Қазақстан – бүгінде спорттық державалар қатарына қосылуға ұмтылып жүрген елдердің бірі. Бұған алғышарттарымыз да жоқ емес. Спорттың оң жамбасымызға дөп келетін кейбір түрлерінен құрлықтық біріншіліктерде, әлем чемпионаттарында, төрт жылдықтың басты спорттық оқиғасы саналатын Олимпия ойындарында тәп-тәуір көрсеткіштерге қол жеткізіп жүрміз. Бірақ командалық ойын түрлеріне келсек, өкінішке қарай аузымызды қу шөппен сүртуге мәжбүрміз. Қандай да бір ілгерілеушілік күткенімізбен, іркілістеріміз тым ұзаққа созылып барады.

Осы орайда біз бүгін командалық спорт түрлерінде алға тосар табыстарымыздың жоқ екенімен қатар, оларда өнер көрсететін жергілікті ұлт өкілдері – қазақтар қатарының тым аздығы хақында әңгіме қозғамақпыз.
Әуелі әлемде аса кең тараған командалық спорт түрі – волейболдан бастайық. Ерлер құрамасы төрт жылда бір өтетін әлем чемпионаттарының іріктеу сындарына 1994 жыл мен 2014 жыл аралығында алты рет қатысса, оның төртеуінде іріктеу сындарын бағындыруға қауқары жетпей, тек екеуінде ғана жаһандық жарысқа баруға жолдама ала алыпты. Жолдама алған 2002 жылғы чемпионатта 19-шы орынды қанағат тұтса, 2006 жылы 21-орынмен көштің соңғы жағында қалып қойған.
1993 жылғы күмісті айтпағанда, Азия чемпионаттарындағы көрсеткіштеріміз де мардымсыз. Азия ойындарында бір мәрте 4-ші орынды місе тұтыппыз. Ал Олимпиадада өнер көрсету волейболшы жігіттеріміз үшін әзірше арман болып тұр.
Әуелгі жылдары құрама санында қазақтар жоқтың қасы болса, бүгінде шүкір дерлік, яғни көбею үрдісі байқалады. Егер нақтылай түссек, 22 ойыншының бесеуі өзіміздің қандастарымыз. Бірақ әрине, еліміздегі ұлттар мен ұлыстардың пайызына шаққанда әлі де болса аздау екенін мойындауға тиіспіз. Қысқасы бүгінде Октябрь Жарылғаповтың деңгейіндегі ізбасарлар төбе көрсете алар емес. «Дорожниктің» деңгейінде өнер көрсете алатын командамыз да жоқ.
Салыстырмалы түрде алғанда еліміздегі қыздар волейболының деңгейі сәл жоғарылау деуге болады. Қазақстан құрамасы 2005 жылы Азия чемпионатының күміс медаліне, 2010 жылы Азиаданың қола медаліне қол жеткізсе, 2012 және 2014 жылдары Азия кубогының қола жүлдегері атанды.
2006, 2010 және 2014 жылдары қатарынан үш мәрте Әлем чемпионаттарына, 2008 жылы Бейжіңде өткен Олимпия ойындарына қатысты. Соңғы жылдары Әлемдік гран-при бәсекелерінде де тұрақты бақ сынап жүр. Әрине бұл жаһандық жарыстарда біздің қыздарымызға әзірше жоғары орындардың ауылы тым алыс екенін де жасырудың жөні жоқ. Ал КСРО тұсында атой салған Алматының АДК командасы көнекөз жанкүйерлердің есінде екені күмәнсіз. Сол кеңестік кезеңде қазақстандық волейболшы қыздар КСРО ұлттық құрамасы сапында әлем, Олимпиада чемпиондары атанғандары да ұмытыла қойған жоқ. Бірақ олар өзге ұлттың өкілдері еді. Қазір де Қазақстан құрамасы сапында жалғыз Сана Анарқұловадан басқа қандастарымыз көзге шалынбай тұр.
