Астанадағы Конфуций институты Ол туралы не білеміз?

Елдің білім беру саласын жетілдіруде халықаралық деңгейдегі көптеген келісім- шарттарға отырып, білім көкжиегіндегі мемлекетаралық ықпалдастықты жан-жақты кеңейтіп жатқанымыз, әрине, өзімізге пайда­лы. Жастардың елдің дамуына белсенді атсалысуларына, әлемнің даму көшіне ілесіп, елге адал қызмет етулеріне ең керекті нәрсе – білім. Сон­дықтан да жастардың білімдерін жетілдіруде елімізде ашылған халық­аралық деңгейде өз беделі бар жоғар­ы оқу орындарының бөлімшелері немесе оқыту орталықтарының алар орны да өзгеше, бізге берері де көп. Соның бірі Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті жаны­нан ашылған Конфуций институты. Қытай Халық Республикасы өзінің қарқынды әрі жедел дамуымен әлем назарын ауда­рып отырған мемлекет. Халқының саны жағынан да алдыңғы орында тұрған бұл елмен санаспайтын жұрт жоқ десе де болады. Осындай ал­пауыт елді толық біліп-тану үшін оның тілін игеру керектігі айтпаса да түсінікті. Оның үстіне уақыт тала­бына сай бүгінгі таңда қытай тілінің дүниежүзілік мәртебесі де өсіп келеді. Қытай тілін меңгерген адам әлемнің кез келген 4-ші адамымен сөйлесе алады деген сөз. Сондықтан да тіл білу шынымен де керек-ақ. Еліміздің дипломатиялық кеңістігінде де, білім беру саласында да өзіндік орны бар Конфуций институтының елордада ашылғаннан бергі тыныс-тіршілігімен танысып қайту үшін осы аталмыш институт директорының орынбасары Чжан Ли На ханымға жолыққан едік. – Қытай тіліндегі кітаптарды оқу барысында адам аттарын атамай, тек фамилиясы, одан кейін ма­мандығы қоса аталатын жәйттерді көп кездестірдім. Мәселен, Ли дәрі­гер, Джан мұғалім, Уан шебер деген сияқты. Ал егер кәсібі белгісіз болса Ли жолдас немесе Уан ханым деп атайтын сияқты. Қателеспесем, осы­лай ғой деймін, ә?! Сонымен Чжан ханым, сізді қалай атасам жөн болады? – Шығыс халықтарында, әсіресе бізде, корей және жапон халықтарында кез келген тұлғаны осылайша атау жиі кездеседі. Басқа халықтың көпшілігінде адамның атымен қатар тегін немесе әкесінің атын қосып бірге атайды. Ал қытай халқында аты-жөніндегі бас әріп адамның тегі болып табылатындықтан, кейде тегінен кейін тіркескен адам атының жалғасы айтылмайды. Сіздің жаңа айтып өткен мысалдарыңыз қо­ғам­дық сипат алып кеткені де сондық­тан. Менің мамандығым педагог оқы­тушы. Оқу ағарту саласында қызмет еткендіктен менің айналамдағы адамдар­дың көбісі мені Чжан мұғалім деп атайды. Сондықтан мені Чжан мұғалім дегеніңіз жөн болар. – Чжан мұғалім, Конфуций инсти­тутының Астанадан орын тепкеніне де біраз жылдың жүзі болды. Институт туралы, оның жұмысы жайлы айтып берсеңіз қайтеді. – Конфуций институты туралы айтар болсам, онда алдымен ҚХР-ның білім беру саласына сәл кідіріс жасауыма тура келеді. 