Әлемдік ядролық энергетика қажетінің 39 пайызын қамтамасыз етіп отырған елімізде өткен жылы 24 700 тонна уран өндірілген, бұл 2009 жылмен салыстырғанда 76 пайызға көп. Қазіргі кезде Қазақстанда 12 кәсіпорын уран өндірісімен шұғылданады, олардың 11-і Франция, Канада, Жапония, ҚХР, Ресеймен серіктестікте құрылған бірлескен кәсіпорындар. Өндірілген уранның барлығы Қытай, Еуропа, Үндістан, АҚШ және Канадаға экспортталады. Қазақстандағы уран қорының 87 пайыздан астамы жерасты ұңғымалы шаймалау әдісімен игеруге жарамды. Бұл технологияны МАГАТЭ кен орнын игерудің экологиялық ең таза әрі тиімді әдісі деп таныған. Ресми деректерге қарағанда, 2015-2016 жылдары 12 уран өндіруші кәсіпорынның кеңселері Алматыдан уран өндірілетін өңірлерге – Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарына қоныс аударған, нәтижесінде аймақ бюджетіне түсетін салық төлемдерінің көлемі 10 млрд теңгеге жеткен. Кәсіпорындар жұмыс бастағалы бергі уақыт ішінде 38 млрд теңгелік әлеуметтік жобалар құрылысын қаржыландырған. Осыншама әлеуметтік жобалардың игілігін көріп отырғандардың арасында өзі туып-өскен Созақ ауданындағы Шу ауылы да бар. Иә, уран өндіруші компания мұның ауылын таза ауыз сумен қамтамасыз етіп, жылдар бойғы күрделі мәселені шешіп берді емес пе? Ал аудан көлемінде уран өндіруші компания көмегімен шешімін тапқан әлеуметтік мәселе де аз емес. Ауылы есіне түскен Ғ.Нұрманов өткен жылдарға ой жүгіртіп, терезеден сыртқа көз салды.
Өнегелі ата-ананың тәлім-тәрбиесін алып өскен мұның жадында «ұлым, адал бол, еңбек етсең жаман болмайсың» деген әке сөзі сақталып қалыпты. Қаршадайынан еңбектеніп, қиындықтан қаймықпай өскен бозбала әке жолын қуып, зоотехник болғысы келді. Шудың бойында орналасқан ауылдың тұрмыс-тіршілігіне жарап тұрғаны да төрт түлік еді. Мал шаруашылығы саласының маманына сұраныс болуы заңдылық. Теріскей Алатауы мен Қырғыз Алатауынан бастау алатын Шу өзенінің маңызын ең әуелі жергілікті тұрғындар жақсы біледі. Өзен бойлай қоныс тепкен Шу, Тасты, Жуантөбе, Созақ, Қаратау, Қарағұр сынды алты ауылдың кәсібі – мал шаруашылығы. Мал азығын дайындайтын сояулы шөптің басым бөлігі өзен суы жайылған жерлерден дайындалады. Иә, сол бір жылдары шаруасы өрлеп тұрған Шу кеңшарының жас өркені Сарыағаштағы зооветтехникумға түскен. Алайда, мал дәрігері болу бұған бұйырмапты. Одақ тарап, шаруашылықтың берекесі кетті. Күнкөріске жарар деген малдың құнын «бартер» деген бәлекет тым құнсыздандырып жіберді. Жастар жұмыс іздеп қалаға қарай ағылды. Кеңшардың дүниесі бөліске түсіп, әркім өз күнін өзі көруге кірісті. Зоотехник ешкімге керек болмай қалды. Тіпті, ауылдағы үйін бұзып әкеткендер болды. Шу кеңшары жол торабы емес, ең шалғайдағы ауыл. Бұл да қалаға келіп табылған жұмысты істеп жүргенінде шақыру келіп, әскери міндетін атқаруға аттанды. Азаматтық борышын өтеп келе салысымен отау құрды. Отбасы тіршілігін түзеу бірінші кезекке қойылып, оқудың кейінге қалғаны да сол шақ. Иә, «ерінбей еңбек етсең жаман болмайсың» деп үнемі айтып отыратын, өмірден ерте өткен әкесі Жабықбай айтқандай, бар қиындықтан еңбекқорлығы алып шықты. Қара жұмыстан қашпады. Ұл-қыздарын қатарынан кем қылмады. Уақыт өте елдің экономикалық жағдайы да жақсара бастады. Сол бір кезең туралы Елбасы Н.Назарбаев биылғы Жолдауында: «Қазақстанның Бірінші жаңғыруы бәріміздің есімізде. 25 жыл бұрын КСРО-ның қирандысынан шығып, өз жолымызды қалай бастағанымыз жадымызда тұр. Сол кезде біздің буын іргетасынан бастап қолға алып, әлем картасында болмаған жаңа мемлекет құрды. Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу жүзеге асырылды. Біздің бәріміз бірлесіп, сол кезде елімізді күйреуге, азамат соғысына, экономикалық күйзеліске ұшыратпағанымыз мен үшін өте маңызды», деген болатын.
