Күрестегі күндерім түсіме кіреді

«Қазақстан Республикасының құрметті спорт қайраткері», грек-рим күресінің майталман шебері Жамбыл Тасеменов өткен ғасырдың 60-70-шы жылдары Одаққа кеңінен танылып, талай байрақты бәсекелерде топ жарды. Қазақстанның, Өзбекстан мен Қырғызстанның чемпионы, КСРО Қарулы Күштерінің жастар арасындағы чемпионы, КСРО халықтары ІV Спар­такиадасының жүлдегері атанған. Біз Қызылжар өңірінің тұрғындары тәжірибелі спортшы, тәлімгер ұстаз ретінде жақсы білетін Жамбыл Серғазыұлымен жолыққанда, спортқа қалай келгенін сұраған едік. – Ауыл баласымыз ғой, жас­тайымыздан шынығып өстік. Бір шаңырақта жалғыз тәрбиеленсем де, ата-анам көп еркелете қойған жоқ. Әкем соғыстан мүгедек болып оралғандықтан, айтқанын екі етпейтінмін. Қай жұмысқа салса да, еңсеріп тастаймын. Жиын-тойларда жасыңа, салмағыңа қарамастан, белдестіре беретін. Қарсылас шақ келтірмейтінмін. «Күш атасын танымас» деген осы шығар. «Балуан бала» атанып, кеудеме нан пісіп жүріп, кәсіби күрестің қандай екеніне есейе келе көзім жетті. Күрес секциясына баратын Ақылбай Бектасов деген студент жігіт өзінен әлдеқайда зор, денесі еңгезердей ауылдасымыз Әлім Дәуітовті жерге алып ұрғанда, таң­данысымды жасыра алмадым. Осыдан кейін бойымда күреске деген ерен қызығушылық оянды. Оның қыр-сырын меңгеруіме алғашқы ұстазым Қапен Әбдірахманов көп көмектесті. Бір аяғын майдан даласында қалдырғандықтан, қос балдаққа сүйеніп жүретін. Дене шынықтыру сабағында жаттығу қимылдарын көрсету үлкен күшке тү­сетіндіктен, көмекшілікке мені ала­тын. «Сенен түбінде жақсы спорт­шы шығады» деп мақтап қоятын. – Бала кезіңізден армандаған күреспен институт қабырғасында жүйелі айналысқан боларсыз? – 1962 жылы құжаттарымды Алматы ауыл шаруашылығы инс­титутына тапсырып, физикадан – төрт, қалған пәндерден бес алсам да, конкурстан өте алмай, елге оралуыма тура келді. Бір қуанғаным, Петропавл педагогика институтына емтихансыз қабылдандым. Сөйтіп, агротехника факультетін бітіріп, химия және биология мамандығын алып шықтым. Осында оқып жүргенде, бі­лікті бапкер Виктор Виктің қа­ра­­­мағында жаттығып, түрлі жа­рыстарға қаты­са бастадым. Бас­тапқыда еркін кү­респен айна­лыстым. Алғашқы бел­десуім есімде ұмытылмастай жатталып қа­лыпты. Боз кілем үстінде 52 кило салмақ дәрежесі бойынша жер­лесім, Қазақстанның чемпионы Амангелді Хамитовпен белдесіп, жеңілістің ащы дәмін таттым. Көп ұзамай, классикалық (қазіргі грек-рим) күреске біржола ауыстым. Облыстық чемпионаттың ақтық белдесуінде тәжірибелі Ми­хаил Лиді айқын басымдықпен ұттым. Семейде өткен студенттер бірін­шілі­гінде бірден Еуропа чемпионы Владимир Бакулинмен кездесіп, ұпай санымен ғана ұтылдым. – Арадағы 4 жылдан кейін Мәскеуде өткен КСРО халықтары­ның Спартакиадасында Қырғыз­станның атынан белдесіп, онымен итжығыс түскен жоқсыз ба? – Онда алдыма Иван Кочергин, Владимир Бакулин, Михаил Батов секілді әлем, Еуропа чемпионда­рын алға салып, жалпы есепте 4-ші орынды еншіледім. Байрақты бәсе­кенің ең жас қатысушысы, бір жағынан спорт шеберлігіне кандидат бола тұра, Олимпиада, әлем чемпионы Сергей Рыбалконы ұтуым қатты сүйсіндірсе керек, КСРО Күрес федерациясының жетекшісі Иван Катулин «Советский спорт» газетіне: «Неизвестный борец из Киргизии Жамбул Тасеменов очень удачно выступил на Спартакиаде и теперь включен в состав олимпийской сборной СССР», – деп жазды. 