Әрине әуелі роботты техникаға жас өскіндерді баулу керек. Оған қазақстандық мектептер дайын ба? Министрдің айтуынша 2016-2017 оқу жылында роботты техника бойынша 372 үйірме, 397 мектепте кабинет ашылған екен. 2,5 мың информатика пәнінің мұғалімі роботты техника мен роботты техниканы жүзеге асыру жағдайында ІТ бойынша теориялық және сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың ерекшеліктері негізінде біліктілікті арттыру курстарынан өтті. Бірақ бұл тарапта мұғалімдер роботты техникаға қаншалықты энтузиазммен қарайды деген екінші сауал көлбеңдейді. Өйткені оқушыларды осы бір күрделі ой-сана іліміне машықтандырмас бұрын оқытушының өз қызығушылығы қандай деңгейде екеніне ешкімнің көзі жетпей отырғаны аян.
Қазір еліміздегі жалпы және орта білім беру мектептеріне таратылып жатқан тәжірибелердің ұясы – «Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы. Аталған ұйымның Семей мен Көкшетау қалаларындағы филиалдарында «Роботты техника» үйірмесі 2009 жылы ұйымдастырылған болатын. Содан бері 8 жыл өтті. Бүгінде барлық зияткерлік мектепте роботты техникаға баулитын таңдамалы курстар жұмыс істейді. Бұл курстарды ұйымның Педагогикалық шеберлік орталығында «Роботты техника» таңдамалы курсы бойынша оқыған информатика пәнінің мұғалімдері мен жаттықтырушылары оқытады. Жалпы, Назарбаев зияткерлік мектептері 2010 жылдан бастап информатика пәнінің мұғалімдері үшін «Ақылды роботты техника жүйелері», «Орта мектептегі білім беруге арналған роботты техника», «VEX роботын пайдаланудағы роботты техника негіздері», «Lego EV3, WeDo – өз тарихыңды құр» біліктілікті жетілдіру курстарын ұйымдастырып келеді. Сондықтан аталған салада алға тартатынымыз осы мектептердің үлгісі болмақ.
Соңғы жылдары әлемдік роботты техника саласындағы байқауларда қазақстандық оқушылар да көріне бастады. Назарбаев зияткерлік мектебінің құрамасы 2013 жылы Индонезияда өткен Бүкіләлемдік роботтар олимпиадасына (World Robot Olympiad) қатысса, 2014 жылы дербес білім беру ұйымы осы олимпиаданың Қазақстандағы ұлттық үйлестірушісі мәртебесіне қол жеткізді. Яғни WRO ережесіне сай Назарбаев зияткерлік мектептері еліміздің атынан қатысатын ұлттық құраманы жасақтауға бірден-бір жауапты мекеме болды. Жыл сайын зияткерлік мектептері іріктеу олимпиадаларын өткізіп келеді. Барлық турнирде Lego роботты техника конструкторлары пайдаланылады. Сондай-ақ компьютерге сыммен және сымсыз жалғанатын интерфейстер арқылы бағдарламалық қамтамасыз етуге қосылу мүмкіндігі бар, автоматикада автономды нысандар құруға пайдалануға болатын VEX пен Arduino құрылымдаушылары да оқу үдерісіне енгізілуде.
Былтыр қараша айының ішінде Үндістанның Нью-Дели қаласында өткен дүниежүзілік олимпиадаға 54 елден 2 мыңнан аса команда қатысқан екен. Соның ішінде Қазақстан құрамасы 7 санат бойынша (Regular Junior High, Regular Senior High, Open Elementary, Open Junior High, Open Senior High, Advanced Robotics Challenge, Football) сынға түсті. «Жерге жақын орбитадағы ғарыштық қоқыстарды жоюға арналған роботтандырылған орбиталық станса» жобасы Open санаты бойынша ең мәртебелі жүлделердің бірі – «Creativity Award» сыйлығына ие болды. Яғни қазақстандық жоба олимпиададағы ең креативті және инновациялық жоба ретінде танылды. Бұл – ерекше жетістік.
