Қалталылар қаласы

Қалталылар қаласы деп біз ең әуелі Лондон қаласын айтып отырмыз. New World Wealth консалтингтік компаниясының зерттеулері бойынша мұндағы әрбір 35-ші тұрғынның миллион долларлық байлығы бар. Сонымен қазіргі күндері Лондон қаласында 395 600 миллионер өмір сүріп жатыр. Әлем­нің бір қаласында ғана осыншама миллионер өмір сүреді. Керемет қой. Мұн­ша­ма байлығы бар азаматтар бір қалаға қалай шоғырланған? Оның бірнеше себебі бар. Біріншіден, Лондон – тарих сахнасына Америка Құрама Штаттары шыққанға дейінгі әлемге ғасырдан астам уақыт үстемдік жүргізіп келген Британия империясының астанасы. Батыс саяхатшыларының жаңа жерлерді ашу үде­рісі белең алған тұста Африканың, Америка құр­лығының алтын, інжу, маржан секілді ең қымбат тастары осы қалаға кемелермен тасы­малданған. Алғашқы байлық негізі солай қалыптасқан. Екіншіден, Англия – қазіргі тарих сахнасын­да үстемдігін құрып отырған капитализм­нің отаны. Алғашқы мануфактуралар, фабрика­лар мен зауыттар, бу машиналары, оқ-дәрі­мен аты­латын қару-жарақ түрлері Лондон­да пайда болып, әлемге кеңінен тараған. Бұл маши­налық өндіріс Британ империясының қанатын кеңге жайдыруға себепші болған. Сөйтіп, капиталистік қарым-қатынас әлемде алғашқылар қатарында Лондон қаласында орныққан. Байлықтың басты негізі, міне, осылайша жасалынған. Үшінші фактор, бұл, шамасы, қазіргі күнгі ең басты фактор, Лондон – әлемдегі аса ірі қаржы орталықтарының бірі болып табылады. Бұл жағынан оны тіпті әлемде көш бастаушы қала деп те айтуға болады. Ең жоқ дегенде Лон­д­онның Еуропаның басты қаржы орталығы екендігіне ешкім дау туғызбайды. Әлемнің ең бай азаматтарын қазіргі Лондон қаласы ең әуелі, міне, осы соңғы айтылған қасиетімен көбірек тартса керек. Өйткені, мұның алдындағы зерттеулерде Лондон доллар­лық миллионер тұрғындарының көптігі жағы­нан Токио мен Нью-Йорктен кейін аталып, негізі­нен үшінші орында жүретін. Әлемдегі ең ірі қаржы орталығының қызметі лондондықтардың тұрмысына өте жағымды ықпал етуде. Өйткені осы арқылы қалаға қар­жы молынан құйылуда. Қаржы орталығында тір­келген жүздеген алпауыт банктер мен бас­қа да қаржы ұйымдарының, оларға қызмет көрсетуші мекемелердің төлейтін салықтары бар. Мұның сыртында жылма-жыл қаншама жұмыс орындары ашылады. CEBR экономикалық және іскерлік зерт­теулер орталығының деректері бойынша, Лон­дон­дағы қаржы орталығы орналасқан Сити әкімшілік-аумақтық құрылымында 2002 жылы 280 мың адам жұмыс істесе, 2007 жылы мұндағы қызметкерлер саны 480 мыңға, 2010-2011 жылдары 600 мың адамға жеткен. Қазіргі уақыттары бұдан да артып түсуі әбден мүмкін. Жалпы алғанда, Лондондағы әрбір бесінші жұмыс орнының құрылуының қаржы орталығының қызметіне тікелей немесе жанама қатысы бар деп айтуға болады. Осыдан 3-4 жыл бұрын қызымыз Назерке Болашақ бағдарламасы бойынша осы Сити ауданында орналасқан университетте магистратурада оқып еді. Сонда университет маңайынан үш бөлмелі пәтердің бір бөлмесін айына, біздіңше алғанда, 180 мың теңге төлеп, жалдап тұруына тура келді. Ол шығынды болашақтық түлектердің шет мемлекеттерде оқуын жүзеге асыру үшін құрылған еліміздегі «Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ көтеріп алды. Әрине, біздің елдің кез келген қаласынан 180 мың теңге төлеп, бөлме емес, жеке пәтердің өзін жалдап алуға болады. Ал Лондонда пәтерлердің жалдау ақысы өте қымбат болғандықтан ондай мүмкіндік жоқ. Оның үстіне, фунт стерлингтің қазіргі бағамы бойынша алсаңыз, онда енді пәтердің бір бөлмесі үшін қазір 180 мың емес, кемінде 360 мың теңге төлеуге тура келеді. Өйткені, өткен жылдың соңындағы бағам өзгерісінен кейін теңгенің құны екі еседей төмендегені белгілі. Қызымыздың айтуына қарағанда, бөлмені жалға берген ағылшынның Лондонның өзінде 30-ға тарта пәтері бар екен. Соның барлығын сырттан келушілерге жалға береді. Лондондағы миллионер атаулылардың бірсыпырасының қалай пайда болып, қалай байып отырғандығын, міне, осы фактіден де аңғаруға болады. Әрине, әлемде миллионерлер көбірек