«Қазақ найзағайы» қашан жарқылдайды?

Жеңіл атлетика • 25 Тамыз, 2017

«Қазақ найзағайы» қашан жарқылдайды?

Жеңіл атлетиканың спорт жарыстары ішінде «Спорт падишасы» деген бейресми атағы бар. Ал осы спорт түріндегі 100 метрлік бәйгенің мәртебесі – өзгелерінен әлдеқайда жоғары.

Egemen Qazaqstan

Олимпия ойындары мен әлем чемпионаттарындағы ең қысқа қашықтықта топ жарған дүлдүлдер әлемге тез танылады. Ал егер олар осы 100 метрлік қашықтықты 10 секундқа жеткізбей жүйткіп өтсе, онда спорттың дәл осы түрінде олардан артық жұлдыз болмайды.

Жер шарында 100 метрлік қашықтықты 10 секундқа жеткізбей жүгіріп өткен желаяқтар саны аса көп емес. Қазіргі әлем рекорды – 9,58 (негізі – 9,578) секунд. Оны 2009 жылы 16 тамызда, Берлинде Ямайка дүлдүлі Усейн Болт орнатқан. Жүз метрді бір деммен ағып өтетін жылдамдығына тәнті болғандар оны «Найзағай» (Lightning) деп те атайды.

Адамдарды түр-түсіне қарап бөлгендік емес, бірақ осы 100 метрлік қашықтықта қара нәсілді желаяқтар үстемдік құрып жүр. Осы қашықтықты 10 секундқа жеткізбей жүгіріп өткендердің дені де солар. Бір қызығы, неміс желаяғы Армин Хари 1960 жылғы Олимпия ойындарында әлем рекордын жаңартып, тұңғыш рет 100 метрді тұп-тура 10 секундта (10,0) жүгіріп өткен...

Содан кейін қайтадан қара нәсілділер «үстемдік» құрды. Тек 2011 жылы француз Кристоф Леметр 100 метрді 10 секундқа жеткізбей еңсеріп, «Ақ найзағай» атанды. Оның жеке рекорды – 9,92 секунд.

Ал «Азияның ақ найзағайы» – Қытай желаяғы Су Бинтянь. Ол 2015 жылы 100 метрлік қашықтықты 9,99 секундта жүгіріп өтіп, Азия және Қытай рекордын жаңартты. Ал «қазақтың найзағайы»...

Сонау 60-жылдары қазақтың қос қыраны, аузымен құс тістеген саңлақтары – марқұм Ғұсман Қосанов пен биыл қыста 80 жасқа толған Әмин Тұяқов 100 метрді 10,2 секунд ішінде жүгіріп өткен.

Өздеріңіз білесіздер, Ғұсман Қосанов 1960 жылы Римде өткен ХVІІ Олимпия ойындарының 4х100 эстафетасында КСРО құрамасының намысын қорғап, күміс медаль жеңіп алған. Тұңғыш рет Олимпиададан жүлде алған қазақ та, тіпті қазақстандық спортшы да – осы Ғұсман ағамыз.

Ресми түрде тіркелген көрсеткіштеріне тоқталар болсақ, 100 метрді 10,2 секундта Ғұсман Қосанов 1962 жылы 22 қыркүйекте, ал Әмин Тұяқов 1965 жылы 17 қазанда жүйткіп өткен. Екеуінің де бұл көрсеткіштері Алматыда тіркелді.

Бірақ, ол кез бен қазіргі уақытты салыстыруға бола ма? Шіркін, Ғұсман аға мен Әмин ағаны қазіргі жағдайда жүгіртіп көрер ме еді?! Қазіргідей спортшының жылдамдығына серпін қосып тұратын аяқ-киімдер мен қазіргі өте қолайлы жүгіру жолақтарын 60-жылдардағы жағдаймен салыстыруға келмейді де ғой.

Әрі, қазір спортшылардың уақыттары бұрынғыдай қол хронометрімен емес, электронды хронометрмен есептеледі. Бүтін саннан кейінгі көрсеткіштері жүздікке дейін дөңгелетіледі (бұрын ондыққа дейін ғана).

Таратып айтар болсақ, жоғарыда Ғұсман Қосанов пен Әмин Тұяқов 100 метрді 10,2 секунд ішінде жүгіріп өткен дедік қой. Егер қазіргідей электронды секунд өлшеуішпен есептелсе, онда олардың уақыттары екі түрлі болуы мүмкін еді. Мәселен, 10, 16 және 10,17...

Ендеше, қазақтың да баласы 100 метрді 10 секундтың ішінде жүгіріп өте алады. Тек талантты бала кезінен жазбай танып, тәрбиелеу керек. Егер Ғұсман және Әмин ағаларымыз қазір жүгіріп жүрсе, онда Усейн Болтпен де тайталасар ма еді?! Көрсеткіштеріне қарасақ, қазіргі әлем жұлдыздарымен иық қағыстырып жүрулері әбден мүмкін сияқты.

Бұл, әрине екі дәуірді салыстыра отырып, көз алдымызға елестету ғана. Ал нақты айтпағымыз, қазақта да «Найзағайлар» болған, тіпті болады да. Осы спорттың түріне де ерекше көңіл бөліп, қолға алсақ, әлі талай желаяқтар шығары анық.

Айтпақшы, 10 метрлік қашықтықтағы Қазақстан рекорды – 10,08 секунд (1,3 м/с жел бағытымен). Оны 1992 жылы 13 тамызда, Аустрияның Линц қаласында 1988 жылғы Сеул Олимпиадасының чемпионы Виталий Савин орнатқан.

Нұрғазы САСАЕВ,
журналист

АСТАНА