Каспий форумы көп үміт күттіреді

Қазақстан үшін биыл Каспий теңізі арқылы шектесетін Каспий маңы елдері мемлекет бас­шы­ларының бесінші сам­митін өткізу маңызды әрі елеулі оқиға болмақ. Өт­кен жылдың жазында Әзер­бай­жан, Қазақстан, Ресей, Иран және Түрік­мен­станның сыртқы сая­сат ведомстволарының бас­шы­лары кезекті рет кездесіп, Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін анықтауға қа­тыс­ты біржақты шешім қа­былдай алмағаны есі­мізде. Сондықтан да, осы жағ­дайға байланысты бес мем­лекет басшыларының қатысуымен саммит өткізу белгісіз мерзімге кейінге қалдырылған еді. Сарапшылар пікіріне сүйенсек, айтулы жиынға әзірлік жұмыс­тары­ның басталып кетуіне байланысты, аталған саммиттің биыл өтуі әбден мүмкін. Себебі, Каспий теңізінің құқық­тық мәртебесі туралы Конвен­ция жобасы жөніндегі Каспий маңы мемлекеттері Сыртқы істер министр­лерінің орынбасарлары дең­гейіндегі Арнайы жұмыс тобы­ның 48-отырысы Әзербайжан аста­на­сында 25-26 қаңтарда өткені бел­гілі. Ал Әзербайжан СІМ бас­па­сөз қызметінің таратқан мәлім­демесінде жиынға Әзербайжан Сыртқы істер министрінің орын­басары Халаф Халафов, Қазақ­станнан СІМ-нің Ерекше тапсыр­малар бойынша елшісі Зүлфия Аман­жолова, Иран Сыртқы істер министрінің орынбасары Ибра­гим Рахимпур, Түрікменстан Пре­зи­денті жанындағы Каспий мәсе­лелері бойынша мемлекеттік кәсіп­орын басшысы Мурад Атаджанов пен Ресей Президентінің шека­ра­ны делимитациялау және демар­ка­­циялау жөніндегі арнайы өкілі Игорь Братчиков бастаған делега­циялар қатысқан. Әзербайжан Сыртқы істер ми­нистрінің орынбасары Халаф Халафов өзінің сөзінде Каспий маңы елдері мемлекеттер басшылары мен Сыртқы істер министрлері дең­гейіндегі мұндай келіссөз жүр­гізу – тараптардың ұстанымын едәуір жақындатып, нәтижелі жетіс­тіктер әкелгенін білдірген. Сон­дай-ақ, ол кезекті саммитті өткізу қар­­саңында Конвенция жоба­сын­дағы барлық негізгі келісім­дер­ді бекітуде Каспий маңы елдері серік­тестігі мен келешектегі өз­ара әріптестігінің жан-жақты құ­қық­тық негізін құру мақсаты көз­делуі тиіс екендігін де атап өт­кен. Осы­лайша, әзербайжандық БАҚ мәлі­мет­терінің дерегінше, деле­га­ция өкіл­дері келіссөздер қоры­тын­ды­сы­на оң баға беріп, отырыс­ты жо­ға­ры деңгейде ұйымдас­тыр­ғаны үшін Әзербайжан тарапына зор ал­ғыс­тарын білдірген. Осы дең­гей­де­гі Арнайы жұмыс тобының енді­гі кез­десуі Түрікменстанда ұйым­дас­ты­­ры­­лады деп күтілуде және оның өте­­тін мерзімі дипломатиялық же­лі­­лер бойынша келісілетін болады. Сонымен қатар, жақында Кас­пий экономикалық форумын құру идеясын Түрікменстан билі­гі де іл­ге­рі­лететіндігі белгілі бол­ды. «Кас­пий экономикалық фору­мын құру үкіметаралық және іскер­лік топ өкілдері арасында келіс­сөз­дер жүр­гізуде тиімді әрекет алаңы бола­ды» деп хабарлады Түрік­мен­стан­ның мемлекеттік ақпарат агенттіктері. Ал әзербайжандық «trend.az» пор­талының хабарлауынша, мұн­дай форум құру әлемдік биз­нес пен халықаралық беделді ұйым­дармен табысты байланыс орнатуға мүмкіндіктер береді. Есте­ріңізде болса, осыдан 3 жыл бұрын Астра­ханда өткен Каспий маңы мем­лекеттері басшыларының сам­митін­де Түрікменстан