Жеңіл атлетика • 25 Тамыз, 2017

«Қазақ найзағайы» қашан жарқылдайды?

841 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Жеңіл атлетиканың спорт жарыс­тары ішінде «Спорт падишасы» де­ген бейресми атағы бар. Ал осы спорт тү­ріндегі 100 метрлік бәйгенің мәртебесі – өзгелерінен әлдеқайда жоғары.

«Қазақ найзағайы» қашан жарқылдайды?

Олимпия ойындары мен әлем чемпионат­тарындағы ең қысқа қашықтықта топ жар­ған дүлдүлдер әлемге тез танылады. Ал егер олар осы 100 метрлік қа­шықтықты 10 се­кунд­­қа жет­кізбей жүйткіп өтсе, онда спорт­­тың дәл осы түрінде олардан артық жұл­дыз болмайды.

Жер шарында 100 метрлік қашық­тықты 10 секундқа жеткіз­бей жүгіріп өткен желаяқ­тар саны аса көп емес. Қазіргі әлем рекорды – 9,58 (негізі – 9,578) секунд. Оны 2009 жылы 16 тамызда, Берлинде Ямайка дүлдүлі Усейн Болт орнатқан. Жүз метрді бір деммен ағып өтетін жылдамдығына тәнті болғандар оны «Найзағай» (Lightning) деп те атайды.

Адамдарды түр-түсіне қа­рап бөлгендік емес, бірақ осы 100 метрлік қашықтықта қара нәсілді желаяқтар үстемдік құ­рып жүр. Осы қашықтықты 10 секундқа жеткізбей жүгіріп өткендердің дені де солар. Бір қызығы, неміс желаяғы Армин Хари 1960 жылғы Олимпия ойындарында әлем рекордын жа­ңартып, тұңғыш рет 100 метр­ді тұп-тура 10 секундта (10,0) жүгіріп өткен...

Содан кейін қайтадан қара нәсілділер «үстемдік» құрды. Тек 2011 жылы француз Крис­тоф Леметр 100 метрді 10 се­кундқа жеткізбей еңсеріп, «Ақ най­зағай» атанды. Оның жеке рекорды – 9,92 секунд.

Ал «Азияның ақ найзағайы» – Қытай желаяғы Су Бинтянь. Ол 2015 жылы 100 метрлік қашық­тық­ты 9,99 секундта жүгіріп өтіп, Азия және Қытай рекордын жаңартты. Ал «қазақтың най­зағайы»...

Сонау 60-жылдары қазақтың қос қыраны, аузымен құс тіс­теген саңлақтары – марқұм Ғұс­ман Қосанов пен биыл қыста 80 жасқа толған Әмин Тұяқов 100 метрді 10,2 секунд ішінде жүгіріп өткен.

Өздеріңіз білесіздер, Ғұсман Қосанов 1960 жылы Римде өткен ХVІІ Олимпия ойындарының 4х100 эстафетасында КСРО құра­масының намысын қорғап, күміс медаль жеңіп алған. Тұң­ғыш рет Олимпиададан жүлде алған қазақ та, тіпті қазақ­стан­дық спортшы да – осы Ғұсман ағамыз.

Ресми түрде тіркелген көр­сет­кіштеріне тоқталар бол­сақ, 100 метрді 10,2 секунд­та Ғұсман Қосанов 1962 жылы 22 қыркүйекте, ал Әмин Тұя­қов 1965 жылы 17 қазанда жүйт­кіп өткен. Екеуінің де бұл көр­сеткіштері Алматыда тіркелді.

Бірақ, ол кез бен қазіргі уақытты салыс­тыруға бола ма? Шіркін, Ғұсман аға мен Әмин ағаны қазіргі жағдайда жү­гіртіп көрер ме еді?! Қазір­гідей спортшының жылдам­дығына серпін қосып тұратын аяқ-киімдер мен қазіргі өте қолайлы жүгіру жолақтарын 60-жылдардағы жағдаймен са­лыстыруға келмейді де ғой.

Әрі, қазір спортшылардың уақыттары бұрынғыдай қол хронометрімен емес, электронды хронометрмен есептеледі. Бүтін саннан кейінгі көрсеткіштері жүздікке дейін дөңгелетіледі (бұрын ондыққа дейін ғана).

Таратып айтар болсақ, жо­ғарыда Ғұсман Қосанов пен Әмин Тұяқов 100 метрді 10,2 секунд ішінде жүгіріп өткен дедік қой. Егер қазір­гідей электронды секунд өлшеуішпен есеп­телсе, онда олар­дың уақыттары екі түр­лі болуы мүмкін еді. Мәселен, 10, 16 және 10,17...

Ендеше, қазақтың да баласы 100 метрді 10 секундтың ішінде жүгіріп өте алады. Тек талантты бала кезінен жазбай танып, тәрбие­­леу керек. Егер Ғұсман және Әмин ағаларымыз қазір жүгіріп жүрсе, онда Усейн Болт­пен де тайталасар ма еді?! Көрсеткіш­тері­не қарасақ, қазіргі әлем жұлдыздарымен иық қа­ғыс­тырып жүрулері әбден мүмкін сияқты.

Бұл, әрине екі дәуірді са­лыс­тыра отырып, көз алды­мызға елестету ғана. Ал нақ­ты айт­пағымыз, қазақта да «Най­зағайлар» болған, тіпті болады да. Осы спорттың түріне де ерекше көңіл бөліп, қолға алсақ, әлі талай желаяқтар шығары анық.

Айтпақшы, 10 метрлік қа­шықтықтағы Қазақстан рекорды – 10,08 секунд (1,3 м/с жел бағытымен). Оны 1992 жылы 13 тамызда, Аустрияның Линц қаласында 1988 жылғы Сеул Олимпиадасының чемпионы Виталий Савин орнатқан.

Нұрғазы САСАЕВ,
журналист

АСТАНА