Көңілден кетпес кездесу

 1991 жылғы шілде айында Талдықорған облысындағы «Қапал-Арасан» шипажайында демалған едім. Димаш ағаның, Дінмұхамед Қонаевтың жеке сауықтыру шипажайы да сол жерде болатын. Санаторийдің сол кездегі бас дәрігері Базарбек Тұрғанбаев мені ертіп барып сол кісімен арнайы таныстырды. Димаш аға мұнда жылда келіп демалады екен. Жанында жеке дәрігері, жүргізушісі және аспазы бар. Димекеңнің саяжайы алты бөлмелі болып шықты. Бізді, үш-төрт кісіні қонақ бөлмесінде өзі қарсы алды. Келгенімізге қуанғаны жүзінен көрініп тұрды. Қайдан келгенімізді, ауыл-аймақтың жағдайын, қалай демалып жатқанымызды сұрады. Ағаның жанында үш-төрт сағат отырып қалыппыз. Шығып бара жатқанымызда әрқайсымыздың қолымызды алып тұрып, өзіне келіп тұруымызды өтінді. Есікке дейін шығарып салғанының өзінен үлкен кішіпейілділікті, қарапайымдылықты аңғардық. Бұдан кейін Димаш ағаға мен жиі-жиі барып тұрдым. Аға массажды өз бөлмесінде, ем-домды көпшілікпен бірге қабылдайтын. Мені өзіне ерекше іш тартып тұрды, қасында болғанымды қалады. Таңғы асты ішіп, ем-домды алғаннан кейін ағаның жанында болуды мен де әдетке айналдырдым. Бір-бірімізге бауыр басып кеткеніміз сонша, серуенге шығатын кезде мені күтіп отыратын болды. Мені қасына ертіп, үнемі бірге жүретін болдық. Бір күні мені тез жетсін деп­ Димекең көлігін жіберіпті. Спорт­­­тық киіміммен бара салған едім, аға костюм-шалбар киіп ке­луімді тапсырды. – Галстугің жоқ болса, ши­фо­­нерді ашып, қалағаныңды ал, – деді. Өзімде галстук бар екен­ді­гін айттым. – Онда тез киініп келе қой, сыртта екі көлік күтіп тұр, – деді. Сөйтіп, біз Талдықорғанға кеттік. Ағаның жанында жүріп, қала­дағы талай басшылардың үйін­де қонақта да болдық. Күн­дер­дің күнінде менен өзінің жанына көшіп келуімді өтінді. Жеке дәрігері бір шаруалармен сұранып кеткен екен. Жанына көшіп барып едім, риза болып қалды. Мүмкіншілік болған кезде біз де ол кісіні арнайы жерге қонаққа шақырып тұрдық. Зухра жеңгеміздің дүниеден өткеніне үш жылдай болған кез еді, дін басшыларын, имамдар мен демалушыларды шақырып, ас беріп, құран да оқыттық. Ризашылығын біл­діргісі келді ғой деймін, бір­ге жүрген күндерден естелік бол­сын деп бірге суретке түсу үшін Талдықорғаннан арнайы су­рет­ші шақырыпты. Суреттің сыртына өз қолымен: «Құрметті Аппазға! 10.07.1991 жыл. «Қапал-Арасан» деп қолтаңба жазып берді. Оған қоса мекен-жайы, телефон нөмірі жазылған есімхатты, Жапонияға барғанда алған бір галстугін сыйлады. Сондай-ақ, ол кісі Талдықорған қаласындағы кітап дүкендерінің бірінен «Нәубет» деген кітап алдыртқан еді, қолтаңбасын қойып, оны да маған сыйға тартты. «Алматыға жолың түссе хабарлас» дегені әлі есте. Бүгінде Димекеңмен түскен сол сурет те, «Нәубет» деген кі­тап та Шымкент қаласындағы Қонаев мұражайында сақтаулы тұр. Мен содан кейін Димаш аға­мен кездескен жоқпын. Қу тіршіліктен қол тимей, әне барамын, міне барамын деп жүргенде сұм ажал ағамызды өмірден алып кетті. Дінмұхамед ағамызбен он бес күндей бірге жүріп, дәмдес болған сәттерімді еске алып, ол кісінің алып түлғалы ұзын бойын көз алдыма елестете отырып, айтылған ақыл сөздерін, есіме түсіріп, бөлісуді жөн көрдім. Димаш ағамен жүздескенде аң­ғар­­ғаным – бөгде сөзге жоқ, өзі өмір бойы шылбырын ұстаған саясаттан әңгімені аулақ бұрып, көбіне адамның жеке басының абзал қасиеттерін сөз етеді екен. Барлық білімін, қабілетін өз халқына арнап, рухани болмысын пәк ұс­тап, кісілікті тек еңбектен ізде­ген адам екен. Ал­ды кең, адам­ды ашық-жарқын өзі­не тартып отыратын. Еңселі тү­рі­нен нұр жауып тұрғандай ғажап жан екендігі білінетін. Ди­дарласқан шақтарымызда ме­нің байқағаным: Димекеңнің жү­зінен риза болған мейірімді күл­кі көрінетін. Өте жоғары мә­дениеттілік, сыпайы­лық, та­за­лық, ұқыптылық, иман­дылық, ина­баттылық және кіші­пей­іл­ді­лік қасиеттерімен қоса, әң­гі­мешіл екен. Бір көрген адам­ның