Кез келген шешімді байыппен, асқан көрегенділікпен қабылдайтын Қазақстан Президенті латын әліпбиіне көшу мәселесіне өзінің халыққа 2012 жылғы Жолдауында арнайы тоқталып, оның мерзімін 2025 жылға белгілеген болатын.
Енді міне, 12 сәуірде «Егемен Қазақстан» газетінде жариялаған бағдарламалық мақаласында елді рухани жаңғыртудың алдағы бағыт-бағдарын айқындай отырып, латын әліпбиіне көшуге байланысты дайындық жұмыстарын жүргізу үшін нақты тапсырмаларын беріп отыр.
Бұл жаңалық Қазақстанмен көрші мемлекеттерде сол күннің ең басты халықаралық жаңалықтарының бірі ретінде ұсынылып, қызу талқыға түсіп кеткенін бұқаралық ақпарат құралдарынан көріп отырмыз. Біздің Қырғызстан қоғамы да бұл мәселеде ойланып қалғаны анық. Өйткені, елімізде латын әліпбиін енгізу жайы бұрындары да талқыланып жүретін. Оның үстіне латиница қазақтың да, қырғыздың да жазу тәжірибесінде өткен ғасырдың 20-30 жылдары болған, яғни екі елге де соншалық жат емес.
Сонымен қатар, бауырлас түркітілдес елдердің ішінен Өзбекстан, Әзербайжан мемлекеттері латын әліпбиіне әлдеқашан көшіп қойғаны мәлім. Енді Қазақстан да жазуын латын әліпбиіне көшіретін болса, Қырғызстан да аса бір қобалжусыз латын әліпбиіне өтуі мүмкін деп нық сеніммен болжауға болады.
Тағы бір жайт. Латын қарпіне көшу – ол түркі әлемі жағын таңдау деген қалыптасқан пікір бар. Белгілі дәрежеде алғанда, бұл олай емес, бірақ ол қалай дегенде де өзге ұлттың таңдауы. Ол – мемлекет тәуелсіздігінің таңдауы. Ол біздің ата-бабаларымыздың жүз жылдықтар ғана емес, мың жылдықтар бойғы мақсаты. Сондықтан шынымен де пісіп-жетілген істі жүзеге асыру қажет болатын.
Жаңа әліпбиге көшу ауыр бола ма? Олай деп ойламаймын. Сонау 20-30 жылдары араб әрпі латын әрпіне алмастырылды, ал одан кейін кирилл әрпіне көшу міндеттелді. Одан ешкім де ақылынан алжасқан жоқ. Және сәйкес келмейді деп те мәлімделген жоқ. Оның сыртында, өңір елдерінде дәл осы жылдары ең бір елеулі мәдени-білім беру тұрғысындағы секіріс орын алды.
Сондықтан мен Қазақстан Президентінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтылған қазақ елін рухани жаңғыртуға қатысты барлық ой-тұжырымдарымен келісе отырып, толық қолдайтынымды білдіргім келеді. Сондай-ақ, бір нәрсеге – ендігі қабылданатын латын әрпін бірегейлендіру мәселесіне назар аударсам деймін. Түріктер оны өз қалаулары мен пайымдауларына қарай бейімдеп алды. Өзбек-түрікмен нұсқасында да солай болды. Бірақ, латын әрпін қазақшаға бейімдеуде қырғыз графикасының ескерілуі де өте маңызды. Өйткені, біз бірге жұмыс істеуге тиіспіз. Және бірге болуға тиіспіз. Қарапайым тілмен айтқанда, біздің кирилл алфавиті бөліп тастаған тілдеріміз іс жүзінде айтарлықтай айырмашылықсыз, бірдей тілдік жүйеден екенін ескергенде, қазақ-қырғыз латыны біртектес болуы қажет деп ойлаймын.
Жаңа әліпби таңдаудың жаңа сынақ екені барынша түсінікті. Бауырлас қазақ халқына бұл жолда сәттілік пен табысқа жетуді шын жүректен тілегім келеді.
Осмонакун Ибрайымов,
Қырғыз Республикасы Ұлттық ғылым академиясының мүше корреспонденті, Қырғызстанның бұрынғы мемлекеттік хатшысы
ҚЫРҒЫЗСТАН