Қазақстанның баскетболдан ерлер құрама командасы да жанкүйерлерін қуанта алмай келеді. Азия чемпионаттарындағы ең биік нәтижесі 2007 жылғы 4-ші орын. 2002 жылғы жазғы Азия ойындарында ғайыптан тайып қоржынға қола салуға қауқары жетіпті. Бірақ осы уақытқа дейін Олимпиада мен әлем чемпионаттарына қатысып көрген жоқ. Қатыспайын демейді, іріктеу сындарынан өте алмайды. Азия құрлығынан. Ал Азияда әлемдік баскетболдың алыптары ойнамайтыны тағы аян.
Баскетбол құрамасында, қосалқы ойыншыларды қоса алғанда, 12 спортшы болады. Мұнда да қазақтар жетекші рөл атқарады десек, қателесеміз. Себебі құрама сапында Рүстем Мырзағалиев деген жалғыз қандасымыз ғана өнер көрсетеді. Сондықтан спорттың аса танымал осы түрінен алар сыбағамызды Әлжан Жармұхамедов сынды саңлақтар шоғыры соқталанып шыққанша келер күндердің еншісіне қалдыруға тура келіп тұр.
Енді еліміздегі қыздар баскетболы туралы бірер сөз. Жалпы, Қазақстанда қыздар баскетболының дәстүрі, командалар сапында жергілікті ұлт өкілдері мүлдем жоқтың қасы болды демесеңіз, жақсы қалыптасқан деуге негіз бар. КСРО кезінде ҚазМУ-дің «Университет» деп аталған командасы ел біріншілігінің жоғары тобында өнер көрсеткені мәлім. Оның құрамында ойнаған Надежда Ольхованы спортсүйер қауым жақсы біледі. Екі дүркін (1976, 1980 жылдар) Олимпиада чемпионы, екі дүркін (1975, 1983 жылдар) әлем чемпионы, Еуропаның алты дүркін жеңімпазы.
Бірақ ол – Ресейдің Алтай өлкесінің тумасы. ҚазМУ-ді бітірген. Қазір Киевте тұрады деген мәлімет бар. Кеңес уақытында, командалық спорттың қандай түрі екеніне қарамастан, одақтас республикаларда құрылған командалардың арасындағы күш тепе-теңдігін біршама сақтау мақсатында орталықтан ойыншылар жіберу дәстүрі бар болатын. Н.Ольхованың да Алматы командасына сондай жолмен келгені анық. Ал сол шақта «Университет» сапынан «мынау қазақ» деп көрсететін ойыншыны табудың өзі қиынға соғатын.
Қазақстанның қазіргі қыздар баскетболындағы жағдай да осыған ұқсас. Құрама сапындағы 12 ойыншының ішіндегі қазақ қыздарының саны екеуден асып көрмепті. Нәтижесіне келсек, ұлттық құрама құрылған ширек ғасырға жуық уақытта не Олимпия ойындарына, не әлем чемпионаттарына қатыса алған жоқ. Осынау жаһандық жарыстарға жолдама беретін іріктеу турнирлері қазақстандық қыздар үшін әзірше алынбас тас қамал болып тұр. Құрлықтық деңгейдегі түрлі жарыстардан да қоржынымыз ылғи бос қайтып жүр.
Елімізде біраз жұрт қызыға тамашалайтын командалық ойын түрі – хоккей. Бұл спорттағы табыстарымыздың тамсанарлықтай емес екеніне қарамастан, Құрлықтық хоккей лигасы мен Жоғары хоккей лигасында, Жастар хоккей лигасы мен Қазақстан чемпионатында өнер көрсететін командалар үшін айтарлықтай қаржы қарастырылған. Мұны бір жағынан болашаққа салынып отырған инвестиция деуге де болар. Бірақ әзірше әлемдік деңгейдегі көрсеткіштеріміз көңіл көншітерліктей емес. Бұл сөзімізге алдағы жылдың басында болатын Олимпия ойындарына қатысуға жолдама беретін іріктеу сынынан өте алмағанымыз дәлел. Сондай-ақ әлем чемпионатының «А» тобында тұрақтап қалуға қауқар таныта алмай келеміз. Тұрақтап қала алмағанымыз өз алдына, «В» тобынан «А» тобына қайта ораламыз деген соңғы ұмтылысымыз сәтсіз аяқталды.
