Нұрбибі НАУРЫЗБАЕВА:“Бағдарлама қазақстандықтар мүддесін көздейді”

Үкімет 2011-2014 жылдарға арнал­ған жаңа мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасын бекітті. Бағдарламада тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесінің ерекшеліктерін айқындайтын механизмдер шешуші рөл атқарады. Жаңа бағдарлама мынадай үш артық­шы­лы­ғымен сипатталады: барлық тілек біл­дірген адамдардың бағдарламаға қа­тысу мүмкіндіктерінің жоғарылы­ғы; баспананың шаршы метрі үшін белгіленген бағаның рыноктағыдан әлдеқай­да төмендігі, қаражаттың мақсатты пайдаланылуына мемлекет кепілдігі жә­не қаржы дағдарысы күшейген шақ­та үлескерлердің басына түскен жәйт­терге ұқсас жағдайларды мүлде болдыр­мау. Жаңа мемлекеттік бағдарлама ту­ралы то­лығырақ оның авторларының бірі – “Қазақстанның тұрғын үй құры­лыс жин­ақ банкі” АҚ басқарма төр­айымы Нұрбибі НАУРЫЗБАЕВА әңгімелеп береді. – Нұрбибі Серікқажықызы, бағдар­ла­ма­ның азаматтарға қатысты бөлі­гінде екі негізгі бағыт белгіленіп отыр. Өті­німдерді жинақтау басталғанға дейін өздеріне қай бағыттың қолайлы екендігін анықтау үшін халықтың басым бөлі­гінің олардың айырмашы­лығын біл­гісі келетіні анық. – Шынында да, жалпы алғанда, бағ­дарлама төрт бағыттан тұрады, солардың екеуі бойынша Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі оператор болып табылады. Бірінші бағытты ҚТҚЖБ жергілікті атқару орган­дарымен бірлесіп жүзеге асырады. Екінші бағыт екінші деңгейлі банктермен бірлесіп орындалады. Бірінші бағыт қазіргі уақытта қаражат жинақтап жатқан және олардың қатарына келешекте қосылатын тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесінің қатысушылары – банк салымшыларына бағытталған. Екінші бағыт өздерінің тұр­ғын үй мәселесін шешуге тілек білдірген барлық қазақстандықтарды қамтымақ. – Мемлекеттік бағдарламаның бірінші бағыты бойынша салынатын құры­лыстың ауқымы қандай? – Мемлекеттік бюджеттен жергілікті атқару органдарына 80,84 млрд. теңге мөл­шерінде қайтарымды кредит бөлінеді. Бұл сома тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесіне қатысушылардың қажеттілік­теріне сәйкес барлық өңірлер арасында бөлі­нетін болады. Ағымдағы жылы қар­жы­ландыру көлемі 28,8 млрд. теңге, ал 2012 жылы – 42,4 млрд. теңгені және 2013 жылы 9,6 млрд. теңгені құрамақ. – Өңірлер бойынша қаражат бөлу қандай ұстаным бойынша жүргізіледі? – Бұл мәселе банкпен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейтін Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігінің құзырында. Алдымен біз өз салымшыларымыз арасында сауалнама жүргізу негізінде тұтынушылардың тізімін жасадық. Анықталған мәліметтер бо­йын­ша, 172 мың клиенттің ішінде 18 мыңға жуығы аталған жобаға қатысуға да­йын. Осы ақпарат пен жергілікті атқару органдарының коммуникацияларды жүр­гі­зу бойынша мүмкіндіктерін ескере оты­рып, еліміздің өңірлері бойынша сұра­ныс деңгейі мен ақша бөлу, сондай-ақ бағдар­ламаның әрбір жылы үшін мемлекеттік бюджеттен кредит беру көлемі белгіленді. – Сіздіңше, пайдалануға берілетін құрылыстың құны мен тұрғын үй құры­лыс жинақ жүйесіне қатысушы­лар­дың қаржылық мүмкіндіктері қан­шалықты сәйкес келеді? – Мемлекеттік бағдарламада бірінші бағыт бойынша таза әрленген 1 ш.