Бизнес және біздің іс

Тағы бір-екі күн күте тұрыңыз, міндетті түрде мүлкіңізді дайын қыламыз», деді телефонның арғы жағынан шыққан дау­ыс. Күтпегенде қайда барып, не істей қой­мақпын, жарайды, күтейін дедім, мен де амалсыздан. Уәделі күні жаңағы фир­ма­ның өкілі тағы телефон соқты. Тағы да ке­шірім сұрады, тағы да бір күнге ке­шіг­е­тін­дерін айтып, шыдай тұруымды өтінді. Мен тағы да шыдадым. Шыдамасқа амал да жоқ. Қойшы, әйтеуір, үш күнде дай­ын болады деген дүние алты күнде әзер дайын болды.

Біздің өмірімізден мұндай мысалдарды жиі кездестіруге болады. Оның негізінде сол баяғы өзімізге жақсы таныс жауапсыздық, іске деген немқұрайдылық жатқаны баршамызға белгілі. Бір кездері, еліміз нарықтық қаты­нас­тарға енді көшіп жатқан замандарда жеке кә­сіпкерлік дамыған кезде бәрі де тамаша бо­лады, олардың арасында бәсекелестік ту­ындайды, ал ол бизнесмендерді өз жұ­мыс­тарын уақытылы әрі сапалы атқаруға итер­мелейді деген болатын кейбіреулер. Не­ге екенін білмеймін, содан бері арада ши­рек ғасырдан астам уақыт өтсе де сол айт­қан «тамаша күн» әлі де туа қойған жоқ. Жеке меншігіңіз дәуірлеудей-ақ дәу­ір-
леді. Оны олардың материалдық жағ­дай­ларына қарап та аңғара беруге болады. Кот­теджіңіз де соларда, автокөлігіңіз де со­ларда, басқа игіліктеріңіз де соларда – дү­ниені жалпағынан басады. Ал өз саласы бойынша халыққа қызмет көрсетуге келгенде сол баяғы шалағайлық. Жалпы, бізде өз міндетін тиянақты атқарып, көпшіліктің ризашылығына бөленіп жатқан қандай да бір жеке меншік компания бар ма екен өзі? Бар болса қалса, саны қанша екен? 
Осы орайда сонау кеңестік заманда, дәлірек айтқанда, социализміңіздің саудасы біткелі тұрған жылдардың бірінде сол кездегі орталығымыз Мәскеуден шығатын газеттердің бірінен, әлде «Известия», әлде «Правда», ұмыттым, оқыған бір қызықты мақала есіме түсіп отыр. Онда ресейлік журн­алист Жапонияда болғанда өзінің сол ел­дің құс өсіретін бір фермерінің жұ­мыс­ы­мен танысқанын жазыпты. Сонда мәселе қа­лай болған дейсіз ғой.
Жаңағы тілші құс фермасына келіп оның қожайынынан өзінің шаруа­шы­лығымен таныстыруды өтінеді. Жапония­лық фермер қарсылық білдірместен келіседі. Сөйтіп, екеуі құс тұратын қораға ке­леді. Келсе жып-жинақы қора мен оның ішін­де жағалай жемін теріп жеп жүрген  құс­тарды көреді. Бірақ жан-жағына қара­ған ресейлік (бәлкім, бизнестен хабары бол­мағандықтан кеңестік деген дұрыс шы­ғар) қораңыз өте жақсы екен, сонда бұл құстардың жемін қайда сақтайсыз де­ген сұрақ қояды. Оған жапон жігіті ол менің міндетім емес, оны, яғни жемді пә­лен­ше әке­ліп береді деп тағы бір жапон биз­нес­ме­ні­нің атын атайды. Кеңестік журна­ли­ст те өзінің құс шаруашылығынан аз-мұз мағ­лұматы бар екенін сездіргісі келіп, ал енді бұлардың жұмыртқасын қайда сақ­тайсыз, деп одан әрі қазбалайды. Сол кезде жа­по­ния­­лық кәсіпкер осының есі дұрыс па де­ген­­дей мұның бетіне бажырая қа­рап­ты да, жұмыртқаны кім сақтап отырады, ол бұзылып кетпей ме, оны пәленше келіп алып кетеді деп екінші бір бизнесменнің аты-жөнін айтады. Кеңестік журналист болса, ұсталған жерің осы шығар деп алақанын уқалайды. Сөйтеді де «Ал, ол келмей қалса қайтесің? Ж­ұ­мыртқаларың шіріп кетеді ғой?» деп сұ­рақты төтесінен қояды. Әу басында жапон кәсіпкері мұның сұрағын онша түсіне қой­майды, сонда да болса «Неге келмейді, келеді», деп жауапты қысқа қайырады. Ресейлік те қадалған жерінен қан ала түседі: «Ауырып қалса қайтесіз?». «Өзі ауы­рып қалса, әйелі әкеледі». «Әйелі де ауырып қалса ше?». «Онда баласы әкеледі». Түбі өзінің қайткенде де жеңетініне сенімді ресейлік «Егер ол үйде бір адам қайтыс болса қалай болады, онда жем жеткізілмей, жұмыртқа жиналмай қалады ғой», деп одан әрі індете түседі. Анау болса «Біреу қайтыс болған күннің өзінде де сол үйдің бір мүшесі уақыт тауып жемді қайтсе де жеткізіп береді», деп жайбарақат қана жауап қайтарады. Осылайша өрбіген арадағы әңгімеден кейін ресейліктің  ойында не жатқанын  ұға бастаған фермер оған мән-жайды түсіндіруге кіріседі. Біздің елдегі жағдай сіздердегідей емес, бізде әркімнің өз кәсібі бар және сол кәсіптің арқасында бүтіндей бір отбасы күн көреді. Сондықтан олар дүниеде не бо­лып жатса да кездескен кедергіге қа­ра­мас­тан өз кәсібін мінсіз атқаруға тыры­сады. Айталық, менімен байланыс ор­нат­қан кәсіпкер менің тауықтарыма жемді уа­қытында әкелмесе немесе жұмыртқаны дер кезінде жинап алып кетпесе, мен олардан бас тартамын да, басқа кәсіпкерлердің қызметіне жүгінемін. Ал, мен сияқты фермерлерге қызмет көрсетуге дайын тұрған кә­сіпкерлер толып жатыр. Шындығына кел­генде, ешкімнің де «жеп отырған наны­нан» айырылғысы келмейді. Сондықтан да олар өмірде қандай оқиғалар орын алып жат­са да, өз міндетін шашау шығармай орын­дайды. Өйткені оның бүкіл тіршілігі сол кәсіпке қарап тұр, дейді жапон азаматы.
Міне, күншығыс еліндегі іске деген көзқарас. Ал, бізде ше? Біздің іс бизнеспен қаншалықты сәйкеседі екен, осы?.. 

Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»