«Темір генерал»

Фашистермен болған соғыста қол бастаған батырдың қазақ топырағында туғаны кеудемізге мақтаныш ұялатады. Әрі-беріден соң Орта Азия елдері арасында тұңғыш генерал-майор атанған батыр Сабыр Рақымов екенін бұл күнде екінің бірі біле бермейді.

Сабыр Омарұлы 1902 жылы 25 қаңтарда Оңтүстік Қазақстан облысының Қазығұрт ауданы, Көкібел ауылында дүниеге келген. 1909 жылы әкесі қай­тыс болған соң отбасымен бірге Ташкент қаласы маңындағы нағашысы Рақым тұратын Тақтапул аулына қоныс ау­дар­ған. Ерінен жас қалған Сабырдың анасы Бахарайым өзбек қызы болатын.

Жиырмаға толғанда әскер қатарына өзі сұранып, Баку қаласындағы әскери училищеге түседі. Оны үздік бітірген соң Самарқан қаласындағы атты әскер дивизиясы полкінің взвод командирі болып тағайындалады. Көп ұзамай іскер командир ретінде көріне білген Сабырды эскадрон командирлігіне өсіреді.

1925-1927 жылдары ол  Тәжікстан және Түрікменстанда әскери іс-қимылдарға қатысады. 1936 жылы «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталады. 1937 жылы байдың тұқымы деген желеумен түрмеге түсіп, 9 ай қамауда отырғаннан кейін босатылады. Одан соң Өзбекстанда ерекше химиялық авиа­ция­лық ұйымдар кеңесінің ең жауапты бө­лімі – жауынгерлік дайындық бөлімін бас­қарды.

1941 жылы Ұлы Отан соғысы бас­тал­ған алғашқы күндерде-ақ ол өзі­нің қызмет ет­кен бөлімімен майор ше­нін­­де соғысқа ат­танады. Сұрапыл со­ғыс жыл­да­рында ұрысты сауатты ұй­ым­­дастыра білгені үшін «Қызыл Ту», «Қы­зыл жұл­дыз», Суворов және Кутузов, «Кав­казды қор­­ға­ғаны үшін» ордендерімен жә­не ме­дальдар­мен марапатталады.

1943 жылдың наурыз айында Сабыр Рақымовқа жоғары әскери дәреже генерал-майор атағы берілді. Өкінішке қарай, ге­нерал Рақымов Жеңіс күнін көре алмай кетті. 1945 жылы 26 наурыз күні Поль­­ша­ның Данциг қаласы үшін шабуыл кезінде қа­за табады.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Пре­зи­ди­умы­ның қаулысымен 1965 жылдың 6 мамырында генерал-майор Сабыр Омар­ұлы Рақымовқа Ұлы Отан соғысында көр­сет­кен ерлігі үшін «Кеңес Одағының Ба­тыры» атағы берілді. Сонымен бірге Ұлы Жеңіске үлкен үлес қосқан генерал Сабыр Рақымов туралы Өзбекстанда «Генерал Рақымов» атты көркем фильм түсірілді.

Кезінде Өзбекстанда С.Рақымовтың есімімен аталған көп нысандар болған. Кейіннен, 2000 жылдары С.Рақымов өзбек пен қазаққа бірдей ортақ толағай тұлғаның есімімен аталған ғимараттар мен нысандарға басқа есімдер мен атау­лар беріп өзгертіліп жіберілгені, әрине, өкінішті-ақ.

Қазіргі таңда Сабыр Рақымов әр­бір қазақтың мақтан тұтар батыры бол­­ғандықтан, оның аты Қазақстанда бір­қатар нысандарға берілген. Айталық, Шымкент қаласында Сабыр Рақымов атындағы республикалық әскери мектеп-интернат бар. Сондай-ақ, осы қалада даңқты қолбасшының құрметіне 2012 жылы «Жеңіс» саябағының алдына ес­кер­ткіш орнатылды.

Ал 2013 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Ауған соғысы ардагерлерінің бастамашылығымен «Кеңес Одағының Батыры – Сабыр Рақымов» атты медаль белгіленді. Алматы қаласында «Құлагер» шағын ауданындағы көше батыр, генерал Сабыр Рақымовтың есімімен аталады.