Қазақстанның мұз қататын аймақтарындағы ауыл-қалаларда бала кезінде қолына имек таяқ ұстамағандар кемде-кем болар. Олардың арасында қазақ балалары да аз кездеспейтін. Бірақ осы спорт түрі жақсы жолға қойылған жалқы қала Өскемен еді. Талай түлегі КСРО чемпионатының жоғары тобында өнер көрсететін командалар сапында ойнады. Борис Александров сынды Олимпиада чемпионы да шықты. Ағайынды Корешковтарды Магнитогордың «Металлург»
командасының жанкүйерлері әлі күнге құрмет тұтады. Виталий Еремеев Мәскеудің «Динамосының» қақпасын ұзақ жыл құлыпта ұстады. Николай Антропов күні кешеге дейін Ұлттық хоккей лигасында ойнады. Мансабының соңында екі-үш жыл «Барыстың» намысын да қорғап үлгерді. Айта берсек, Өскеменнен шыққан шебер хоккейшілер жеткілікті.
Шығыс өңірімізде өзге ұлттардың өкілдері басым тұрғандықтан екені даусыз, ұлты қазақ хоккейшілер мүлдем аз көрінді. Шынымызды айтсақ, есімізге Ерлан Сағынбаев пен Талғат Жайлауовтан басқа ешкімді түсіре алмай отырмыз. Айтпақшы, тафгайлығымен аты шыққан Дамир Рыспаев та өскемендік. Оның бір әлеуметтік желіге берген сұхбатында түрлі жастағы командалар сапында бар-жоғы 2-3-ақ қазақ баласы болғаны көлденең тартылады.
Әрине қазіргі кезде Қазақстанның қай облыс орталығы мен ірі қалаларын алсаңыз да хоккеймен айналысатын немесе ойнайтын қазақ балалары мен жастарын кездестіруге болады. Жоғары хоккей лигасы мен Жастар хоккей лигасында және ел чемпионатында өнер көрсететін жастар да бар. Бірақ тары ішінде бір бидай дегендей, өте аз. Мәселен, Қазақстанның 2017 жылғы әлем чемпионатына («В» тобы) қатысқан ұлттық құрамасы сапында бірде-бір жергілікті ұлт өкілі болған жоқ. Сол кездегі бас бапкер Эдуард Занковец тіпті бүгінде «Барыс» сапында тәп-тә-
уір ойын көрсетіп жүрген Талғат Жайлауовтың өзін құрамаға лайықты ойыншы деп таппады. Есесіне ұлттық құраманы ұшпаққа шығарады деп қолдан табиғиландырылған шетелдік хоккейшілердің қарасы (Кевин Даллмэн, Дастин Бойд, Брендон Боченски, Найджел Доус, Мартен Сен-Пьер) көп болды. Соған қарамастан Қазақстан құрамасы не әлем чемпионатының «А» тобына шыға алмады, не Олимпия ойындарына жолдаманы жеңіп алуға қауқары жетпеді.
Әрине балғын хоккейшілер қарап бой түзейтін шебер шетелдік хоккейшілер керек. Олар тіпті өз ойыншылары жетіп-артылатын аса мықты Ресей командаларында да бар. Ал Қазақстан жағдайына келсек, шетелдік легионерлердің Астананың «Барыс» командасына сіңіріп келе жатқан еңбегі ұшан-теңіз. Солардың көмегімен
биыл «Барыс» ҚХЛ-дың «Шығыс» конференциясында көш бастаушы командалар легінде келеді. Бір өкініштісі Нұрсұлтан Белгібаев, Мадияр Ибрайбеков, Әлихан Әсетов секілді талапты хоккейшілер әзірше ұлттық құрама түгілі, «Барыстың» негізгі құрамында тұрақтап қала алмай отыр.