м. үшін сату бағасы белгіленген. Ол Алматы қаласы үшін 142 500 теңге, Астана және Ақтау қалалары үшін 112 500 теңге, басқа облыс орталықтары үшін 90 мың теңгені құрайды. Бағдарламаның бірінші бағыты аясында тұрғын үй құрылыс жинақ жүйе­сіне қатысушылар үшін 800 мың ш.м. жуық тұрғын үй салу жоспарлануда. Бұл орташа ауданы 60 ш.м. деп есептегенде, 13 мыңнан астам пәтер. Есептеулерге сүйенсек, 1 ш.м. үшін құны 142 500 теңге бағамен есептегенде, Алматыда мұндай пәтер 8,5 млн. теңге тұратын болады, салымшы бес жыл жи­нақтаған жағдайда, ай сайын 64 мың тең­ге жарна салып, ал кредитті өтеу кезеңін­де 39 мың теңге төлеу қажет болады. Мұндай кредитті алу үшін үш адамнан тұратын отбасының таза кірісі 95 мың­нан кем болмауы тиіс. Мұндай кредиттің сыйа­қы мөлшерлемесі жылдық 4-5 пайыз­ды құрайды. Бұл заемшы үшін ең төмен жүктеме болса, заемды қайтару мәсе­ле­сінде банк үшін де ең төмен дең­гейдегі тәуекел болып табылады. Ал­маты­да қазірде мемлекеттік бағдарлама аясында салынатын алғашқы нысан таң­дап алынды. Тағы бірнеше жобалар қарас­тырылып жатыр. – Жалпы, мемлекеттік бағдарлама аясында іске асырылатын нысандар қа­лай іріктеледі? – Әрбір облыстың және ірі қалалардың тұрғын үй салу жоспары бар. Әкімдіктер нысандарды өздері іріктейді және бізге ұсынады. Біз олардың 3-ші класты жайлы­лық, тұтынушының сұраныстарын қанағат­тандыратын ауданы және мемлекеттік бағ­дар­ламада белгіленген баға сияқты қойы­латын талаптарға қаншалықты жауап беретініне қараймыз. Егер осы өлшемдер бағ­дар­ламада белгіленген талаптарға сәйкес келетін болса, банк әкімдікпен әрбір ны­санға нақты келісімдер жасайды. Бұл құжат­та нысанның мекен-жайы, құрылыс­тың басталу және аяқталу, сондай-ақ оны пайдалануға беру мерзімі, қабаттылығы, әрленуі, пәтерлер саны көрсетілетін бола­ды. Құжатқа қол қойған соң, біз БАҚ ар­қылы банк клиенттерінің арасынан әлеует­ті тұрғын үй сатып алушылардың өтінім­дерін қабылдау жүргізілетіндігі туралы хабарлаймыз. Біз жақын арада өз салым­шы­ларымыздың өтінімдері негізінде осын­дай тұрғын үйлерді сатып алушылардың пулын қалыптастыруды бастауды жоспарлап отырмыз. – Егер өтінімдер саны салынатын пәтерлер санынан асып кетсе, кімдерге басымдық беріледі? – Іріктеудің алғашқы сатысы – са­лымшының тілек білдіруі, тұрғын үйдің пай­далануға берілу мерзіміне тұрғын үй заемын алу мерзімі және мемлекеттік бағдарлама аясында берілетін тұрғын үйді сатып алу үшін жинақталған қаражат пен заем сомасының жеткіліктілігі. Айталық, үлкен ыждағаттылықпен, ұқыпты түрде бес жыл бойы ақша жинақтаған салым­шылар бағдарламаға қатысу құқығына ие болады, біз бұл талаптарды әділетті деп есептейміз. Егер шартты сома талап етілетін сомадан төмен болса, онда жүйе қаты­сушысы дербес түрде қосымша қаражат енгізе алады немесе аралық және алдын ала заемдарды пайдалана алады. Егер бірінші кезектегілерден кейін нысандар қалып жатса, бағдарламаға қатысуға басқа салымшылардың да үміткер болу мүмкін­дігі бар. Біз бұл үрдістің үздіксіз жүретінін естен шығармаймыз, сондықтан салымшы­лармен үнемі жұмыс істейтін боламыз және тұрғын үй пайдалануға берілгенге дейін пулдың белсенді жағдайда болуына қолдау көрсетеміз. – Банктің өкілеттігіне құрылыс сапа­сын бақылау кіре ме? – Біз құрылысты тікелей бақылау жа­сауға міндетті емеспіз. Бірақ құрылыс бары­сында тұрғын үй сатып алу кезінде тұ­тынушы мен үкіметтік орган арасында делдалдық қызмет көрсететіндіктен, бұл мәселе бойынша біз әкімдікпен жұмыс істейтін боламыз. Банктің