1987 жылы Қытай үкіметі «Мемлекеттің шетелдерге қытай тілін үйретудің басқарушы ұйымы» деген құзыретті жұмыс тобын құрған бола­тын. Осы мемлекеттік басқарушы ұй­ым­ның аясында арнайы қытай тілін оқытуға қатысты университеттер, институттар, орталықтар ашылды. 2004 жылы қа­раша айында халықаралық деңгейдегі тұңғыш Конфуций инс­ти­ту­ты Оңтүстік Кореяның астанасы Сеулде ашылған болатын. Ал 2007 жылы Пекинде Конфуций институтының орта­лық штаты өз жұмысын бастады. Өзге мемлекеттермен білім саласында тұрақ­ты тәжі­ри­бе алмасу мен ықпалдасу мақсатында Конфуций институтын дү­ниежүзінің түк­пір-түкпірінде ашуды көздеп отыр­мыз. Өйткені, әлемде қытай тілін үй­ренуге деген ынта күн өткен сайын ар­тып келеді. Қазіргі таңда әлем бойынша қытай тілін үйренушілердің саны шамамен 4 миллионнан асады. Бұған өз­деріңіз де куәсіздер. Содан да әлемнің көптеген елдерінде осындай инсти­тутты ашып жатырмыз. 2009 жылдың соңына дейін 88 мемлекет пен арнайы аймақтарда 282 Конфуций институты мен 272 Конфуций дә­рісханасын аш­тық. Бұдан тыс 50-ден астам мемлекет­тің 260 мекемелерінен Конфуций инс­ти­тутын ашу жөніндегі арнайы ұсы­ныстар келіп түсуде. Сон­дықтан да Конфуций институты – дүние жүзімен кемел достық көпіріне айналатын, білім кеңістігінде өзара тұрақты байланыс орнататын оқу ордасы болатыны сөзсіз. Ал енді Астанадағы Конфуций инс­ти­ту­ты жайлы айтайын. Бүгінгі таңда Қазақстан бойынша екі Конфуций инс­титуты жұмыс істеуде. Оның біреуі Астанада болса, екіншісі Алматыда ашыл­ған. Астанадағы институттың ашы­луына 2005 жылы шілде айында Қа­зақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Қытай Халық Республикасының Төрағасы Ху Цзиньтаомен болған ресми кездесу кезінде екі елдің қарым-қатынасын одан әрмен жетілдіру, соның ішінде білім беру саласындағы байланысты тереңдету мақсатындағы айтылған сөздер түрткі болды. Мемлекет басшылары бастама­сы­мен құрылған Конфуций институты­ның екі ел арасындағы гуманитарлық ынтымақтастықты бекемдеуге өзіндік тигізер зор ықпалы бар деп ойлаймын. Институт құрылғаннан бері 500-ге жуық тіл үйренушілер арнайы курстардан өтті. Сонымен қатар біз Қытайдың жоғары оқу орындарына білімдерін жетілдіру мақсатында ҚХР-дың арнайы стипендиясымен үлгерімдері жақсы 30 студентті оқуға жібердік. Тағы бір айта кететін нәрсе, Конфуций институты құрылғанға дейін, Қазақстанда қытай тілін меңгергені жөніндегі арнайы халықаралық HSK анықтама серти­фи­катын алу үшін емтихан қабылдайтын пункт болған емес. Сіздердегі «Бола­шақ» бағдарламасы бойынша Қытайға оқуға түсем дейтін талапкерлер мұндай анықтама сертификатты алу үшін Қытайға сапар шегетін. Ал енді, 2008 жылдың қазан айынан бастап біз мұн­дай бақылау пунктін ашып қана қой­май, содан бері 6 рет HSK емтиханын қабылдап, 170 адамға сертификат бердік. Қытай тілін оқыту барысында біздің институт көптеген көрмелерді, қытай тілінен болатын жарыстарды, мә­дени кеш­­терді өте жиі ұйымдас­тырып келеді. Өйткені, теория