Біз барлық командалық спорт түрін түгендеп шығуды мақсат еткен жоқпыз. Өйткені жоғарыда айтылған мәселелер басқа спорт түрлерінің де басында бар әрі егіз қозыдай ұқсас. Тек сөзіміздің соңына қарай командалық спорт түрлеріне жатпайтын, бірақ кейбір жағдайларда ұжымдық күш-жігерді де талап ететін екі-үшеуіне қысқаша тоқтала кеткенді жөн көрдік. Солардың бірі – спорттың падишасы саналатын жеңіл атлетика. Мұнда да өзге ұлттардың ұл-қызына ғана иек артып отырғанымызды айтпасқа амалымыз жоқ. Кезінде Ғ.Қосанов, Ә.Тұяқов сынды ағаларымыздың қазақтың «жеңіл» спорт түрінде де желдей есіп алар үлесі бар екенін дәлелдегендеріне қарамастан қазіргі ахуал осылай қалыптасып отыр.
Сөзімізге айғақ керек болса айтайық. Үстіміздегі жылы жеңіл атлетикадан Үндістанда өткен Азия чемпионатына барған 31 қазақстандық жеңіл атлетшінің үшеуі ғана қандасымыз болды. Ерлердің арасында тіпті бірде-біреуі болған жоқ.
Шаңғы спортындағы жағдайымызбен де мақтана алмаймыз. Бұл спорт түрлерінде азды-көпті табыстарымыз болса, олардың бәрі де өзге ұлт өкілдерінің есімімен байланысты және олардың арасында басқа да талапты жастар өсіп келе жатқанын айтуға тиіспіз. Қазір әсіресе биатлоншы Г.Вишневскаядан үміт күтіледі. Сол секілді шаңғымен жүгіруші А.Полторанин Олимпиададан олжалы оралса деген игі тілегіміз бар. Бұл орайда түрлі жарыстарда еліміздің намысын абыроймен қорғап жүрген фристайлшы Ю.Галышеваның есімін құрметпен атағанымыз жөн.
Елімізді жаһанға жария етеді деп ертеңге үмітпен қарайтын спорт түрлерінің бірі – үлкен теннис. Қазақстан құрамасының бас бапкері Д.Досқараевтың айтуына қарағанда, бүгінде Отанымызда осы спорт түріне деген қызығушылық үлкен, яғни онымен айналысатын өскіндер саны көптеп өсіп келеді... Ал әзірше түрлі жарыстарда еліміздің атынан түгел дерлік ресейлік теннисшілер шығып жүр. Бұл жерде «дерлік» деп отырғанымыздың мәні мынада: үлкен теннистің әліппесін алғаш Чехияда үйренген қандасымыз Зарина Дияс қазір Алматыда тұрады және жарыстарға Қазақстан атынан шығып жүр. Қалған теннисші ұл-қыздарымыздың ересектері осы спорт түріндегі алғашқы қадамдарын енді жасап жатыр әрі әзірше айтарлықтай табыстарға қол жеткізе қойған жоқ.
Қорыта айтқанда, спорттың командалық, сондай-ақ жоғарыда аз-кем тоқталған басқа да түрлерінен оза шапқан қазақ әзірше көзге түсер емес. Бір қуантатыны, жыл өткен сайын ел халқының әл-ауқаты артып келеді. Қала қазақтарының саны да көбейді. Осыған сәйкес, спорт секцияларына баратын балалардың қатары қалыңдай түсті. Ал саннан сапа шығатыны еш күмән туғызбайды.
Самат МҰСА,
«Егемен Қазақстан»
Қазақстанда 2020 жылы ұрлық саны 2 есе азайды
Қоғам • Кеше
Қазақстанның әлемдік экономикалық рейтингтегі орны қандай?