Ғабиттің ойын қасындағы жігіттің әңгімесі бөліп жіберді. Ұялы телефонмен сөйлесіп жатқан сапарласы әлдекімге тапсырма беруде. Әңгімесіне қарағанда облыс орталығынан жер алып, жеке үй салып жатқанға ұқсайды. Соның шаруасын пысықтап, күйген кірпішті қайдан және қанша алу керектігін айтуда. Иә, қазір өзімен бірге Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Орталық Мыңқұдық» кен орнында жерасты ұңғылап шаймалау әдісі арқылы уранды өндіруді жүзеге асыратын «Орталық» өндіруші кәсіпорын» ЖШС-інде жұмыс істейтін жастардың көбі жеке үй тұрғызып, тұрмысын жақсарта түсуде. Енді біреулері жеке көлікті болып, ата-аналарына көмектесуде. Өйтпегенде ше, тұрақты жұмысы, қомақты табысы бар. Мемлекеттік мерекелерде қосымша сыйақы төленеді. Жұмыс істеуге барлық жағдай жасалған. Әр жұмысшының денсаулығы да басшылардың бақылауында. Қажет болса емделеді, демалады. Жиі өткізілетін мәдени, спорттық шаралардан қалмайды. Жасыратыны жоқ, жастарымыздың дені жұмысшы мамандықтарынан қашқақтап, заңгер, қаржыгер сияқты кәсіпті немесе күзет, таксиші сияқты жеңіл-желпі жұмысты қалайтын болған. Ұл-қыздың бәрі жоғары оқу орнына талпынады, грантқа түсе алмаса, қыруар ақша шығындап, ақылы бөлімде оқиды. Қолына диплом алып, жұмыс таба алмай көше кезіп жүргендер қаншама? Ал бұлар жұмысшы мамандығын қош көрді. «Еңбек етпеген адам ішім-жемге жарымайды, еңбектенген адам ішіп-жемнен тарылмайды», дейді халық даналығы. Ал Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев халық даналығын одан әрі тереңдетіп, саналы адамдарға сәуле түсірердей етіп тұжырым жасап берді. «Әлемнің әміршісі – еңбек. Тек еңбекпен ғана жеміс өнбек, тек еңбек қана бар қиындықты жеңбек», деп жұртты, оның ішінде жастарды ел игілігі жолында табанды еңбек етуге шақырды. Еңбектің мән-маңызын түсінген, өзімен бірге жұмыс істеп жүрген жастардың көпшілігі бүгінде өндірісте оқып, техникалық мамандық алуда. Дипломды жастар да осы арада өсеміз деген үмітте. Қазіргі таңда 2011 жылдан бастап «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ кәсіпорындарының құрамына кіретін, 500-ден астам қызметкері бар серіктестік жоғары білікті мамандардан құралған штатқа ие. Жұмысшылардың басым көпшілігі сол Созақ ауданының тұрғындары. Табыс та маңдай термен келеді. Бұлардың жұмысының өз ерекшелігі, қиындығы бар. Қысы суық, жазы ыстық, қуаң, аңызақты аумақта орналасқан кен орнында жұмыс істеу оңай емес. Төзімділікті талап етеді.
Иә, осы өңірде туып-өскен Ғ.Нұрманов уран өндірісінен сырттай хабардар болатын. Кен алатын полигондағы алғашқы жұмыс күндері де есінде. Жерасты ұңғылап шаймалау әдісі арқылы уранды өндіруді жүзеге асыратын серіктестікке геотехнологиялық ұңғымалар операторы болып іске кіріскен мұның міндетін алғаш түсіндіріп, үйреткен Мұхит Сейдалиев болатын. Бүгінде ол қызметте сатылап жоғарылап, учаске бастығы болды. Барлық жағдайды жасап, үнемі қамқорлық танытып жүретін кен орнының бастығы Исахан Есенбаевқа да жұмысшылардың айтар алғысы көп. Ғ.Нұрмановтың өзіне жүктелген міндетті мінсіз орындап, өндіріс орнының өркендеуіне өз үлесін қосып жүргеніне де сегіз жылдан асыпты. Бір ауысымда жұмысқа кірісетін өзі секілді 15 оператор 200-300 метр аралықта орналасқан «УП и РР» блоктарының қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді. Ашық аспан астында, тынымсыз соғатын желді елемей, ауа-райының ыстық-суығына төзіп жұмыс істейді. Ауысымнан соң демалатын жайлы орын бар, заман талабына сай жабдықталған. Спортзал, футбол, волейбол алаңдары және бар. Кен орнына арнайы автобус апарады. Жалпы, еңбек адамына қажетті барлық жағдай жасалған. Барлық қызметкерлер белгілі бір мерзімде медициналық тексеруден өтеді. Осы жұмысының арқасында Ғ.Нұрманов тұрмысын анағұрлым жақсартып алды. Облыс орталығынан жеке үй салды. Жары Хадиша екеуі ұл-қыздарын оқытты, немере сүйіп отыр. Енді Ғабит еңбектен қол үзбей, сырттай білім алуды жоспарлап жүр. Әрине, техникалық мамандық бойынша...
Облыс орталығынан шығып, Бетпақдаланы бетке ала жүйткіп бара жатқан көліктегі кейіпкеріміз Ғабит Нұрманов та – жұмысшы екенін мақтан тұтатын еңбек адамының бірі.
Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
