Ақордада Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанға ресми сапармен келген Иран Ислам Республикасының Президенті Хасан Руханимен кездесті. Қазақстан Президенті мәртебелі мейманды салтанатты рәсім бойынша қарсы алғаннан кейін мемлекет басшылары ең алдымен шағын құрамда келіссөздер жүргізді.
Шағын құрамдағы келіссөз барысында инвестиция, сауда-экономика, көлік-транзит және ауыл шаруашылығы салаларындағы өзара іс-қимыл мәселелері талқыланды. Елбасы бұған дейін де жоғары деңгейде өткен кездесулер Қазақстан мен Иран арасындағы достық қарым-қатынастың айғағы екеніне назар аударды. «Ираннан экономикалық шектеулердің алынып тасталуы Сіздің қажырлы еңбегіңіздің арқасы деп санаймын», – деді бұл орайда Қазақстан Президенті.
Нұрсұлтан Назарбаев, сондай-ақ, еліміздің тәуелсіздігін алғаш таныған әлем мемлекеттерінің бірі Иран екенін атап өтті. «Қазақстан өз тәуелсіздігін алғалы біздің Иранға қатысты достық сипаттағы саясатымыз еш өзгерген емес. Қазір елдеріміздің ынтымақтастығын стратегиялық деңгейге көтеретін кез келді және Қазақстан өзара тығыз іс-қимылға дайын», – деді бұл орайда Қазақстан басшысы.
Ал Хасан Рухани Нұрсұлтан Назарбаевты ел Тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойымен құттықтап, Иранның Қазақстанмен әріптестік қарым-қатынасты дамытуға айрықша мән беретінін айтты. «Біздің саясатымыз әрдайым жақын орналасқан елдермен тату көршілік қарым-қатынасты нығайтуға бағытталған. Иранға Сіздің биылғы сәуір айындағы сапарыңыздың екіжақты қарым-қатынасты одан әрі дамытудағы маңызы зор болды», – деді Иран Президенті өз сөзінде.
Келіссөз қорытындысында мемлекет басшылары бұл сапардың Қазақстан мен Иран ынтымақтастығына тың серпін беретініне сенім білдірді.
Шағын құрамдағы келіссөз тараптардың кеңейтілген құрамдағы келіссөздерімен одан әрі жалғасты. «Иран – Қазақстан үшін мұсылман әлеміндегі ең маңызды әріптес және Каспий жағалауындағы тату көрші, дос. Сіздің кейінгі кездегі ядролық мәселені шешуде жасаған зор еңбегіңізді біз, Қазақстан халқы өте жоғары бағалаймыз. Бұл мәселе жөнінде көп еңбек сіңірдіңіз. Дүние жүзінде Сіздің бұл жұмысыңыз жоғары баға алды. Мен Сізді осы жеңісіңізбен шын жүректен құттықтаймын», – деді Н.Назарбаев кеңейтілген құрамдағы кездесуде сөйлеген сөзінде.
Бұдан кейін Қазақстан Президенті ядролық бағдарламаға қатысты санкциялар алынғалы бір жыл уақыт өткенін, осы аз ғана уақыттың ішінде Иран өз экономикасын жүйелі дамытып, көп табысқа қол жеткізгенін айтты. «Бұл Иран мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынасқа айтарлықтай ықпалын тигізді. Біз үшін Сіздің жүргізіп отырған саясатыңыз бүкіл Каспий төңірегіндегі елдер үшін үлкен пайдасын тигізеді деп ойлаймыз», – деді Нұрсұлтан Әбішұлы. Сонымен қатар, Қазақстан басшысы биылғы жылы сәуір айында Тегеранға жасаған сапары аясында тиімді келіссөздер жүргізілгенін айта келе, Иран Президентінің Астанаға келуі қос мемлекет үшін де пайдалы болатынына сенім білдірді. «Менің сапарымнан кейін жалпы сомасы 1 млрд доллардан асатын коммерциялық келісімге қол қойылған. Қазір ол жұмыстың барлығы жүріп жатыр. Кейбіреулері ойдағыдай іске асырылып келеді. Бұл қуантарлық жайт. Бірақ, әлі де күш-жігерімізді салуымыз керек. Алдымызда үлкен шаруалар бар. Сіздің Қазақстанға сапарыңыз аясында алға қойылған барлық мәселені шешуге біз дайынбыз», – деді Н.Назарбаев.
Өз кезегінде Хасан Рухани Иран тарапына көрсеткен қазақы қонақжайлығы үшін Қазақстан Президенті мен ел Үкіметіне ризашылығын білдірді. «Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойына орай, Сізді және біз үшін аса қымбат Қазақстан халқын құттықтаймыз. Біз мұсылман мемлекеттері саналатын елдеріміз арасындағы достық пен бауырластық қарым-қатынасты жалғастыруды қуаттап, қолдаймыз. Сонымен қатар, бізді Каспий бойындағы тарихи, ежелден келе жатқан көршілестігіміз де байланыстырып жатыр. Біз қарым-қатынасымызды барлық салада сапалы деңгейге көтеруге ниеттіміз», – деді Иран Президенті.