Экономика • Кеше
Танымал шаңғышы жол апатынан қайтыс болды
Спорт • Кеше
Спорт • Кеше
Жалғас Жұмағұлов жеңіліп қалды
Спорт • Кеше
Атырау облысында жол апатынан екі адам мерт болды
Аймақтар • Кеше
Құнсыздық құлдың түбіне жетеді
Аймақтар • Кеше
Шетелден ұшып келген жолаушылардан коронавирус анықталған жоқ
Коронавирус • Кеше
Карантин кезінде ойын ұйымдастырған казино анықталды
Аймақтар • Кеше
Атырауда тұрғын үйде газ жарылып, 3 адам ауруханаға түсті
Аймақтар • Кеше
Жуырда Димаш Құдайбергеннің жаңа бейнебаяны жарыққа шығады
Руханият • Кеше
Пневмониядан 2 адам қайтыс болды
Коронавирус • Кеше
Коронавирус жұқтырған 300-ге жуық науқастың жағдайы нашар
Коронавирус • Кеше
Нұр-Сұлтанда газдандыру жұмысы жалғасып жатыр
Елорда • Кеше
Өткен тәулікте 1 584 адам коронавирус жұқтырды
Коронавирус • Кеше
Елімізде тағы 839 адам коронавирустан жазылды
Коронавирус • Кеше
Алтай Көлгінов елорда тұрғындарын онлайн-форматта қабылдады
Елорда • 23 Қаңтар, 2021
Елордада мониторингтік топ карантин режимін бұзудың жаңа фактілерін анықтады
Елорда • 23 Қаңтар, 2021
Нұр-Сұлтанда жұмыс істейтін жастарға пәтер кілттері берілді
Елорда • 23 Қаңтар, 2021
Бақытжан Сағынтаев депутаттармен бірге мегаполистің инфрақұрылымдық даму жоспарын талқылады
Аймақтар • 23 Қаңтар, 2021
Қазақстан күнбағыс тұқымына экспорттық баж салығын енгізуі мүмкін
Экономика • 23 Қаңтар, 2021
Қорғаныс министрі Алматы облысына жұмыс сапарымен барды
Аймақтар • 23 Қаңтар, 2021
Шетелден ұшып келген 2 қазақстандықтан коронавирус анықталды
Коронавирус • 23 Қаңтар, 2021
AКРA: Қазақстанның ұлттық қарызы ІЖӨ-нің 26,6% -на жетуі мүмкін
Экономика • 23 Қаңтар, 2021
Биыл елордада 400-ден астам отбасы апатты үйлерден жаңа пәтерге көшті
Қоғам • 23 Қаңтар, 2021
Зейнетақы жинақтарын пайдалануға өтініштер қабылдау үшін онлайн-платформа іске қосылды
Қоғам • 23 Қаңтар, 2021
Асхат Аймағамбетов білім саласының өкілдерімен кездесті
Білім • 23 Қаңтар, 2021
Шымкентте жан басына қаржыландырудың көлемі артты
Аймақтар • 23 Қаңтар, 2021
Мақтааралда құрылыс жұмыстарының көлемі 255,4%-ға артты
Аймақтар • 23 Қаңтар, 2021
«Shymkent Chemical Company» кәсіпорнының құрылысы аяқталуға таяды
Аймақтар • 23 Қаңтар, 2021
Өңірлердегі мемлекеттік сатып алуларға мониторинг жүргізіледі
Қоғам • 23 Қаңтар, 2021
Экология министрлігі экологиялық құқықбұзушылықпен күреседі
Экология • 23 Қаңтар, 2021
«KazALPack» Орталық Азия аумағында бірегей жобаны жүзеге асырмақ
Аймақтар • 23 Қаңтар, 2021
Пневмониядан 1 адам қайтыс болды
Коронавирус • 23 Қаңтар, 2021
Коронавирус жұқтырған 302 адамның жағдайы нашар
Коронавирус • 23 Қаңтар, 2021
Отбасы банкінде тұрғын үйді сатуға бес жылға шектеу қойылғандығы түсіндірілді
Қоғам • 23 Қаңтар, 2021
Өткен тәулікте 1 548 адам коронавирус жұқтырды
Коронавирус • 23 Қаңтар, 2021
Елімізде тағы 1050 адам індеттен айықты
Коронавирус • 23 Қаңтар, 2021
Кардиология институтында бауырды тексеретін бірегей УДЗ аппараты іске қосылды
Қоғам • 23 Қаңтар, 2021
Қазақстанның ватерполшылары Нидерландпен күш сынасады
Спорт • 22 Қаңтар, 2021
Спорт • 22 Қаңтар, 2021
Конор Макгрегордың табысы қанша?
