Ағарған сатар ағайын, адалдықтан аттама!

Ішсең сусын, ауырсаң ем болатын қасиеті бар қымыздың қадірін қазақтан артық білер ешкім жоқ шығар. Сауын биенің бойында пісіп, желіннен сауыншының шелегіне нөсерлей құйылатын бұл ағарғанды атамыздан қалған адал асымыз десек, әсте қателеспеспіз.

Қазіргі таңда қалаларда, аудан орта­лықтары мен ауылдарда арнайы қы­мыз сататын нүктелер баршылық. Ұлт­тық сусынымыздың осылайша кең та­ралуы, халықтың оған деген сұра­ны­сының өсе түсуі көңіл қуантпай қой­майды. Дегенмен, осы жағымды жағ­даяттардың ішкі астарына үңілсең, бір­қатар сұрақтар мазалап, оған жауап із­дейсің. Мәселен, «Сіз бен біздің ішіп жүргеніміз қара су қосылған шалап па, әлде дәмі тіліңді үйірер нағыз қымыз ба?» деген мазмұндағы сауал санаға оралады.

Әрине, бұл сұраққа қымызды үзбей ішіп келе жатқандар немесе арагідік ұрт­таса да одан аз-кем хабары барлар болмаса, көпшілігіміз «жақсы» не «жа­ман» деп сенімді түрде жауап бере ал­маймыз-ау. Өйткені, бие сүтінің не еке­нін кітаптан ғана оқып өскен бүгінгі қазақтың басым бөлігі ішіп тұрған ағарғанының сапасын қайдан ғана саралай қойсын? Оған қымыз деп ашыған айран берсең де көңілі баяғыдай. Тек қымыз деген аты болса жетеді. Осын­дай­да қазақтың «Ата даңқымен қыз өтер, ма­та даңқымен бөз өтер» деген мәтелі ес­ке түседі.

Біз жоғарыдағы сұрақтардың жауабын іздегенсіп қымызханалар мен базарларға барып, қымыз сатушылар­мен тілдескенімізде, олардың көбі өнім­ді өздері өндірмейтінін, өзгенікі еке­нін, жұртшылыққа мейлінше қа­нағаттанарлық жағдайда қызмет ете­тін­дерін, тиісті орындардың маманда­ры оның сапасын, құрамын тексеріп тұ­ра­тынын алға тартты. Кім өз тауарын жа­мандайды дейсің.

Осыдан біраз бұрын елордадағы базарлардың біріне барып, қымыз іштік. Бір реттік пайдаланылатын стақанға шүпілдете құйылған қымызды тұрған бойда түбіне дейін құмарлана сімірмек болғанмын. Қайдан? Ұрттай бере ішуді тоқтата қойдым. Түрі қымыз секілді болғанымен, дәмі су татиды. Қолымдағы стақанды сатушының алдына қоя салып, ләм-мим демей бұрылып жүре бердім. Өйткені, егде тартқан сатушы әйел алғашқыда менен кінә артар пікір күтіп, оған қарсы сөз саптауға ыңғайлана бергенін аңғара қойған едім. Ал әлгі әйелмен тәжікелесіп береке табамын деу ақымақтық болып көрінді.

Осылайша, қымыздың жақсы-жа­ма­нынан азды-көпті хабары бар кө­мейімнің ә дегендегі «қуанышы» сап басылған-ды. Бір қызығы, былайырақ шығып қарағанымда әлгі сатушының қымызын екі-үш жігіт рахаттана ішіп тұрғанын байқадым. Содан, желі маңында немесе құлын құлдыраңдаған жайлауларда өспесек те реті келіп, жиі-жиі қымыз ішіп келе жатқан мен бие сүтінің сапасын ажырата білер «қарым-қабілетіме» күдікпен қарадым. Бірақ ішкі ойым әлгі сатушының қымыз деп ұсынғаны су қосылған шалап екенін қайталай берді.

Бұл жерде айтпағымыз, ағарған сатар ағайын адалдықтан аттамай, сатар қымызының мөлшерін көбейту үшін су қоспаса, ұлттық сусынымыздың қадірін енді-енді түсініп, ұғынып, мойындап келе жатқан қандастарымызға, оның ішінде жас буынға қымыз атымен көк су беріп, оларды жерітіп алмасақ деген ниетімізді білдіру ғана. Егер дәмін айыра алмағандықтан қымыз деп шалап ішкен жас буын өкілдері бір күндері «тамсанған қымыздарың осы болса, өздерің ішіңдер» деуі әбден мүмкін ғой. 

Иә, қалаларда ағарған сататын орын­дар көбейіп, бұл бағыттағы жұ­мыс­­тарды жүйеге келтіріп, арақ-ша­рап­пен қымызды бәсекелестіріп, оның өті­мін оза шаптыруға күш салсақ, ұрпа­ғымызды жынды суға жолатпауға, ден­саулықтарын мықты етіп өсіруге ал­ғышарт жасаған болар едік. Және де қы­мыз-қымыранның, айран-сүттің сапа­сы халықтың көңілінен шығып, өтімі ұлғая түс­се, осы саланың сұранысын өтеу үшін ірі шаруашылықтар көптеп пайда бо­лар ма еді?

Сонымен қатар, ұлттық құнды­лық­тарымыздың бірі саналатын ас-су­ларымыздың бірегейі қымызды жалпы халық жаппай тұтынатындай дәрежеге көтеріп, тіпті экспортқа молынан шығаруға дейін қол жеткізсек, қанеки!