Енді генералдың сойына келер болсақ, 7 жасында әкесінен айырылған бала Сабыр анасы (1917 жылы қай­тыс бол­ған)және қарындасы (1915 жы­лы қай­тыс болған) үшеуі нағашы аға­сының қолына келгенін жоғарыда айт­қан­быз. Сол жерде мектепке кіріп оқу ке­рек болғандықтан Сабыр Рақымов (на­ға­шы­сы­ның атымен) деген тек алып, Тақт­апул елді мекенінің (Әйгілі Төле бидің мәң­гі мекені Шайхантәуір аймағы) мек­тебіне оқуға барады. Бұл қадам кейін Са­бырдың қызыл империяның қуғын-сүр­гінінен аман қалуына көмек­те­седі. Өйткені оның өз атасы, яғни Омар­құлдың әкесі Мәмбетқұл кезінде да­т­қа, бір ауылды басқарып тұрған ақ­сүйек болған. Осыған байланысты до­малақ арыздардың кесірінен («ол –қазақ, атасы бай болған» – деген се­кіл­ді) әскери қыз­метте жүрген, Сабыр Рақымов тоғыз ай бойы қамауда болады. Ақы­ры ақ­та­лып шығып, қайтадан әскер қа­та­ры­на алы­нады.

Шындық сол кезде ашылғанда Са­быр, бәлкім, атылып та кетер ме еді? Аман алып қалған да құдайдың қақ­қаны, дәл осы нағашысының атына жа­зыл­ған­дығының арқасы шығар дей­міз.

Сабыр Рақымов Бауыржан Момыш­ұлы атамызбен жақын дос болған екен. Баукең оған әрдайым ізгі ілтипатын көрсетіп, ерекше құрметтепті. Батыр ұлы­мыз 1943 жылы Мәскеудегі ака­де­мия­ның тың­даушысы болып жүргенде олар жиі кездесіп, оқуын аяқтаған соң Бауыржан атамыз Құралай апамыз бен Сабырды Алматыға ертіп келіп арнайы қонақ еткен. Иә, бұл генералдың туған жердің ауасымен тыныстауға мүмкіндік алған ең соңғы сапары еді. Дара генерал соны сезгендей, пойызбен кетіп бара жатқанда Бауыржанға да, Мәлік Ғабдуллинге де қайта-қайта елжіреп қарай береді. Олар­дан Қазақстандағы өмір туралы сұрап, ха­лықтың тұрмыс-тіршілігі қалай болып жат­қандығына қатты қызығыпты.

Халық ауыз әдебиетімен сусындап өскен қос қаламгер Бауыржан мен Мәлік те қарулас дос, тіпті, ағасындай болып кет­кен Сабырға өздері білетін барлық мән-жайды жарыса айтып отырды. Бала кү­ні­нен батырлар жыры мен ертегілерге қат­ты әуестенген Сабыр олардың сөз­дерін ынта-шынтасымен тыңдаудан жалық­пай­ды. Бауыржан мен Мәлік тереңінен тол­ғап атам замандардағы жыраулар тура­лы айтқанда, генерал тіптен ойға шомып кетеді.

Алматыда төртеуін сол кездегі Қазақ­стан Компартиясы ОК хатшысы Ж.Шаяхметов қарсы алып құрметтейді. Құралай апамыздың әкесі, әйгілі революционер Әліби Жангелдиннің үйіне барады. Сонда бір күн қонып, Сабыр мен Құралай ертесіне Қазығұрттағы Көкібел аулына тартып кетеді. Шым­кен­т­ке келіп, Қазығұрттың баурайы­мен жүрген бұлар Көкібелге де жа­қындай түседі. Пай, шір­кін, туған жер десейші. Жақындаған сайын

Са­быр­дың тынысы жиілеп, жүрегі лү­піл­­дейді.

Қазығұрт пен Өгем тауын бөліп тұр­ған осынау бір асу қысы-жазы жаң­быр мен қар суынан нәр алып, мәңгі жап-жасыл жайқалып тұрады. «То­ғыз­құмалақ жотасында» өзі қатарлы ауыл балаларымен бірге талай рет алы­сып ойнаған еді-ау!.. Ал анау бір қы­рат­тардан кейін «Сүлікті сай» созылады. «Бәй­дібек жайлауы» атал­ған бұл жерді «Ен­шіалысқан» дейді.

