-нің директоры Серік Малаев. Ол Сарыағаш, Мақ­та­арал аудандарының тұрғын­дары­мен кездесіп, 14 адамнан тұра­тын 3 отбасын өзімен бірге ала келген. Еңбекке қабілеттілерін жо­ғары жалақылы жұмысқа орналас­тырып, баспанамен, үй жиһаз­дарымен қамта­масыз еткен. Ақ­шалай жәрдем көрсеткен. «Ғайса» серіктестігінің жетекшісі Біржан Ғайсин Қарағаш ауылына көшіп келген 5 отбасын құшақ жая қарсы алып, барлық жағдайын жасаған. Десек те, ауқымды бағдар­ла­ма­да әлеуметтік ынталандыру шараларын кешенді түрде қарас­­тыру дұрыс зерделенбеген тә­різді. Шетін мәселелердің бірі тұр­ғын үй-жайына қатысты. Алыс­тан ат терлетіп, «елім, жерім» деп емі­реніп келген ағайынға алды­мен керегі – жайлы баспана. Осы мәселенің бағдарламада ескеріл­мей қалғаны түсініксіз. Соның сал­дарынан үбірлі-шүбірлі бала-шаға­ларымен пәтер жалдауға, не туған-туыстарын сағалауға тура келеді. Премьер-Министр облысқа жұмыс сапары кезінде ел тұр­ғындарының еңбек күші жетіс­пейтін аймақтарға қоныс аударуы маңызды үрдіс екенін атап өтіп, аталған мәселе бойынша Үкіметтің жеке отырысы өтетінін жеткізген еді. Олай болса, бағдарламада тұрғын үйге қатысты ереже-талаптар барынша айқындалып, мемлекет есебінен сатып әперу мүмкіндіктері тудырылса, құба-құп болар еді. Өйткені, заңдық шешім алынбайынша басыбайлы баспаналы болу бақыты әркімге бұйыра бермейтін секілді. Облысаралық көшіру үрдісінде өңірлік әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер мен қабылдау әлеуеті алдымен ескерілуі тиіс. Осыдан бірер жыл бұрын Есіл ауданына қарасты Бірлік елді мекенінде 30-дай ғана шаңырақ қалып, бастауыш мектеп қысқартуға ұшыраған болатын. Енді ауылды 10 отбасы толықтырып, білім үйі қайтадан бой көтергелі отыр. Кезінде алыс-жақын шетелдерден келген ағайындарымызды топтап қоныстандыру тәжіри­бесінің кеңінен қолданылуы арқа­сында бірқатар елді мекендер мен мектептердің сақталып қал­ғанын ұмыта қойған жоқпыз. Мә­селен, Моңғолиядан келген қандастарымыздың балалары есебінен шалғайдағы Тимирязев ауда­нының Белоградовка елді меке­нінде қазақ сыныптары, кейін ұлт­тық мектеп ашылған. Осындай тәжі­рибелердің өріс алғаны абзал. Өмір ЕСҚАЛИ, «Егемен Қазақстан» Солтүстік Қазақстан облысы