Пре­зиденті Гур­бан­гулы Бердымұхамедов тара­пынан осындай нақты ұсыныс­тар айтылған болатын. «Бүгінде Түрікменстан Кас­пий маңы елдері арасындағы сауда-эко­номикалық байланыс пен әр­­тар­ап­танған кең ауқымды қор құруды, энергетикалық, ин­дус­триялы және Каспий аймағы арқылы жүзеге асыруға болатын көлік-транзиттік әлеуетті дамыту сияқты салаларды жаппай қол­дауға бейіл танытуда. Міне, бұл Еуразия орталығының гео­сая­си және экономикалық аймақ ретін­де белсенді даму ретінде мойын­далғаны» деп жазды түрікмен­стан­дық БАҚ. Жалпы, мұндай жағдай Кас­пий аймағына тартылатын ин­вес­тиция көлемін арттырып, он­дағы бейбіт мақсаттағы қарым-қаты­нас­тардың интеграциялануына зор мүмкіндіктер береді. Оның үстіне, соңғы жылдары Каспийдің құқықтық мәртебесін ай­қын­дауға қатысты мәселеде белгілі бір деңгейде ілгерілеушілік айқын аңғарылуда. Әсіресе, қазақ­стандық маман Лидия Пархомичик­тің айтуынша, Каспий теңізінің мәр­тебесін айқындауда барлық мүд­делі мемлекеттер мәселеге қатысты ал­ғаш­қы кездегі ұстанымдарын ө­з­герт­­кен. Соның ішінде жұмсақ сая­сат ұс­та­ну Ресей, Әзербайжан және Қа­зақ­­стан тарапына тән. Ал са­рап­­шы­лардың пі­кірінше, соңғы жыл­дары мұндай қадам­ға Түрік­менс­тан тарапы да оң қабақ таныта бас­та­ған. Әсіресе, мұ­ны 2015 жылы қазақ-түрікмен сек­­то­­рын­дағы Кас­пий теңізінің ше­к­а­ра­­сын бөлу ту­ра­лы Қазақ­стан-Түрікменстан келісі­мі­нің ра­ти­­фи­ка­циялануынан да байқауға болады. Алайда, бұл мәселеде Иран тара­­­пы­ның ұстанымы әлі де болса өз­геріс­сіз күйде қалып отыр. Тіпті, кей­бір мамандар халықаралық санк­­ция­лардан босатылған соң, Теге­ран­ның ұстанымы жұмсаруы мүмкін деп күткен де бола­тын. Қалай десек те, Иран билігі әуелдегі Құқықтық мәртебе туралы кон­вен­цияға қол қою мәселесінде мәмілеге келмеді. Каспий маңы елдерінің басшы­лары саммитіне дайындық қолға алынуына байланысты, бүгінгі таңда Каспий тақырыбы қайта күн тәртібіне шығып отыр. Өткен жылы ұйымдастырылуы тиіс саммиттің биылға қалуына орай, тараптар кездесуде мемлекеттер басшылары нәтижелі шешімге келуі үшін бір-бірінің «жанасу нүктелерін» дөп басуға барын салуда. Сол себеппен де өткен ап­тада Ашғабадта Каспий маңы ел­дері Сыртқы істер министрлері өкіл­­дерінің кездесуі өтті. Алқа­лы жиын­ға Каспий аймағы ел­дері­нің сала­лық министрлері мен ведо­мст­во­ларындағы кәсіби жетек­­ші маман­дармен бірге бөлім басшы­лары да қатысты. Атап айтқанда, олар­дың қатарында Ресейдің Қар­жы­л­ық даму министрлігі мен СІМ, Иранның Сауда және даму ұйымы, Қазақстанның Ұлттық экономика министрлігінің өкілдері болды. Естеріңізге сала кетейік, Кас­пий теңізінің құқықтық мәрте­бе­сін анықтауға қатысты мәселе Кеңес Одағы құлағаннан кейін күрт күшейді. Себебі, КСРО ыды­ра­­ған­­нан кейін аймақта халық­ара­­лық құқықтық мәртебесі бар Әзер­бай­жан, Қазақстан мен Түрік­менстан сын­ды жаңа мемле­кет­тер пайда бо­лып, Каспий шек­ара­сын бес ел ара­сында қайта бөлу қажеттігі туын­да­ды. Түйінді тарқатудағы тағы бір қиындық, халықаралық құқық сала­сында Каспийді теңіз немесе көл деп тануға қатысты пікірдің әр алуа­н­дығы да себеп болып отыр. Руслан ІЗІМОВ, саясаттанушы