мемлекеттік қабыл­дауға қатысуға және ескерту жа­сауға, сондай-ақ анықталған шалалық­тар мен ақауларды жоюды талап етуге құқығы бар. – Менің түсінуімше, тұрғын үй пайдалануға берілген сәтке дейін банкте шарттардың екі тармағы болады. Ны­сандар бойынша – жергілікті атқару органдарымен және салымшылармен – тұрғын үй құрылыс жинақ шарттары бойынша. Тұрғын үй клиенттерге қай кезде беріледі? – Нысан пайда­ла­ну­ға берілгеннен кейін, біз пулдың тізімін әкім­дікке береміз, әкімдік ті­зім негізінде сатып алу-сату шарт­тарын жасайды, оларды халыққа қыз­мет көрсету орта­лы­ғын­да тіркеуден өт­кізеді жә­не банкке бе­­реді. Оны­­мен қатар бір мезгілде біз өз клиенттерімізге заем беру бо­йын­ша стан­дарт­­ты рә­сім­дерді жүр­­гіземіз. Шарт банкке берілген кепіл ретінде ХҚО-да тіркелгеннен кейін, біз өз клиентіміз үшін нақты тұрғын үйге ақша аударамыз. Әкімдік белгілі ны­сан бойынша ақшаны ала салы­сымен, банк­тің онымен жұмысы аяқт­ала­ды. Әкім­дік ережелер мен мемлекеттік бағдарлама талап­тарына сәйкес ақшаны мемлекеттік бюджетке қайтарады, қоныс тойын той­лаушы адам жаңа үйге кіреді, ал біз онымен заемды қайтару бағытында жұмыс істейтін боламыз. – Мемлекеттік бағдарламаның екінші бағытын қаржыландыру тетігі қан­дай? – Егер бірінші бағыт бойынша тұрғын үйді жергілікті атқару органдары салатын болса, екінші бағыт бойынша – жеке меншік үй салушылар салады. Бірақ қазір оларда бос ақша қаражаттары жоқ болған­дықтан, тіпті нысандарды аяқтау үшін кредит алу мүмкіндігі болмағандықтан, мемлекеттік бағдарламада жеке меншік үй салушыларға бюджет қаражаттарынан кредит беру көзделген. Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі бюджет қаражаттарын 5 жыл мерзімге жылдық 3%-бен олардың арнайы депозиттеріне орналастыра отырып, ком­мерциялық банктердің қаржылық әріптесі ретінде әрекет етеді. Міне, осы қаражаттар жеке меншік үй салушыларға – банк клиенттеріне кредит беруге бағытталады. Қа­зірде барлығы 70 млрд. теңге қарас­ты­ры­лып отыр. Оның ішінде 2011 жылға бюд­жеттен 57 млрд. теңге бөлу көзделген. Екін­ші деңгейлі банктердің бұл жобаға қатысу талаптарының бірі бірлесіп қаржы­ландыру болып табылады. Бюджеттен ЕДБ-ге қаражат тек серіктес-банк арнайы шот­қа соманың өзіне тиісті жартысын аудар­ған соң ғана бөлінеді. Басқаша айт­қанда, бұл бағдарлама бойынша жалпы қаржыландыру нақты 140 млрд. теңгеге дейін екі еселенеді. – Бағдарлама шеңберінде екінші деңгейлі банктерге несиенің пайыздық мөлшерлемелеріне қатысты шектеу қо­йыла ма? – ЕДБ-ге 5 жылға, төмен пайызбен қо­мақ­ты қаражаттар бере отырып – қазіргі рынокта мұндай қорландыру көзі жоқ – мемлекет үй салушылар үшін қолжетімді қылып, кредит беру мөлшерлемесін қазіргі 15-18%-дан жылдық 12%-ға дейін төмен­дету талабын қойып отыр. Мұндай қаржы­ландырудың негізгі мақсаты – мөлшер­ле­мелерді төмендете отырып, жыл сайынғы тұр­ғын үйді пай­далануға беру дең­гейін 6 млн. ш.м. деңгейінде ұстап тұру болып табылады. Құрылыс және тұрғын үй-ком­муналдық шаруашылық істері агент­тігінің есептеулерінше бұл бағыт бо­йынша 1,2 млн. ш.м. жуық тұрғын үй са­лы­натын болады. – Кредит берілетін үй салушыларға қандай талаптар қойылады? – Бағдарлама тұрғын үй рыногында бағаның шарықтауына жол бермеу және алыпсатарлық пен бағаның өсуін бол­дырмау мақсатында жүзеге асырылады, салынған тұрғын үйді сату бағасына шектеу енгізілді, ол – таза әрленген ш.