Сенат төрағасы өз сөзінде ядролық қаруға қарсы жаһандық қозғалыстағы және ядролық қаруды таратпау тәртібін нығайтудағы Қазақстанның жетекші рөлін атап өтті.
«Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген сәттен бері өзіне алған халықаралық міндеттемелерін мүлтіксіз орындап, ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен ядролық қаруды таратпау ісіне сүбелі үлес қосып келеді. Сондықтан, әлемдік қоғамдастық Қазақстанды атом бомбасына қарсы қозғалыстың көшбасшысы ретінде таниды», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Жоғарғы Палатаның басшысы халықаралық ахуалдың шиеленісуін ескере келе, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ядролық қарудан азат әлем құру жөніндегі жалпыға бірдей декларациясының маңыздылығын атап өтті. Сондай-ақ, БҰҰ-ның 2045 жылы ядролық қарусыз әлем орнату талабына оң бағасын берді. Қ.Тоқаев Қазақстан Президентінің жаһандық ядролық текетірестің қаупі мен сұрапылдығы жөнінде ескертілген «Әлем. XXI ғасыр» манифесі туралы конференцияға қатысушыларға айтып берді.
Сенат төрағасы әлем тыныштығы үшін халықаралық сенім шаралары мен ынтымақтастықтың маңызды екеніне тоқтала келіп, бейбіт әлем қалыптастыруда БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің рөлі ерекше екенін мәлімдеді. Сонымен қатар, Қ.Тоқаев ыдырағыш материалдардың өндірісін, оның пайдалануы мен жойылуына халықаралық бақылауды күшейтуге шақырып, аталған саланы тиімді тексеру тетіктері мен құралдарын жасауды жалғастыра беру керек екенін айтты.
Пагуош конференциясына қатысушылар халықаралық шараның тиімділігіне тоқталып, ядролық қарудан бас тартудың әлем тыныштығы үшін қажетті екенін мәлімдеді.
«Ең әуелі Қазақстан Президентіне, ел үкіметіне, Сенат төрағасына, Сыртқы істер министріне осындай тамаша конференция
ұйымдастыруға атсалысқандары үшін үлкен алғыс айтамын. Осында жиналу біз үшін үлкен мәртебе», – деген Ғалымдар қозғалысының Бас хатшысы Котта Рамусино ядролық қарусыздану мәселесіндегі Қазақстан үлесін жоғары бағалады.
Конференция барысында ядролық қарудан бас тарту және оны таратпау жөніндегі бірқатар мәселелер талқыланады. Котта Рамусиноның айтуынша, Пагуош қозғалысының басты мақсаты – зұлмат қарудың көзін түбегейлі құрту. Ғалымдар қозғалысының президенті Джаянт Данапала ядролық қарудан бас тарту белгілі бір топтың көздегені емес, барша адамзаттың мүддесі екенін хабарлады.
«Бүгінгі конференция Пагуош қозғалысының құрылуына 60 жыл толуына орай ұйымдастырылды. 1955 жылы Бертран Рассел мен Альберт Эйнштейн бастаған бір топ ғалым Лондонда манифеске қол қойған болатын. Сол құжатта айтылған мәселелер – біздің қозғалыстың негізгі іргетасы. Манифесте айтылатын үш сөз бар: «Адам екеніңді ұмытпа!» Осы салмақты сөз біздің ұранымызға айналды», – деді Джаянта Данапала.
Қозғалыс президенті Қазақстан тәуелсіздігін алған тұста ядролық қару арсеналы мол болғанына қарамастан, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың одан бас тартуын көрегендікке теңеді. Сонымен бірге, еліміздің әлемді толғандырған өзге де мәселелердің шешімін табу барысында ұсынған бастамаларына ырзалығын білдіріп, Қазақстанның келіссөздер алаңына айналғанын мәлімдеді.
Конференция аясында бірнеше пленарлық отырыс өтті. Аталған жиындарға қатысқан қонақтар ядролық қарудың зияндығы жөнінде баяндамалар жасап, одан бас тартудың күн тәртібінде тұрғанына тоқталды. Сонымен қатар, ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы қоры жанындағы Әлемдік экономика және саясат институтының директоры Ержан Салтыбаевтың қатысуымен өткен пленарлық отырыста Орталық Азиядағы түйткілді мәселелер мен олардың шешімі талқыланды. Ержан Салтыбаев Қазақстанның ядролық қаруды таратпау саясаты мен оның жаһандық және аймақтық қауіпсіздік үшін маңыздылығы жөнінде баяндама жасады.
Негізі Пагуош конференциясының құрылуы драмаға толы. Данышпан ғалым Альберт Эйнштейн екінші дүниежүзілік соғыс өрті тұтанар тұста АҚШ президенті Франклин Рузвельтке нацистік Германияның атом бомбасын жасауды жоспарлағанын айтып хат жазған еді. Ғалымның хаты әсер етті ме, көп ұзамай АҚШ ядролық қару жасауға белсене кірісіп кетті. Міне, жапондарды қан қақсатқан Хиросима мен Нагасакиге тасталған атом бомбасы мен ядролық қару жарысы осылай басталған-тұғын. Рас, өмірінің соңына таман Эйнштейн Рузвельтке хат жазғанына өкінді. Ғалым шалыс басқан қадамының орнын толтыру мақсатында «Рассел – Эйнштейн» манифесіне қол қойып, жер жаһанды атом бомбасынан бас тартуға шақырды. Аталған манифест арқылы Пагуош қозғалысының іргетасы қаланған-ды. 1995 жылы Пагуош қозғалысына және оның негізін салғандардың бірі Джозеф Ротблатқа халықаралық саясатта ядролық қарудың рөлін азайтқаны үшін Нобель сыйлығы берілді.
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
Суретті түсірген
Ерлан Омар,
«Егемен Қазақстан»