1968 жылы Қазақстан біріншілігінде В. Бакулинді 3 балл айырмасымен ұтып, күміс медальды қанжығаға олжаладым. – Өзбекстан мен Қырғызстан­ның намысын қалай қорғап жүрсіз? – 1964 жылы Виктор Вик екеуіміз Отан алдындағы азаматтық борышымызды өтеу үшін Өзбекстанға жіберілдік. Онда барғасын 52 килограмм салмақ бойынша Түркістан әскери округінің, Өзбекстанның екі дүркін чемпионы атандым. Өзбек ағайындар түпкілікті қалу жөнінде ұсыныстар айтып, азғыра бастады. Өтініштерін орындаудан бас тартып едім, құрамадан алып тастады. 1967 жылы Мәс­кеуде өтетін КСРО халықтары Спар­та­киадасына қатыса алмайтынымды ойлап, қатты қиналдым. Әс­кери бөлімнің спорт жөніндегі басшысы А. Дружконың жәрдемінің арқасында әскери борышымды Қырғызстанда жалғастырдым. Мұнда да ел біріншілігін жеңіп алдым. Обалы нешік, қырғыз бауырлар ұлттық құрамаға қабылдап, Фрунзе қаласынан екі бөлмелі пәтер тарту етуге уәде етті. Бірақ әке-шешемді, туған-туыстарымды, құлын-тайдай тебісіп өскен достарымды қимай, елге келдім. Олимпиада алдында ұлттық құрама сапында жаттығуларға, ірі жарыстарға қатыстым. Арген­тина­дағы әлем біріншілігі қарсаңында еліміздің бас жаттықтырушысы А.Колесов Цхадзоры қаласына жаттығуға апарды. Поддубный атын­дағы Бүкілодақтық турнирде әзербайжан балуаны менен бір ұпаймен басым түсті. Ол кейін Оңтүстік Америкада әлем тәжін киді. Варшавадағы Пытлисински атындағы І халықаралық жарыс­та поляк Ян Михайликті айқын жеңдім. Ол жарты жылдан кейін әлем чемпионы болды. Міне, бап келіссе де, кейде бақ жанбай жатады. Бәрінен де жүйкені жұқартатыны, қазақстандық балуандардың асығы алшысынан түсіп тұрса да, құрамаға көбіне ресейліктер алынатын. Бұған налысақ та, іштей тынатынбыз. 1970 жылы үлкен спортпен біржола қоштастым. – Сіздің спортқа дарынды бала­ларға мамандандырылған мектеп-интернатты ашудағы ерек­ше қажыр-қайратыңыз бен бел­сенділігіңіз ерекше аталады. – 1994 жылы маған қатардағы мектеп-интернатты басқару се­ніп тапсырылды. Бұған дейін олим­пиадалық резерв дайындайтын спорт орталығын ашу жөнінде мәселе көтеріп жүргенмін. Соның орайы келгенін түсініп, үш жылдың ішінде спорттық бағыттағы білім үйіне айналдырдық. Қазір мұнда тәжірибелі бапкерлер жұмыс істейді. Материалдық-техникалық базасы нығайып, республикалық мәртебе алды. Шәкірттерім өзімнен озды, оған тек қуанамын. Кикбоксшылар Әмір Тінәлин, Мирас Бірімжанов, Самат Қадырбеков, балуандар Мақсат Нүсіпов, Ренат Нығматуллин, жеңіл атлеттер Маргарита Мацко, Андрей Белоусов, велошабандоздар Наталья Стефанская, Елена Обатурова, конь­кишілер Наталья Рыбакова, Елена Урванцева, Дмитрий Бабенко, Роман Креч және басқалары әлем, Еуропа, Азия біріншіліктерінде талай рет жеңімпаз, жүлдегер болды. Өткеніме үңіліп, ой жіберетін болсам, өмірімді спортсыз, оның ішінде күрессіз елестету қиын. Әңгімелескен Өмір ЕСҚАЛИ, «Егемен Қазақстан   ПЕТРОПАВЛ