Жаһандану заманында қазақ тілін басқа бәсекелес тілдерге қарсы тұрып, олармен иық тірестіре алатындай деңгейге жеткізу және оның жолдарын қарастыру – ұрпақ алдындағы парызымыз. Осы орайда латын графикасына көшу – тілімізді сақтап қана қоймай, оны дамытуға, әлемдік аренаға халықаралық тіл ретінде шығуына мүмкіншілік жасайтын құтты қадам болып саналады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында қазақ əліпбиінің латын графикасындағы бірыңғай стандартты нұсқасын қабылдау керектігін, 2025 жылға қарай латын әліпбиі қолданысқа енетіндігін, ісқағаздары, оқу құралдары, мерзімді баспасөз де латын қаріптерімен шығарыла бастайтындығын жеткізді. Сондай-ақ «Қазақстан-2050» Стратегиясында 2025 жылдан бастап латын әліпбиіне, латын қарпіне көшу қажеттілігін атап өткен Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: «Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады. Біз қазақ тілін жаңғыртуды жүргізуге тиіспіз. Тілді заманға сай үйлестіріп, терминология мәселесінен консенсус іздеу керек. Сонымен қатар әбден орныққан халықаралық және шет тілінен енген сөздерді қазақ тіліне аудару мәселесін біржола шешу қажет. Бұл мәселе оқшауланған қайраткерлердің ортасында шешілмеуге тиіс. Үкімет мұны реттегені жөн», деген еді.
Шынында да, әліпби ауыстырудың саясатқа да, басқаға да қатысы жоқ, ең басты қажеттілігін тілдің өзі талап етіп отыр. Қазіргі жастар ағылшын тілі мен интернетті еркін меңгеріп алды, сондықтан жастарға латын әліпбиіне көшу қиындық туғызбайтыны сөзсіз. Елбасына ұсынылған латын әліпбиінің жаңа жобасы «Тұран- Астана» университетінде кеңінен талқылануда.Оқытушылар мен студент жастар бұл бастаманы толығымен мақұлдап, латын әліпбиіне көшудің келешегі мен өміршеңдігін қолдап отыр.
Жалпы, Мәңгілік ел болып қалу тілдің мәртебесіне тікелей байланысты. Сол себепті де кезінде А.Байтұрсынов: «Жақсы әліпби тілге шақ болу керек. Өлшенбей тігілген о жер бұ жер бойға жуыспай, қолбырап, солбырап тұрған кең киім сияқты артық әріптері көп әліпби де қолайсыз. Бойыңды қысып, тәніңді құрыстырып, тырыстырып тұрған тар киім сияқты әрпі кем әліпби қолайсыз болады», – деп айтып кеткендей, бүгінгі таңда жазу графикасын дұрыс жолға қою – уақыт талабы.
Демек, бұл – болашағымыздың алдында жауап беретін өте көкейкесті мәселе. А.Байтұрсынұлы көрсетіп кеткен шарттарды ескерген жөн. Әліпби, әуелі, тілге жеңіл, орамды болуы керек, екіншіден, таңбаның аздығы мен жазудың икемділігі ескерілуге, үшіншіден, үйренуге жеңіл болуға тиіс. Сондықтан болашақ әліпбиіміз тіліміздің барлық заңдылықтарын сақтап, әрі қарай дамуына мүмкіндік беретіндей етіп дайындалуы қажет, яғни Абай бабамыз айтқандай, тілге жеңіл, жүрекке жылы тиетіндей, оралымды болуы керек. Қоғамда ешқандай да дау тудырмауы тиіс.
Латын әліпбиіне көшу – технология мен инновацияны тез меңгерудің кілті. Қазір дамыған елдердің ғаламторын ашып қалсаңыз, теледидарын қосып қалсаңыз ақпарттар ағынын латын қарпімен оқисыз. Демек, латын әліпбиіне көшу – өмірдің қажеттілігі, әлемдік бәсекеге қабілеттілік мәселесі.
Латын әліпбиіне көшу арқылы Қазақстанның түрік әлемімен байланысы одан әрі арта түседі. Еліміздің мемлекеттік мәртебесіне зор ықпал етеді. Сонымен бірге шетелдерде тұратын қандастарымыз үшін өз атамекенімен қарым-қатынас жасау да жеңілдей түсер еді. Жалпы түрік халықтарымен бірге болудың бір үлкен жолы – ортақ әліпбиді қолданысқа енгізу. Болашақта түрік халықтарының жазуындағы бірлік сақталатын болса, негізгі мақсаттарымыздың бірі орындалған болар еді. Тіпті өзге ұлттардың да қазақ тілін оқуға, зерттеуге деген сұранысын туғызуы әбден мүмкін.
Латын әліпбиіне көшу қазақ тілін қазіргі заманғы технологияларға бейімдеп қана қоймайды, болашақта ақпараттық қолжетімділіктерімізді арттырып, кеңістігімізді ұлғайтып, көкжиегіміздің кеңеюіне жол ашады.
Қысқасы, латын графикасына оралу – Мәңгілік елдің Мәңгілік тілінің іргетасын бекітуге бастайтын құтты қадам болып табылады.
Гүлжамал ЖАПАРОВА,
«Тұран-Астана» университетінің ректоры, экономика ғылымдарының кандидаты, профессор
