Кооперативтердің келешегі қандай?

Ауылшаруашылық кооперативтерін құруда өңірлер арасында Қарағанды облысының тәжірибесі үлгі боларлық. Өткен жылдың соңында облыста ет, сүт өнімдерін өндіруді жолға қойған бес ауылшаруашылық кооперативі ашылды. Алайда, ауыл шаруашылығы өнімдеріне салынатын салық көлеміне қарай бұл кооперативтер өз өнімдерінің бағасын амалсыз жоғарылатуы мүмкін. Оның негізгі себептеріне кейінірек тоқталармыз, әзірге кооперативтер құру ісінің қалай жүріп жатқанын баяндап өтелік. Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігінің жоспарынша, бес жыл ішінде еліміздегі 670 мың­дай шағын шаруашылықты 1584 ауылшаруашылық коопе­ра­­тиві­­­­не біріктіру қажет. Нақты Қарағанды облысында 97 ауылшаруа­шы­лық кооперативін құру көз­дел­­­ген. Был­тырғы жылдың со­ңын­­да рес­пуб­ликадағы об­лыс­тар ара­сын­да алғашқы бо­лып Қарағанды ай­ма­ғында 5 коо­пе­ратив, 230 бор­да­қы­лау ала­ңы ашылды. 5 коо­пера­тивтің құрамында 115 отба­сы­лық мал бордақылау алаңы іске қосыл­ды. Бұл мақсат­қа облыс­тық бюджеттен 1 млрд 600 млн теңге бөлінген. Биыл бұл шаруа­ға 3,5 млрд теңге қарас­тыры­лып отыр. Ауыл шаруа­шы­лы­ғы министрлігінің тап­сыр­ма­сына сәйкес, бұл қа­ра­жат­­қа облыс көлемінде 740 ша­­­ғын мал бордақылау ала­ңы мен 37 коо­ператив ашу керек. Ми­нистр­­лік тапсырған ба­ғыт­тар бойын­ша жұмыстар Қар­қа­ралы ауда­нын­да ойдағы­д­ай жүзеге асыры­лу­да. Мұндағы был­­тырғы жетіс­тік­тердің бірі – Егінді­бұлақ­тағы «Балқантау-Агро» мал бор­да­қылау кооперативі. Коо­­­пе­ратив­ке «50 ауыл» тұжы­рым­­д­а­масы негізінде 68 млн теңге несие берілген. Енді коо­пе­ра­тив өңірдегі ет өнді­рі­сін да­мы­туға күш салмақ. Атал­ған тұжырымдама бойынша 20 от­басылық мал бордақылау ала­ңын ашқан кәсіпкерлер 49,5 млн теңге несие алды. Бұдан өзге, сәуір айы­нан бастап жыл соңына дейін аудан­да тағы төрт кооператив құрылмақ. Дегенмен, ауыл халқы бұл жаңалыққа әзірге үрке қарап отыр. Олардың пайымдауынша, кооперация туралы заңнама толық жетілдірілмеген. Соның бірі – салық мәселесі. Қаржы министрлігі ауылшаруашылық кооперативтеріне қандай да бір жеңілдік жасалады деп отырған жоқ. Аграрлық ведомство мұ­ны түсініп, мемлекет тара­пы­­нан болатын қаржылай қол­дау бірінші кезекте осы коо­пе­ра­тивтердің пайдасына жұм­сала­ды деп сендіруде. Атал­ған тұ­жы­рымдамада коопе­ративтерге бес жыл ішінде түрлі бағыттар бойынша 122 млрд теңге субсидия беріледі делінген. Жеңілдікпен несие беру, техника мен құрал-жаб­дықтар лизингі сияқты мәсе­лелер осы қаражаттың іші­нен қарастырылмақ. Ауыл шаруашылығын қар­жы­лай қолдау қоры жүргізіп отырған «Береке» бағдарламасы ауыл халқын кооперативтерге тартуда үлгі ретінде дәріптеліп отыр. Бұл бағдарламаның мәні – ауылдық жерлерде жұмыс­пен қамту мәселелерін шешуге несие беру. Яғни, ауылдық­тар­ға 54 айға жылына 6 пайыз­дық өсіммен 4 млн теңгеге дейін несие ұсынады. Қара­жат жас мал алып бордақы­лау немесе сүт өндірісін жол­ға қою үшін сиыр алу тәріз­ді тиімді мақсаттарға беріле­ді. Бірақ, аталған қор­дың несие сұрағандарға қоятын шарттары бар. Ол үшін ауыл еңбек­кері алдымен жеке кәсіп­кер ретін­де тіркеліп, одан кейін тағы ауылшаруашылық коопера­тиві­не бірігуі керек. Осы шарт­тар­ға келіскендер Қараған­ды облысының тек бес ауылы­нан ғана табылды. Сөйтіп, Бұқар жырау ауданының Ростов пен Гагарин ауылдық округтерін­де, Қарқаралы ауданының Егін­дібұлақ ауылында, Жаңаарқа ауданының Целинный ауыл­дық округінде, Шет ауданының Өс­пен ауылдық округінде об­лыс­тағы, тіпті республика­дағы ал­ғашқы ауылшаруашы­лық коо­перативтері пайда бол­ды. Олар­дың құрамына енген 115 еңбек­кер желтоқсан­ның аяғында Ауыл шаруашылы­ғын қаржылай қол­дау қоры­нан жалпы сомасы 278 млн теңге несие алды. Ауыл адамдарын алдымен қы­зықтырғаны – мал алып өсіруге берілетін қаражат. Бұрын өзінің жеке шаруашылығында алаңсыз мал өсіріп үйренген ел енді жеке кәсіпкер ретінде тіркелген­нен кейін табысының тым құры­ған­да 10 пайызын зейнетақы қоры­на аударып отыруға мін­дет­ті. Оның үстіне, ауылшаруа­шы­лық кооперативіне са­лық салу мәселесі де әлі түбегейлі шешілмеген. Өз жер телімі бар ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге қарастырыл­ған салық жеңілдіктері бар да, ауыл­шаруашылық коо­пера­тив­терінде ондай жеңілдік жоқ. Өз жер телімі жоқ кооперативтер, заңға сәйкес, еліміздегі басқа да кәсіпорындар сияқты толық көлемде салық төлеуі тиіс. Ал бұл ауыл тұрғындарын шошытпай қоймайды. Бүкіләлемдік банк­тің есебінше, Қазақстандағы са­лық салмағының коэффициенті 2015 жылы 29,2 пайызды құраған. Яғни, қордан алған несиенің 6 пайызынан бөлек тағы да бір­шама үстеме қосылып, шаруа адамдары тапқан табысының үштен бірін салыққа жұмсауға мәжбүр болады. Осы жерде ауыл халқына несие беру үшін оларды жеке кәсіпкер ретінде тіркеп, коопе­ративке біріктірудің не қажеті бар деген орынды сауал туындайды. Сөйтсек, Ауыл шаруашылығы министрлігіне кооперативтер құру науқанына серпін керек екен де, Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қорына ауыл халқын жұмыспен қамтуға еңбек сіңіріп жатырмыз деген есептілік қажет көрінеді. Қарап отырсаңыз, ауыл халқына шын мәніндегі жанашырлық әлі де кемшін соғып тұрған сыңайлы. Ғасыр бұрын колхоз құрғандай күштеп біріктіретін заман емес, қазір ауыл халқының да көзі ашық. Игі бастаманың нәтижесі көңіл көншітер болса, халық қашанда разы. Қайрат ӘБІЛДИНОВ, «Егемен Қазақстан» Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы