Ал ана тіліміздегі «ғаламат», «ғажап», «керемет» деген сөздердің осы бір сенсация деген ұғыммен әу бастан-ақ «аталас, ағайын» екендігіне ешкім де күмән келтіре қоймас, сірә. Сол себепті мұндай сөздерді күнделікті тіршілігімізде де өте сирек қолданушы едік.
Ал қазір... басқаша. Айталық, КТК-да (көңілді тапқырлар клубында) әділқазы болып отырған әнші, саясаткер немесе тележүргізуші, бір сөзбен айтқанда, белгілі тұлғалардың қайсыбір командаға риза болған кезде: «Керемет! Ғажап ойнадыңдар!» деп баға беріп жатқанын жиі көретін болдық.
Жастар болса, ду қол шапалақтайды. Сонымен бірге олардың ұғымында «Керемет! Ғажап!» дегеніміз, расында да, осы екен-ау деген түсінік пайда болады.
Демек, қазақи ұғымымыздағы сенсацияның төрдегі басын дырылдатып есікке қарай сүйрейді.
Келісесіз бе, келіспейсіз бе, әрине, өз еркіңіз. Бірақ осындайда ата-бабадан қалған асыл Сөздің қадір-қасиетін төмендетпеу керек қой деген ойға тірелесің еріксіз. Өйткені кез келген нәрсе «керемет», кез келген қызық «ғаламат», «ғажап» бола бермейді ғой.
Мұны сіздерге неге айтып отырмыз десеңізші. Себебі қымбатты әділқазылар, жастар сіздерге қызығады. Сіздерге еліктейді. Сіздерге ұқсап киініп, сіздерге ұқсап сөйлегісі келеді.
Сондықтан да мұндай ерекше құрмет сіздердің әрбір істеріңізге ғана емес, сөздеріңізге де үлкен жауапкершілік жүктейтінін ұмытпасаңыздар болғаны.
Мәселен, осы кеше ғана Алматының жанындағы Талғардың аспанынан жұртшылық, расымен де, адам таңғаларлықтай бір құбылысты көрді. Оны суретке, «видикке» түсіріп алып, таңғалып, басын шайқап, таңдай қағып жатты. Себебі бұл – басқа ғаламшардан келіп, біздің табиғатымызды, тұрмыс-тіршілігімізді бақылап жүрген бөгде ғаламшарлықтар болар десті. Міне, ғажап! Міне, ғаламат! Міне, сенсация! ...дейтініміз осы емес пе.
Ендеше бұл «кереметті» кешегі сахнадан өз бойындағы қабілет-қарымды шама-шарқынша көрсеткісі келген жастардың «кереметімен» салыстыруға бола ма?
Қазір шыны керек, барлық нәрсеге анықтауыш қажет болып қалды. Айталық «жазушы», «қаламгер» деген ұғымдар бұрын өте қадірлі, талантты, құрметті жан дегенді білдіруші еді. Сондықтан да қайсыбір жылы Адамзаттың Айтматовы атанған суреткердің өзі қазақ теледидарына берген сұхбатында, «мен үшін жазушы деген өте қадірлі ұғым, себебі көз алдыма бірден Толстой, Әуезов секілді алып тұлғалар елестейді», деген болатын.
Ал қазір «көрнекті жазушы», «белгілі қаламгер» демесеңіз, көкейіңіздегі ойды толық жеткізе алмайтындай көрінесіз. Себебі жазарман көп және оның бәріне бірдей, сыпайылап айтқанда, сіздің көңіліңіз тола бермейді. Ендеше бұл сөздің де әу бастағы қадір-қасиеті төмендеп кетті.
Баяғыда біздің ата-әжелеріміз «Ауылға мұғалім келе жатыр деген сөзді естісек болды, есік алдына шығып, бәріміз таңғалып қарап тұрушы ек», деп отыратын.
Расымен де, мұғалім – білім беретін, өз шәкірттеріне өркениеттің есігін ашатын қадірлі жан емес пе. Бірақ жұрттың көзі бірте-бірте оған да үйренді. Уақыт өте келе, «баламды неге дұрыс оқытпайсың», «неге екі қоясың», «бастықтың баласы сенің сабағыңнан үнемі бес алатын көрінеді», деп ұрсатынды шығарды...
Енді міне, жиырма бірінші ғасырда балалардың оларды мазақ етіп, әдейі қытығына тиіп, қып-қызыл болып ашуланған сәтін жасырын түрде «соткаға» түсіріп алып, сөгіс бергізіп, мектептен шығартып жіберетін күнге де жеттік...
Мұның бәрі шын мәнінде, әу бастағы таза ұғымдар мен түсініктердің тұнығын лайлау емес пе.
Саясатта да солай. Жұмсақ креслода отырған биік лауазымды кісілердің бәрін «біртуар», «көрнекті қайраткер», «білікті басшы» атандыра бастадық. Тіпті олардың бір күні пара алып жатқан жерінен ұсталып, қолдарына кісен салынғанын көрсек те, бір түнде дүние-мүлкін ұшаққа тиеп, шетелге қашып кеткенін естісек те, ескі әдетімізді қоймай, орнына келген шенеунікті ертеңіне-ақ «ел қамқоры» деуге көштік. Мұндай атаққа ие болу үшін олар ең алдымен елдің сенімін ақтап, ақ-адал қызмет етіп, өздеріне жүктелген міндеттің үдесінен шығуы керек емес пе.
Сондай-ақ, 70 жылдығы, 80 жылдығы, 90 жылдығы аталып өтіп жатқан ағаларымыздың барлығын бірдей «тау тұлға», «қыран, бүркіт» деп атайтын болдық. Және солай дегенімізбен қоймай, кірпіштей-кірпіштей кітап етіп шығарып, тойға келген кісілерге таратамыз. Міне, осындай сәттерде «Япыр-ау, қазақ елінде мұншама «тау», осыншама «қыран» болса, біз неге үш жүз жыл бойы бодандықтың қамытын кидік?» деген ой келеді.
Біз осы, ойланбай сөйлеуді әдетке айналдырып алған жоқпыз ба, ағайын?
Тіл тазалығы – ой тазалығы, тіл тазалығы сана-сезіміміздің тазалығы екенін әманда естен шығармауымыз керек емес пе еді.
Себебі орнымен айтылмаған сөз ойды, ұғымды арзандатып, ұлттық сананы тұман басқандай күйге түсіреді ғой.
Нұрғали ОРАЗ,
«Егемен Қазақстан»
