Сирия билігін кім жақтайды?
Қазір араб елдеріндегі бүліншілік, шайқастарға жұрттың еті үйренгендей. Билік пен оппозицияның тіл табысуы қиын. Қырқысып жатыр. Осындайда араағайындыққа жүру қажет-ақ. Оның орнына біреулер қарсыластардың бір жағын ғана жақтап, шиеленісті ушықтыра түседі. Оған Ливия мен Сирияның мысалдары айқын дәлел. Ливиядағы жағдай туралы көп айтылды. Сырт күштер тек бір жақты ғана қолдамай, қарсыласқан жақтарды бітістіруге, бітімгершілікке назар аударғанда, бәлкім, жағдай дәл қазір басқаша болар еді-ау дейсің. Батыс елдерінің бастамасымен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Муаммар Каддафиді айыптаған қарар қабылдауын НАТО елдері Ливияға жан-жақты соққы беруге ұштастырды. Тіпті қазір Ливия басшылығының келісімді алға тосқан ұсыныстарына да құлақ асар емес. Кезінде Каддафидің келісімге бармағанын айыптаған күннің өзінде, қазір жағдайдың өзгеруіне байланысты, халықтың орынсыз қырылуына жол бермес үшін, келісім жолын іздестіруге болар еді. Оның орнына НАТО басшылығы алда Каддафиге қарсы соғыс әрекеттерін үш айға созатынын мәлімдеп отыр. Қазір Сирияда да осындай жағдай қалыптасып келеді. Жағдай бұдан әрі ушыға түссе, тіпті сыртқы күштер араласпаған күннің өзінде билік пен оппозиция арасындағы қақтығыстан қырылған, босқан халық саны тіпті көбеймек. Оған жол бермеудің жолы, біріншіден, биліктің жазалаушылық әрекеттерін тоқтатып, қарсылыққа шыққан халықпен ымыраға келуі. Осы ретте БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің Сирия басшылығын айыптаған, одан жазалаушылық әрекеттерді тоқтатуды талап еткен қарарын орынды шара деп қабылдауға болар еді. Бірақ оған Ресей мен Қытай қарсы болып отыр. Ағылшын премьер-министрі Дэвид Кэмеронның: «Егер кімде-кім бұл қарарға қарсы дауыс берсе немесе оған вето қолданса, бұл олардың арына сын», дегені көп нәрсені аңғартса керек. Әңгіме биліктің халықты қыруын тоқтату жайында болып отыр емес пе? Бұл жерде, әсіресе, Ресей өз көзқарасын белсенді білдірді. Президент Дмитрий Медведев мұндай қарар алғаш ұсынылған кезде ол Ливияға байланысты қарарға ұқсастығын алға тосқан. Мәскеу Сирия өзінің ішкі жағдайын өзі реттеуге тиіс дегенді айтады. Әңгіме сол Сирия басшылығының жағдайды реттеуге қабілетсіздігі жайында болып отыр. Бүгінге дейін мыңнан аса адам қаза тапқан, көп адам елден қашып жатыр. Билік жазалау шараларын күшейте түсуде. Бұған дейін де Башар Асад билігі өздерінің ішкі жағдайын қатаң полициялық тәртіппен ұстап келгені белгілі. Жарты ғасырдай уақыт (1963 жылдан бері) елде төтенше жағдай тәртібі орнығып келді. Екі ұрпақтың осындай жағдайда өмір сүргенінің өзін сириялылықтардың қасіреті, биліктің үлкен қылмысы деп бағалауға болар еді. Мәскеудің Сирияны қорғауының негізі мүлдем басқада екенін, онда үлкен стратегиялық-аумақтық саясат жатқанын аңғаруға болғандай. Бұл жерде Ресей саясатының адамы – РФ Федерация кеңесінің мүшесі, осы органның Азия Парламенттік Ассамблеясындағы тұрақты делегациясының жетекшісі Рудик Искужиннің сөзіне құлақ түрейік. Ол былай дейді: «Ашық нәрсе: бізге бұл елдің жағасындағы әскери-теңіз базасын сақтау керек. Тағы да: Дамаск – біздің қару-жарағымыздың сенімді рыногы». «Бірақ, менің ойымша, мұның бәрі ең маңыздысы емес», – дей келіп, Искужин мәселенің түйінін Иранға апарып тірейді. Сирия – Иранның қолшоқпары. Одан айырылу Иранға жақсы емес, Иран Ресейге де керек көрінеді. Бұл арада Батыстың да жанталасып, Сирияның ішкі ісіне араласуында стратегиялық-аумақтық мүдде бары айқын аңғарылады. Әйтеуір мұның аяғы үлкен қантөгіске айналмаса екен дейсің.ХВҚ басшылығынан үміткер екеу қалды
Біраздан бері сөз болып келе жатқан Халықаралық валюта қорының директор-басқарушысын сайлау да мәресіне жақындады. Оған үміткерлер де айтарлықтай көп болды. ХВҚ директорлар кеңесі солардың арасынан екі үміткерді іріктеп алды. Енді олардың қайсысына тоқтайтыны осы айдың аяғында анықталады. Бұл қызметтің үлкен әңгімеге арқау болуының да жөні бар. Қазір қаржысыз тірлік жоқ. Дамыған ел де, дамушы ел де, бай ел де, кедей ел де сол қаржыға тәуелді. Байдың байлығын еселей түсу үшін, кедейдің жыртығын жамауы үшін де сол қаржы керек. ХВҚ-ның директор-басқарушысы – қолында ожауы бар қызмет. Әрине, олардың да жүгінетін тәртібі бар. Сөйтсе де ожау ұстағанның сұрағанның тостағына көбірек те қоюынан құюы да әбден мүмкін. Сондықтан да әлем елдері осынау беделді халықаралық мекеменің тізгінін кім ұстайды дегенде, біраз іштей де, сырттай да тартысқа барды. Енді, міне, мәреге жақындағанда екі үміткер қалып отыр – Францияның экономика министрі Кристин Лагард пен Мексиканың Орталық банкінің басшысы Агустин Карстенс. Әдетте жетекші елдер арасында жазылмаған, айқайлап айтпайтын мынадай келісім бар: халықаралық екі алып қаржы мекемесі – Халықаралық валюта қоры мен Дүниежүзілік банктің бірін АҚШ, екіншісін Еуропа өкілі басқаруға тиіс екен. Бүгінге дейін солай болып келіпті. Сонау 1944 жылдан бері ХВҚ-ның сайланған 10 директор-басқарушысы еуропалық болыпты. Биылғы жылы оны атқарған француз Доминик Стросс-Кан жосықсыздау жағдайға ұшырап, орнынан кетуге мәжбүр болған соң, оған жаңа адамды сайлауда біршама өзгеріс болуын қалағандар табылды. Ұйым халықаралық болған соң, оған неге тек еуропалықтар сайлануға тиіс деген орынды талап айтылды. Соған орай, Франция, Германия, Италия, Ұлыбританиямен қатар Израиль, Мексика, Оңтүстік Африка Республикасы, Түркия өз өкілдерін ұсынды. ТМД елдері атынан біздің Ұлттық банкіміздің басшысы Григорий Марченконың да ұсынылғаны белгілі. Бірақ еуропалықтар майлы қасықты басқаларға ұстатқысы келмеген сияқты. Францияның сыртқы істер министрі Ален Жюппе «Үлкен сегіздіктің» басшылары Кристин Лагардтың кандидатурасын мақұлдап қойғанын да айтып салды. Соған қарағанда, мексикалық үміткер Агустин Карстенс біраз жерге қоса шауып барып қайтса керек. Тәртіп бойынша, директор-басқарушыны ХВҚ атқарушы директорларының кеңесі бекітеді. Ал олардың өздерін ХВҚ-ға мүше елдер тағайындайды немесе сайлайды. Солай болғанмен, олар жетекші елдердің пікірінен, келісімінен аса алмайтыны да шындық. Мамадияр ЖАҚЫП.