шоғырланған Лондоннан басқа қалалар да баршылық. Мәселен, қолында кем дегенде 10 миллион доллардың активтері бар мультимил­лионерлер қай қалада көбірек өмір сүреді десеңіз, мұнда бірінші орынға еуропалық Лондонның емес, азиялық Гонконг қаласының шық­қандығын көреміз. Жоғарыда айтып кеткен New World Wealth консалтингтік компания­сының зерттеулері бойынша Гонконг қаласында 15400 мультимиллионер өмір сүріп жатса, Лон­дон­дағы мұндай байлардың саны – 9700 адам. Гонконгтегі қалталы азаматтардың пайда болу жағдайын зерттесеңіз, тағы да қаржы орталығының қызметіне тап боласыз. Гонконг қаржы операцияларының көлемі жағынан алғанда Лондон мен Нью-Йорктен кейінгі әлемдегі үшінші, Азиядағы бірінші қаржы орталығы саналады. Мұндағы ішкі жалпы өнімнің жан басына шаққандағы көлемі Ұлыбритания, Канада, Австралия секілді бақуатты елдерден де асып түседі. Осыдан төрт-бес жыл бұрын «Самұрық-Қазына» қорының құрамындағы еліміздің маңдайалды компанияларының басшылары Гонконгтың қор биржасына компанияларын тіркету мақсатын көздеп, келіссөздер жүргізу үшін Гонконгке барды. Қазақстандық іскерлер делегациясын сол кездері «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ басқарма төрағасының орынбасары болып істеген елімізге танымал қаржыгер Айдан Кәрібжанов бастап барды. Осы сапарға журналист ретінде қатысқанымызда Гонконгтың төбесімен бұлт жарған биік-биік зәулім үйлерін, адамдарының жайлы тұрмысын көріп қайтқан едік. Қазіргі Гонконгтың тұрмыстық жағдайы мен әлемдік қаржы орталығы ретінде қалыптасуы Ұлыбританиямен тығыз байланысты. Осыдан бір ғасырдан астам уақыт бұрын сіңірі шыққан кедейлер мекені Гонконгты Қытайдан 100 жылға жалға алған Ұлыбритания оны дамытып, кемеліне келтіріп, 1997 жылы ұлы көршімізге кері қайтарып берді. Осы тұста Қытай мем­лекетінің басшылығы даналық танытып, капи­талистік Гонконгтың саяси жүйесіне тиісе қойған жоқ. «Бір ел – екі жүйе» деген қағидатты сақтай отырып, қайта қосылған аумаққа ерекше әкімшілік ауданы мәртебесін берді. Сөйтіп, Гонконг өзінің корпоративтік заңдылықтарында бұрынғысынша ағылшындық тәртіпті сақтап қала алды. Бір жағынан қарқынды дамып келе жатқан Қытай экономикасына сүйене отырып, екінші жағынан қаржы орталығының қызметіне барынша дербестік беретін ағылшындық либералдық заңдылықтарды сақтай отырып, Гонконг байыған үстіне байи түсті. Мұнда мультимиллионерлердің көбірек шоғырлануы да осы фактіге байланысты болса керек. Міне, осы екі жағдай, бай да бақуатты адамдардың көбірек шоғырлануы жағынан Лондон мен Гонконгтың бүкіл әлемді жарып, алға шығуы еліміздің болашағына қатысты бізді ойға қалдырып отыр. Өзінің экономикалық сая­сатын өзі белгілей алатын дербес ел болған­дықтан әрі тәуелсіздіктің жиырма бес жылын­да жақсы даму жетістіктеріне қол жеткі­зіп, әлемнің танымал экономикалық субъек­ті­лерінің біріне айналғандықтан біздің Қазақ­стан да Елбасының басшылығымен жаңа жетіс­тік­терге жетудің, ел байлығын еселеудің түрлі жол­дарын қарастыруда. Сондай маңызды шаралар­дың бірі – Астананы халықаралық қаржы орталығы ретінде қалыптастыру мақсатының алға қойылуы. Егер Алла сәтін салып, бұл мақсатымыз жүзеге асса, онда бұл тек Астана ғана емес, бүкіл ел халқының тұрмысына да әсер ететіндігі айқын. Бүгінгі Лондон мен Гонконг жағдайын соның бір куәсі ретінде қарас­тыруға әбден болады деп есептейміз. Ең қарапайым түсінікпен алсақ, халық­аралық қаржы орталығы дегеніміз бірнеше елдің аумағын басып өтетін ақша өзенінің бассейні секілді. Бассейн пайда болса, оның жағалауында отырған адамдар не істейді? Бассейнге келген балықтарды аулай бастайды. Мықтылары кеме жасап, көл ортасына барып, ау салып, балықтарды топырлатып түсірсе, оған шамалары келмегендер жағалауда тұрып-ақ көлге қармақ салып, тамағын таба береді. Мұндайда «өзен жағалағанның өзегі талмас» деген атам қазақ. Елде халықаралық қаржы орталығының пай­да болуы да, міне, осы іспеттес дүние. Мұн­да тек сіз балыққа емес, ақшаға қармақ тастайсыз. Сұңғат ӘЛІПБАЙ, «Егемен Қазақстан»