Айта кету керек, Қазақстанның атынан қатысқан жобаны жасап шығарған Талдықорған қаласындағы физика-математика бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің оқушылары Талғат Бек пен Анатолий Алексеев болатын (жаттықтырушысы Николай Авдюнин). Жыл басында Астанадағы Конгресс-холлда өткен көрмеде осы Талғат Бектің жобасына қызығушылық танытып, авторымен сөйлескеніміз есімізде. Ол сонда төрт бөліктен тұратын роботты құрылғының әуелі өзінің айналасындағы нысандарды зерттейтінін, яғни жақын маңнан ұшып өткен денені арнайы импульс құрылғылары арқылы атмосферада жоятынын жеткізіп, өзінің бұдан өзге мұнай өндіру стансасы мен спутниктерді күннің бағытына бейімдеп тұратын робот жасап шығарғанын айтқан болатын. Талғат сияқты талантты оқушылар елімізде жетерлік.
Айталық, жазда ЭКСПО көрмесі аясында өткен ұлттық жарысқа 300 оқушы қатысса, оның 200-ден астамы зияткерлік мектептерінің оқушылары екен. Осы жарыстың қорытындысы бойынша алдағы қараша айында Коста-Рикада өтетін бүкіләлемдік олимпиадада ел намысын қорғайтын роботшылар белгілі болды. Олар жасаған құрылғы су ағынының магниттік өзгерісін пайдалану арқылы 2,5 вольт қуат өндіре алады. Қоршаған орта мен табиғи ресурстар тепе-теңдігін сақтай отырып жұмыс істейтін тегершікті генератордың көмегімен мобилді құрылғыларды қуаттауға болады. Ғалымдар робот прототипіндегі шағын ГЭС алдағы жылдары индустрияландырудың басты нысанына айналуы әбден мүмкін екенін айтады. Яғни Қазақстанның кей аумақтарындағы электр энергиясының тапшылығын ретке келтіруде, сонымен бірге отын-энергетикалық кешенін дамытуда маңызы зор болмақ.
Жалпы, Назарбаев зияткерлік мектептерінің оқушылары түрлі білім бәсекелерінде роботты техника бойынша үздік шығып жүргені белгілі. Джакартада өткен дүниежүзілік жарыстан бөлек, биыл наурыз айында Мәскеудегі «РобоФест» бүкілресейлік роботты техника фестивалінде VEX бағыты бойынша Алматы қаласындағы физика-математика бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің Нұрдәулет Досмағамбет жаттықтыратын командасы 1 және 2-орынға ие болды. Ал шілде айында Вашингтонда аталған команда First Global Challenge роботты техника бойынша халықаралық жарысында 163 мемлекеттің арасынан 8 орынға тұрақтады. Біз осы орайда бапкер Нұрдәулет Досмағамбетпен сөйлескенімізде, ол оқушыларының бұдан да жоғары нәтижеге, алтынға қол жеткізуі тиіс болғандығын, ал 8 орынға тұрақтауға серіктес командалардың нашар дайындықпен келуі әсер еткенін жеткізді.
– Елімізде роботты техника кейінгі жылдары ғана қолға алынса да, бұл салада біздің оқушыларымыз дамыған елдердің оқушыларының да алдын орап кететініне көзім жетіп жүр. Батыс елдерінің балалары көп дүниеде мақсатсыз, сылбыр қимылдаса, қазақстандық өрендер өршіл, өзгеге намысын жібермес нағыз роботшылар ретінде қалыптасып келе жатқанына қуаныштымын. Біздің бұл бағыттағы әлеуетіміз өте зор, – дейді ол.
Қазақстанда роботты техника олимпиадаларының қатысушылары жылдан жылға артып келеді. Мәселен, былтыр бұл олимпиадаға 4 мектептің 19 командасы қатысса, биыл командалар саны 50-ден асып жығылды. Әрине елімізде роботты техниканы ілгерілету мақсатында құрылған ұйымдар санаулы. Солардың бірі «ҚазРоботикс» білім беру және спорттық федерациясы» республикалық қоғамдық бірлестігі роботты техниканы дамыту бойынша оқытушылар мен студенттерге, оқушыларға қол ұшын созып, түрлі байқаулар мен жобалар ұйымдастырып келеді. Қазақстан автоматизация және роботты техника қауымдастығының президенті Владимир Төреханов соңғы кезде роботты жобаларға қатысушылардың саны ғана емес, сапасы да өскенін айтады. Яғни келешекте өндірістің әр саласына дендеп енетін роботтандыру ғылымында қазақ баласының да қолтаңбасы болатынына сенім ұялататын ілкімді іргетас қаланды деуге болады.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