«Домалақ ана Албан, Суан, Дулат үшеуіне енші беріп, бөлек шығарған еді» деп атасы Мәмбетқұл датқа үнемі айтып оты­ратын. Көкібел асуынан Ташкент те, Шымкент те көрініп тұрады. Әне-мі­не де­генше Көкібелге келіп жеткен ге­не­рал­дың аяғын жерге тигізбей күтіп алған көкібелдіктер ұлан-асыр той жасады.

Амансың ба, Көкібелім,

Өзіңді аңсап жетті ерің.

Генерал боп келіп тұрмын,

Бала болып кетіп едім.

Сол кеткенде, Көкібелім,

Өрт боп жанды көкірегім.

Құшағыңа қорған болып,

Оралам деп бекіп едім.

Пай-пай, менің Көкібелім,

Саф ауаңның есіл емін.

Өгем менен Қазығұртты

Жалғайтұғын көпір едің.

Жасыл кілем шөбің шалғын,

Бұлақтарда суың балғын.

Ұлыңмын деп мақтан еттім,

Қасиетті ұлы таудың,

– деп туған жерінде Сабыр аға тол­ға­нып тебіренген.

Ертесіне Сабыр мен Құралай ел-жұрт­пен қош айтысып, Ташкентке тартады. Сол жақтан қайтадан майданға аттанады. Бұл Сабыр Рақымовтың туған еліне кел­ген соңғы сапары еді.

1945 жылы С. Рақымов 37-ші гвар­дия­лық атқыштар (десанттар) дивизия­сы­ның даңқты қолбасшысы болып жүр­ген­де Оңтүстік өңірден концерт қоюға ән­шілер барады. Солардың арасында Роза Бағ­ла­нова апамыз да бар екен. Келген бойда ән­ші қыз оларды жылы қарсы алған ұзын бой­лы, ірі денелі, келбетті, жасы қырықты ал­қымдап қалған қолбасшының батырлық сым­батына тәнті болады. Розаның қазақ екендігінен хабардар генерал онымен ту­ған қарындасындай қауышып қазақ ті­лін­де сөйлеседі. «Жауынгерлерді рухтанды­рып, еңсесін тіктеуге келген өнер тобы кө­ңілді жұмыс жасадық. Біз­дер жаудың жау­ып тұрған оғына да қа­ра­мастан, сар­баз­дардың көңілі үшін не­бір әсем әндерді орын­дадық. Күніне үш реттен концерт қой­сақ та шаршауды білген жоқпыз. Се­бе­бі, әйгілі Сабыр Рақымовтың дивизия­сын­да ән айту үлкен бақыт еді. Оның қол ас­тында нағыз ерлер ғана бола­тын. Генералдың өнерге жаны жақын адам екендігі оның әрбір салған әнімізді бар ынтасымен тындағанынан көрініп тұ­ра­тын. Өте көңілді жүрді. Тіпті, бір рет ән салуға мені танктің үстіне шығарып қой­ғаны да есімде. Сонда тұрып әндерді бар көңіліммен айтып едім», деп, батыр өмі­­рінің соңғы күндерін Роза апамыз осы­лай­ша әңгімелеп еске алған.

И.В. Сталиннің өзі «Темір генерал» атап, батырлығы мен батылдығына, қай­т­­­-

пас қайсарлығы мен бірбеткей, тік мі­нез­ділігіне қайран қалған батыр Сабыр мен Құралай апамыздың артында бір ұл, бір қыз қалған.

Қызы Дариға (Дарико) Рақымова ге­нерал-полковник Павел Иванович Ба­товтың ұлына тұрмысқа шыққан. Мәс­кеу­де тұрады екен. Ұлы Рахметолла (Ро­ман) Ташкентте тұрады, кезінде «Өзбек­фильмнің» директоры болып қыз­мет ат­қарыпты. Құралай апамыз Алматы қала­сында тұрып, сонда көз жұмыпты. Кезінде батыр ағамыздың ерліктері туралы біршама кітаптар шыққан. Енді Отанымыздың жүрегі Астана қаласынан бір көше батыр ағамыздың атымен аталып, ескерткіші тұрса, мектептерге аты беріліп жатса, жас жеткіншектерді әскери-патриоттық рухта тәрбиелеуге ықпал шарапаты керемет болар еді-ау дейміз.

Жүрсінәлі МЫРЗАХМЕТ,
№40 мектеп-гимназиясы
алғашқы әскери дайындық пәнінің оқытушы-ұйымдастырушысы
ШЫМКЕНТ