мен практиканы бір-бірімен сәйкестендіріп оқытсақ, бұл әл­деқайда жемісті болады. Өткен жылдың жазында біз студенттер мен оқушылар арасында ІХ халықаралық «Қытай тілі көпірі» атты байқау өткізген болатын­быз. Қытай тілін үйренушілердің тек тілді қаншалықты меңгергендерін ғана емес, Қытайдың мәдениетін, өнерін, тарихын, салт-дәстүрін қаншалықты біл­гендерін тексеру үшін мұндай жа­рыс­тарды біз ұдайы ұйымдастырып оты­ра­мыз. Оқушылардың арасында бір жыл бойы біздің институтта қытай тілін үйреніп жүрген Астана қала­сындағы №54 орта мектебінің 9-сынып оқушы­сы Фариза Садықова ерекше көзге түсе білді. Бір жыл ішінде қытай тілін жақсы меңгеріп қана қоймай, қытайдың ұлттық биін билеп, жиналған қауымды қатты ризашылыққа бөлегені есімде. Жарыстың жеңімпаздары баға­лы сый­лық­тармен қоса, өткен жазда Қытай еліне барып арнайы демалып қайтуға жолдама алды. – Иә, шынымен де біраз жұмыс­тар атқарылған екен. Ал енді осы институтты бітіргендерге қандай да бір құжат берілетін болар? – Конфуций институты қытай тілін үйретуді басшылыққа алғандықтан, оның үстіне бұл институт тіл үйрету орталығы ғой, сондықтан бітірушілерге қытай тілін оқығандығы жөнінде сертификат беріледі. Ал егер жоғарыда айтып өткеніміздей, HSK сынағынан өткен болса, сертификатпен қоса осы қытай тілін қаншалықты игергені жө­нін­дегі анықтама қағазды қоса береміз. – Қытай тілін үйренушілердің ба­сым бөлігі студенттер болар? Иә, негізінен оқушылар мен студенттер. Жасы ең кіші үйренушіміз небәрі 11 жаста. Қытай тілін үйренем деп келгендерге біз ешқандай шектеме қоймаймыз. Жас мөлшеріне қарамай, бәріне үйре­туге дайынбыз. Сонымен қа­тар мемлекеттік қызметте жұмыс жа­сайтын бірен-саран үйренушілер бар, одан кейін сауда-саттық саласында жұ­мыс істеп жүрген адамдар бізге жиі келеді. – Ал оқу ақысы туралы не айтасыз? – Бұл институтта тіл үйренем деу­шілердің бәрі ақы төлеп оқиды. Бірақ, біздің бағамыз қоғамдағы басқа да тіл орталықтарынан әлдеқайда арзан. Оқу жоспары сағат немесе ай бойынша емес, толық оқу жылы бойынша жүр­гізіледі. Бір оқу жылында 54 сағат қамтылады. Егер бір оқу жылын тәмам­дап, екінші оқу жылын жалғастырып оқимын деушілерге 10 пайыздық жеңіл­дік жасалады. Осындай жеңілдік­тер 50 пайыздық көрсеткішке дейін жетеді. Ал егер үйренушінің үлгерімі жақсы болса, қытай тілін ойдағыдай меңгеріп жатса ҚХР-дың Білім және ғылым министрлігінің бөлген арнайы грантына ие болып, Қытайдың жоғары оқу орындарына барып, білімдерін жетілдіруге мүмкіндік ала алады. Сондай-ақ ондай үйренушілерге Қытай тарапы­нан арнайы стипендия тағайындалады. Ондай үйренушілерді Конфуций инсти­тутының атынан жібереміз. Яғни, бізде оқып, қытай тілін белгілі дәрежеде меңгерген кез келген үйренуші осын­дай грантқа ие бола алады. Тек бір ғана шарттың аясында. Ол – қытай тілін мейлінше жақсы игеру. – Осындай грантқа ие болған үйренушілер