Хасан Рухани Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа Иран мен «алтылық» арасындағы ядролық келісімге қол жеткізудегі, сонымен қатар, бірлескен іс-қимыл жоспарын жүзеге асырудағы айрықша рөлі үшін шынайы ризашылығын білдірді. «Сонымен бірге, бейбіт атом саласындағы Иран мен Қазақстан арасындағы жақсы ынтымақтастық үшін де Сізге ризашылығымды білдіргім келеді. Сіз әр уақытта да халықаралық аренада, ұйымдар аясында және өңірлік деңгейде Иранға қолдау білдіріп келесіз. Бұл сапар шеңберінде біздің қарым-қатынасымыздың дамуына бөгет болатын кейбір кедергілердің жойылатынына сенім артамыз», – деді Иран Президенті.
Кеңейтілген құрамдағы келіссөздерден кейін мемлекет басшылары БАҚ өкілдері үшін бірлескен мәлімдеме жасады. «Ең алдымен, делегацияны басқарып келген Иран мемлекетінің басшысы, қадірменді Хасан Рухани мырзаға Қазақстанға қош келдіңіз деймін. Бұл біз күткен сапар. Бұл Иран басшысының Қазақстанға екінші рет келуі. Мен биылғы сәуір айында осы елге ресми сапармен бардым. Сол кезде біз кездесіп, көп мәселені шештік. Бүгінгі кездесу сол кездесудің жалғасы және екі елдің арасындағы қарым-қатынасты одан әрі жоғары сапаға көтереді деп санаймын», – деді Қазақстан басшысы.
Қазақстан Президенті, сондай-ақ, Иран мұсылман елдері арасында Қазақстанның Тәуелсіздігін таныған ең алғашқы елдердің бірі болғандығына тоқталды. Қазақстан 1991 жылдың 16 желтоқсанында Тәуелсіздігін жарияласа, 1992 жылдың 29 қаңтарында екі ел арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнағанын атап өтті. «Оған да, мінекей, 25 жыл болады. Бұл – екі елдің арасындағы достық қатынастың жарқын көрінісі. Осы ширек ғасырдың ішінде біздің мемлекеттер арасындағы қарым-қатынас өте қарқынды дамыды. Біз ынтымақтастықтың барлық бағыты бойынша жұмыс істедік. Тегеран Қазақстанның сыртқы саяси бастамаларының барлығына қолдау көрсетіп келеді. Иран – біздің өңіріміздегі жақын көршіміз, сенімді әріптесіміз. Біз, тіпті Иран төңірегінде санкциялар болып жатқан кезде де бұл елмен байланысымызды үзген емеспіз. Ядролық бағдарламаға қатысты келіссөздердің екі раундын Алматыда өткізіп, қолымыздан келгенше көмегімізді беріп, қолұшымызды создық», – деді Н.Назарбаев.
Бірлескен мәлімдеме кезінде Нұрсұлтан Назарбаев Хасан Руханимен келіссөздер аясында екіжақты қарым-қатынасты әрі қарай тереңдету және дамыту жолдары жан-жақты талқыланғанын, мәселен, Қазақстан – Иран көлік әлеуетін бірлесе пайдалану қажеттігі назарға алынғанын, темір жол саласындағы ынтымақтастық жанданғанын жеткізді. «Қазақстан – Иран үнқатысуы аясында қарым-қатынасымыз кеңейіп, жүйеленіп келеді. Басты мақсатымыз – екі халықтың достық қарым-қатынасын одан әрі нығайту. Сондай-ақ, келіссөздер барысында сауда-экономика, инвестиция, әріптестікті нығайту жолдарына да баса назар аудардық», – деді Қазақстан басшысы.
Осылай деген Нұрсұлтан Әбішұлы қос тарап екі елдің өзара әріптестігінде басымдыққа ие бірнеше мәселені талқыға салғанын атап өтті. «Біріншіден, екі елдің арасындағы транзиттік зор әлеуетті бірлесе пайдалануды дамыту маңызды. Өздеріңіз білетіндей, Қазақстан – Түрікменстан – Иран темір жолы – өңірдегі тиімді көлік коммуникациясы. Ол тек қана Қазақстаннан Иранға емес, Парсы шығанағына шығып, сол өңірдегі мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Қазір Иран аумағында астық және контейнер терминалдарын бірлесіп салу жұмысы қолға алынып жатыр», – деді Н.Назарбаев.
Сондай-ақ, ол қазірдің өзінде Иран компанияларының Қазақстан аумағында жалпы құны 480 млн доллар болатын ауыл шаруашылығы жобаларын іске асырып жатқанына тоқталды. «Бұл менің осы елге жасаған сапарымның нәтижесінде келісілген мәселе болатын. Біз Иранға тек астық емес, күнбағыс майын, рапс, арпа, күріш және басқа да аграрлық өнімдерді тасымалдауға мүдделіміз және дайынбыз», – деді Нұрсұлтан Әбішұлы.