Спорт • 22 Қаңтар, 2021
Алматыда әйелдер онкологтарға тегін қарала алады
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Ядролық қаруға тыйым салу туралы шарттың күшіне енуіне орай СІМ мәлімдеме жасады
Қазақстан • 22 Қаңтар, 2021
Жандос Бүркітбаев Денсаулық сақтау вице-министрі қызметіне тағайындалды
Тағайындау • 22 Қаңтар, 2021
Зинедин Зидан коронавирус инфекциясын жұқтырды
Әлем • 22 Қаңтар, 2021
Нұрсұлтан Назарбаев елорда әкімін қабылдады
Елбасы • 22 Қаңтар, 2021
Елбасы Бейбіт Атамқұловты қабылдады
Елбасы • 22 Қаңтар, 2021
Алматыда Көк-Төбедегі ағаштар заңсыз кесіліп жатыр
Экология • 22 Қаңтар, 2021
Канадада Қазақстандағы парламенттік сайлау қорытындылары талқыланды
Әлем • 22 Қаңтар, 2021
Абай атындағы ҚазҰПУ-да Директорлар кеңесінің төрағасы сайланды
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Бірқатар облыста ауа райына байланысты ескерту жарияланды
Ауа райы • 22 Қаңтар, 2021
Алматының АT-архитектура жоспары бекітілді
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Түркістанда 1361 дау медиаторлардың қатысуымен оң шешілген
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Тұрғын үй жағдайын жақсарту үшін біржолғы зейнетақы төлемдерін пайдалану ережелері түсіндірілді
Қоғам • 22 Қаңтар, 2021
Қызмет барысында қаза тапқан полицейлерді еске алу жиыны өтті
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
«Ер Едіге-Ноғайлы дәуірінің жыры» атты музыкалық альбом жарық көрді
Руханият • 22 Қаңтар, 2021
Карантин шараларын бұзғаны үшін жабылған мекемелердің тізімі жарияланды
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Ержан Бабақұмаров COVID-19-дан сақтану шараларын күшейтуді тапсырды
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Ақтөбе облысы әкімінің экс-орынбасары 12 жылға сотталды
Қоғам • 22 Қаңтар, 2021
Мемлекет басшысы Алексей Цойды қабылдады
Президент • 22 Қаңтар, 2021
Ауыл шаруашылығы министрлігі аппаратының жаңа басшысы тағайындалды
Тағайындау • 22 Қаңтар, 2021
Атырауда 35 жастағы азаматшаны тонап кетті
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
Әлеуметтік жарнаманы қалыптастыру бойынша конкурс ұйымдастырылады
Қазақстан • 22 Қаңтар, 2021
Алматыда кәсіпкерлерді қызметкерлерін МӘМС жүйесінде 25 қаңтарға дейін сақтандыруға шақырды
Қазақстан • 22 Қаңтар, 2021
Мақтаралда көктемгі егіс жұмыстары басталды
Аймақтар • 22 Қаңтар, 2021
«Рухани жаңғыру» бағдарламасының жүзеге асырылуы талқыланды
Қазақстан • 22 Қаңтар, 2021
Ұқсас жаңалықтар