Қытайда қанша уақыт оқиды? – Жарты жылдық, бір жылдық және магистранттарға арналған екі жылдық оқу мерзімі белгіленген. – Ұстаз ретінде шәкірттеріңізге тіл үйрету барысында қандай қиын­дық­тарды кездестірдіңіз? Қазақстан­дағы қытай тілін үйренушілердің үлгерімдерін қалай бағалайсыз? – Тіл үйрету үшін адам кемінде екі тіл білуі керек. Өйткені, оқыту үшін, шәкірттеріңе түсіндіру үшін олардың білетін тілдерінде сабақ өту керек. Өкінішке орай, мен қазақ тілін білмеймін. Сол себепті де тіл үйре­нушілерге сабақ өту кезінде мен кө­бінесе бар білетін орысшамды және ағылшын тілін пайдаланамын. Кейде, жоғарғы деңгейдегі тіл үйренуші­лер­ге сабақ өтетін кезім болады. Жоғар­ғы деңгейдегілер деуімнің себебі – олар осыған дейін қытай тілін белгілі дәрежеде жақсы меңгергендер. Яғни, олардың базасы бар, тілді бастапқы деңгейде емес, жалғастырушы дең­гей­де үйреніп жатқандықтан, оларға тек қана қытай тілінде түсіндіремін. Менің бұл тәжірибем тек қана Қазақ­станда ғана емес, осыған дейін мен Мәскеуде де көп жылдар бойы қытай тілін үйрететін Конфуций инсти­тутында шәкірттер оқытқанмын. Ал енді, қазақстандық тіл үйрену­шілердің үлгерімдеріне келер болсам, менің байқағаным, мұндағы адамдар­дың тілді үйренуге деген құлшы­ныстары ерекше екен. Біздің инсти­тутқа келіп, тіл үйренемін деушілер­дің қатары күн өткен сайын артып келе жатуы – бұл сөзімнің бір дәлелі. – Сіз қытай тілін үйретуші ұстаз ретінде тіл үйренушілерге қандай педагогикалық кеңестер, ұсыныс­тар айтар едіңіз? – Менің 20 жылдық оқыту тәжі­рибем бар. Жинақталған тәжірибем­мен бөлі­сетін болсам, қытай тілі – өзге тілдерге ұқсамайтын әлемдегі ең бір қиын игерілетін тілдердің бірі. Өйткені, алфавиттік тілдік құрылым­дарға қара­ғанда иероглифтік тілдер анағұрлым күрделі болып келеді. Алфавиттік тілдік құ­рылымнан тұратын сөздерді үйрену салыстырмалы түрде алғанда ана­ғұр­лым жеңіл. Себебі, ал­фа­вит­тердің саны шектеулі ғана. Олар­­ды құрастырса, сөздер бірінің ар­тынан бірі шыға береді. Ал иероглифтер олай емес. Иероглиф таңба бол­ған­­дықтан, осы таңбаларды мейлінше жат­тауға, есте сақтауға, оны қалай жазу керектігін, жазудағы заң­дылық­тарды сақ­тай отырып, иероглифтерді есте ұстауға тырысу керек. Сонда ғана қытай тілін үйренуге болады. Ал егер жаттамай, күн­делікті уақытта үйрен­ген иероглифтерді қайталап оны жа­зып, оқып отырмаса тіл үйрену өте қиынға соғады. Соны­мен қа­тар, тағы бір ескеретін нәрсе, ол иероглиф­тер­дің мән-мағынасы. Әрбір иероглифтің өзіне тән жеке лексикалық мағынасы болады. Бір иероглиф жалғыз тұр­ған­да өзіндік жеке мәнге ие болады да, ал егер ол өзге иероглифтермен тіркесіп тұрса онда мүлдем басқаша мәндік сипат алып кетуі мүмкін. Сол себепті де қытай тілін сөз тіркесімен емес, жеке-жеке иероглиф­тердің мағыналары­мен ажы­рата білген әлдеқайда жеңіл болады. Әңгімелескен Арай ҮЙРЕНІШБЕКҚЫЗЫ.