Бұдан кейін Қазақстан Президенті кен металлургиясы саласында өзара тиімді ынтымақтастықтың тетігі бекігенін, Иран тарапы Қазақстан аумағында геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуге мүдделі екенін жеткізді. «Қарағанды облысында мыс кен орнын игеру Иран компанияларымен бірлесіп қолға алына бастады. Иран тарапы Қазақстан аумағында геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуге мүдделі. Біз оны қолдаймыз», – деді Қазақстан басшысы.
Н.Назарбаев әуе қатынасы бойынша да өзара келіссөздердің жүргізілгенін айтып өтті. «Менің сапарымнан кейін Алматы мен Тегеран арасында аптасына 3 мәрте әуе көлігі ұшатын болды. Алдағы жылы Тегеран – Астана арасында әуе жолы қатынасын жасаймыз», – деп атап өтті Қазақстан Президенті. Мұның аясында тараптардың екі елдің виза режімін оңтайландыру, өзара туризмді ынталандыру үшін нақты шаралар қабылдау жөнінде келіскенін айтты. «Оған кері ықпалын тигізіп отырған екі елдің банктері арасындағы есеп айырысу мәселесі де назардан тыс қалған жоқ. Оны да шешетін боламыз», – деді Н.Назарбаев.
Қазақстан Президенті Иран Астанада өтетін ЭКСПО-2017 көрмесіне қатысып, балама қуат көздері саласындағы өз жетістіктерін көрсететініне де назар аударды. Сонымен қатар, қос тарап өзекті халықаралық және өңірлік мәселелер жөнінде де пікірлескенін айтты. «Исламофобияның таралуы, дінімізді терроризммен және жиһадизммен байланыстыру сияқты қатерлермен күрес жолында бірлесіп жұмыс істеуге уағдаластық. Қатерлі құбылысқа айналған халықаралық терроризм мен экстремизмге, қылмыстың өзге де түрлеріне қарсы күресте тығыз ынтымақтастық орнатуға келістік», – деді Қазақстан басшысы.
Бұған қоса, Нұрсұлтан Әбішұлы келіссөздер барысында екі ел БҰҰ, ИЫҰ, Азия Кеңесі, ШЫҰ сияқты халықаралық ұйымдар аясында өзара саяси ықпалдастықты нығайту бағытында келісімге келіп отырғанын атап өтті. «Иран Еуразиялық экономикалық одақ аясында, Шанхай ынтымақтастық ұйымы аясында қарым-қатынас орнатуға мүдделі екендігін білдірді. Қазақстан Иранның бұл ұмтылысын қолдайды. Мен талқыланған барлық мәселе бойынша өзара ортақ түсіністікке қол жеткізгенімізді баса айтқым келеді. Осының барлығы екі елдің көзқарасы мен ұстанымдарының ұқсас екендігін, мүдделеріміздің бір екендігін дәлелдейді. Жалпы, Қазақстан мен Иран қарым-қатынасын барлық сала бойынша нығайтуға мүмкіндік мол. Бұл екі елге де бірдей пайдалы», – деді Н.Назарбаев. Сөзінің соңында Елбасы Қазақстан – Иран өзара әріптестігін одан әрі нығайтудың әлеуеті зор екенін атап өтті.
Ал Хасан Рухани Қазақстан Президентінің Иранға сапары аясында қол қойылған құжаттардың нәтижесінде екі ел арасындағы байланыстың дамуында, оның ішінде экономика, мәдениет, білім-ғылым секілді салаларда оң динамикалық өзгеріс байқалғанын атап өтті. «Қазақстан – Орталық Азия өңіріндегі стратегиялық маңызы бар мұсылман ел. Біздің арамызда ежелден қалыптасқан тарихи қарым-қатынас бар. Қос мемлекет бүгінгі күнге дейін орныққан ынтымақтастықты одан әрі дамытуда үлкен мүмкіндіктерге ие», – деді Иран Президенті.
Нұрсұлтан Назарбаев пен Хасан Рухани арасындағы келіссөздерден кейін бірқатар құжаттар ресімделді. Мәселен, бұл күні Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Иран Ислам Республикасының Үкіметі арасындағы Ветеринария және жануарлар саулығын қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге, Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Иран Ислам Республикасының Үкіметі арасындағы Теңіздегі кеме қатынасы саласындағы сауда мақсатын көздейтін ынтымақтастық туралы келісімге, Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі мен Иран Ислам Республикасының Қолөнер және туризм ұйымы арасындағы Туристік топтардың өзара сапарларын жеңілдету жөніндегі меморандумға, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі мен Иран Ислам Республикасының Орталық банкі арасындағы Екіжақты сауданы ұйымдастыруға жәрдемдесу жөніндегі өзара түсіністік туралы меморандумға және Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі мен Иран Ислам Республикасының Кооперация, еңбек және әлеуметтік әл-ауқат министрлігі арасындағы Еңбек және әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы ынтымақтастық жөніндегі өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды.
Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
Суреттер Президенттің баспасөз
қызметінен алынды