атын ұмытпай, ешкімді жатыр­қа­май, бұрыннан танитындай үйі­ріп әкететін қасиеттеріне таң­ғалдым. Димекең тағамды талғап, тек адал асты ғана жейтін еді. «Пейіш жемісі» деп алманы ар­­­­шып жеуді, маған да тамақ­тан кейін алмадан көріңіз деген сыпайы ұсынысты әдетке ай­на­л­­- дырғаны әлі көз алдымда. Ди­мекеңнің жұмсақ дауысы Ала­тау­дың салқын самалындай есі­ліп тұрушы еді. Бүгінде өзім, Алла аман­шы­лығын берсе, тоқсанға жа­қын­дап қалдым. Өмірде талай қайраткерді көріп, дәмдес бол­дық, жақсы көңілмен сый­ластық. Ал Димекеңнің болмы­сы солар­дың ешбіріне ұқ­самайтын. Аға­мыз­дың ақыл-парасаты биік, иман­ды дидары­нан дүние бал­қып тұратын жан еді. Шипа­жай­да күнде Димекеңмен бір­ге жүретінімді көрген өзге дема­лу­­шылардың көбі менен ол кісі­мен таныстыруды, бірге суретке түсуге көндіріп беруімді өтінетін. Димекең екеуміздің әңгіме­міз таусылмайтын. Талай есте­лік­терін тыңдадым. Бірде ол кісі Қытайға барған сапарын­да Қазақстандағы геология ғы­лы­мы туралы баяндама жа­са­­ған екен. Қапшағай көлінің қалай пайда болғаны, Медеу мұз айдынының қалай салынғаны туралы да өз аузынан естідім. Бірге өткізген уақыттың бәрінде таза ауада, табиғат аясында серуендегенді жақсы көретін. Ол кісі мерген де болған екен. Димекең өз дәуірінің саясаты мен заңына орай әділ болуға тырысты. Өзінің айтуы бойынша да, жазған естеліктерінде де «Шамам келгенше қиянатқа жол бермеуге тырыстым» деп бастайтын әңгімесін. Қызметтен қуылып, партиядан шыққан талай бастықтың Қонаевтан қолдау тауып, әділ шешімді сол кісіден көргенін талай жерде талай адамнан естіп жүрміз. Ол кісіні заманында өзге елдердің президенттері құрмет­тепті. Мәселен, АҚШ-тың пре­зи­­денті Дуайт Эйзенхауер 1960 жылы «Мен бүгін зор тұл­ға­мен қауыштым, саясаткер ха­лықтар даналығын толық мең­гер­ген адам. Ол КСРО-ның сирек кездесетін тұлғасы» деген екен. Ал Үндістанның премьер-министрі Джавахарлал Неру «Мейірім шуағымен, пейілі кең халықтың перзенті болу­дан асқан бақыт жоқ. Сол ха­лық – қазақ халқы. Елінің өтке­нін ұмытпай, келешегі үшін қал­т­қысыз еңбек еткен перзенті бар халық та бақытты. Сол тұл­ға – Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев» деп баға берген. Қазақстанның қай түкпіріне барсаңыз да, Димекеңнің есі­мін жұрт үлкен құрметпен атай­ды. Қонаевтың өмірінен, қызметінен жас ұрпақ қандай өнеге, қандай тағылым алады? Енді соған тоқталып көрейік. Біріншіден, үлкен қызметте жүрсе де адамгершілігін сақтап, ел алдындағы қызметін адал атқара білді. Димаш аға саяси көсем ғана емес, рухани көсем де бола білді. Ал рухани көсем алдында халық қашанда бас иеді. Екіншіден, ол қандай биікке шықса да, лауазымның уақытша, адамгершіліктен басқасының баян­сыз екенін терең ұққан. Үшіншіден, Жаратқан ие­міз оны текті етіп жаратыпты. Білімділігі, көрегендігі бір бас­­қа, алдына келген адамның ар-ожданын ардақтап, сыйлап, мәр­тебесін көтеріп сөйлесетін. Кісінің сөзін бөлмей, аяғына дейін тыңдайтын. Ол кісінің тағы бір қасиеті. Құдайды жоққа шығарған қо­ғамда Алласын ешқашан аузынан тастаған емес. «Қапал-Арасан» шипажайында аға­ның «Иасын» сүресін ұзақ оқы­ғандығы туралы сондағы молда кісі айтқан болатын. Шай үстінде әзіл айтып, әй­те­уір ішімізді пыстырмайтын. Ма­қалдатып, мәтелдетіп, шешен сөйлейтін, аздаған ақындығы да бар еді. Көңілі қандай кең, жаны дархан болса, жүрегі де жомарт еді. Шет мемлекеттен жеке есеп-шотына түскен каржыларды жетім-жесір, қарттар үйі, әлсіз, науқас жандарға аударып отырыпты. Мен осылайша Димекеңнің жанында 15 күндей бірге болып, ақыл-кеңесін тыңдадым. Менің үлкен тұлғамен бірге болған сол күндерім тәлімге толы бір мектептей болды. Қа­зақ­­та Димекеңдей көсем тұл­ға­­лы, данышпан, дарынды жан кемде-кем екендігіне көз жет­кіздім. Мұны Алланың маған берген сыйы деп есептеймін. Аппаз ДОСҚАРАЕВ, тыл және еңбек ардагері, Арыс қаласының құрметті азаматы