м. үшін 170 мың теңге. Және бұл жеке меншік үй салушылардың мемлекеттік бағдарламаға қатысуының негізгі талабы. Әрбір нақты жағдайда құнды жобалау-сметалық құ­жат­тар және мемлекеттік комиссия белгілейтін болады. Сондай-ақ тұрғын үйле­р­дің жайлылығы 2-3 класты болуға тиіс. Бұл жеке меншік үй салушылардың жо­баға қатысуының негізгі талаптары. – Мемлекеттік бағдарламаның осы бағыты бойынша қаржыландыры­ла­тын жобаларды кім іріктейді? – Атқару органдарымен бірлесе отырып, банктердің өздері іріктеу жүр­гізеді. Содан кейін өтінімдер бізге келіп түседі, ал біз оларды экономиканы жаң­ғырту жөніндегі мемлекеттік комиссияға береміз, міне, сол комиссия нысандар тізбесін анықтайды. Мақұлданғаннан кейін барып біз қаражаттарды екінші деңгейлі банктерге орналастырамыз. Үй салушы­лар­ға белгіленген баға аралығында тұрақ­тап қалуға мүмкіндік беретін бағдар­ла­маның тағы бір сөзсіз артықшылығын атап өткім келеді: магистралды желілер мен коммуникацияларды салуды әкім­діктер өз міндетіне алады. Үй салушылар тек ішкі алаңдардың коммуни­кация­ла­рына жұмсалатын шығыстарды көтереді. – Мемлекеттік бағдарламаның бұл бағыты бойынша тұрғын үй сатып алуға кімдер үміткер бола алады? – Негізінен барлық тілек білдірушілер. Мемлекеттік бағдарламаға қатысудың бірнеше нұсқалары көзделген: банктер ар­қылы – ипотека ала отырып, құрылыс салушы компаниялар арқылы немесе Тұр­ғын үй құрылыс жинақ банкінің салым­шылары болу арқылы. Құрылыс салушы­ның тұрғын үйді бөліп төлеу арқылы сату мүмкіндігі бар. Әлеуетті қоныс тойын тойлаушыларға – банк заемшыларына қо­йы­латын талаптар біркелкі, олар – рас­талған төлем қабілеттілігі, сатып алына­тын тұрғын үй есебіндегі кепілзаттың болуы. Егер ҚТҚЖБ клиенттері туралы айтатын болсақ, шартты сома жеткіліксіз болған жағдайда, олардың кредитті басқа банктен немесе біздің банктен толық­ты­рып алуына болады. Бағдарламада, сон­дай-ақ банктегі шотқа нақты құрылысқа арнап тұрғын үй құнының 20%-ын енгізу және тұрғын үйдің пайдалануға берілуін күту мүмкіндігі көзделген. Мұнда, ең бас­тысы тұтынушы ақшасының нысан пай­да­лануға берілгенге дейін құрылыс салу­шыға кетіп қалмай, банктегі шотта сақ­та­латындығы. Дәлірек айтсақ, нөлдік цикл деңгейінде құры­лысқа инвестиция салған үлескер­лердің проблемасы қайталанбай­ды деген сөз. Құрылыс салушы сатып алушылардың ақшаларын тек таза әрлен­ген, жетілдірілген дәрежедегі дайын тұр­ғын үйді сату дең­гейіне жеткізгенде ғана ала алады. Мұндағы біздің міндетіміз – бекітілген жобаларға депозит орналастыру және банк­тердің оларды мақсатты пайдалану­ларына бақылау жасау. – Ипотекалық кредиттің көпшілікке белгілі жағдайларынан кейін адамдар оған аса үлкен сақтықпен қарайды. Жаңа мемлекеттік бағдарлама қазақ­стандық­тарға не береді? – Жаңа бағдарлама халыққа жаңа басталған, аяқталмаған құрылыс үшін ақша салмай-ақ, сенімді түрде өзінің жеке меншік дайын үйін сатып алу мүмкіндігін береді. Біздің банктің заем беру талаптары өте қолайлы. Мемлекет осындай миллиардтар жұмсалатын жобаларды іске қоса отырып, кешенді және тиімді тұрғын үй саясатын ұстанып отыр. Қаржылық қол­даудың түрлі схемаларын пайдалана оты­рып, мемлекет азаматтардың кіріс дең­гейіне тәуелсіз түрде, халықтың барлық бөлігінің баспана мәселелерін шешуге нақты көмек көрсетеді. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ.