Оның үстіне мақтааралдықтар да өздерін толғандырған мәселені онымен бөлісуге дайын тұрады. Ол да жерлестерінің ауыл шаруашылығы мен ауыл жағдайына байланысты ой-ұсыныстарын ешқашан жерде қалдырған емес.
Премьер-Министрдің орынбасары – Ауыл шаруашылығы министрі Асқар Мырзахметов Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі болып тұрғанда да Е. Сабыров онымен бірнеше мәрте жүздесіп, ауыл шаруашылығы мен ауылдың тағдырына байланысты талай мәселе көтерген еді. Атап айтсақ, оның тынымсыз еңбегінің арқасында Мақтаарал ауданында «Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-інің филиалы, Асықата өңірі, Ынтымақ ауылдық округіне қарасты «Өркенді» елді мекенінде «Оңтүстік» биологиялық фабрикасы ашылды. Бұл – шаруалар үшін өте керек мекемелер. Биолаборатория өнімдерінің сапасын тексеретін «Сапа» зертханасының ашылуы да – Елекеңнің еңбегі. Оны іске қосу оңай болған жоқ. Өйткені институт филиалы үшін бірінші кезекте тұрақты мекен-жай керек еді. Өкінішке қарай, ондай орын тез арада табыла қойған жоқ. Ғалымдар алғашқы уақытта бос тұрған кеңселерді жалға алып жұмыс істеді. Бұл қиындықтан Өсімдік қорғау ғылыми-зерттеу институтының бас директоры Абай Сағатов құтқарды. Ол сол аймақта қараусыз қалған ғимаратты сатып алу үшін институт тарапынан қаржы бөліп, оны күрделі жөндеуден өткізіп, филиал қызметкерлеріне қолайлы жағдай жасады.
Бұл істің маңыздылығы жоғары бағаланып, еліміздің және шетелдің ғалымдары тартылды. Молдавиядағы өсімдік қорғау ғылыми-зерттеу институтымен келісімшарт жасалып, биология ғылымдарының докторы, профессор В.А.Шляхтич зерттеу жұмыстарын жүргізді. Бұл биофабрика мақтадан басқа да дақылдардың зиянкестеріне қарсы энтомофагтарды өндіруді қолға ала бастаған еді. Өкінішке орай, жап-жақсы басталған игілікті іс жалғасын таппай, қазіргі таңда институт филиалы емес, тек биолаборатория күйінде ғана қалды.
Е.Сабыров жақында ғана А.Мырзахметовтің қабылдауында болып, ауыл шаруашылығына байланысты тиісті мекемелер араласпаса шешілмейтін мәселелерді қозғады.
Негізі мақтааралдықтар мақтамен мақтанады. Өйткені мақтамен атағы шыққан аудан. Қай дақылды болсын өсіру оңай емес. Бірақ мақтаның машақаты мен көкейкесті мәселесі көп. Оны жұрт жақсы біледі. Соған қарамастан үлкен-кіші әбден төселген кәсіптен қол үзгісі келмейді. Соңғы жылдары көсек құрты шаруаларды қатты мазалай бастады. Биыл да осының кесірінен лайықты өнім жинай алмаған шаруалар көп. Ауыл шаруашылығы министрлігі араласпаса, өздері оны жеке дара шеше алмайды. Көсек құртын улы химикаттар және биологиялық өнімдер арқылы жою тәжірибеде бар. Бірақ аты айтып тұрғандай, улы химикаттың мақта дақылына пайдасы болғанымен, адам денсаулығына өте зиян. Шаруалар көсек құртынан құтылу үшін, амалсыздан оны пайдалануға мәжбүр. Бірақ мұны одан әрі жалғастыра беруге болмайды. Себебі адам денсаулығына зиян екені өз алдына, сонымен бірге шаруалардың күнкөрісі болып отырған жерді де тоздырып барады.
– Мақталық танаптарды тек биологиялық әдіспен биопрепараттар арқылы өңдеуге көшу керек. Осы мәселені бес-алты жылдан бері тынбай тиісті орындардың алдына қойып келеміз. Асқар Исабекұлымен кездесуден кейін бұл мәселе оң шешіледі деген үмітім бар. Өзбекстан – Мақтаарал ауданымен көрші. Онда да мақта шаруашылығымен айналысатындар көп. Бірақ олар улы химикаттарды мүлдем қолданбайды. Қолданғандар заң жолымен жазаға тартылады. Өйткені улы химикаттардың адам денсаулығына және жерге зиян екенін көршілеріміз жақсы біледі. Сондықтан одан біз де түбегейлі бас тартып, биоөнімдерді жаппай пайдалануға көшуіміз керек, – дейді еңбек ардагері.
Е.Сабыров көтерген екінші мәселе – биологиялық тәсілге бөлген субсидияға байланысты. Субсидия олардың қолына жылда қараша айында тиеді. Бұл өте кеш. Себебі биоөнімдерді ерте көктемнен бастап қолданбаса, пайдасы жоқ. Оны ертерек алу қаражатқа келіп тіреледі. Ол үшін шаруаларға субсидияны сәуір айынан кешіктірмей беру керек.
Мақта шаруашылығында жоғары табысқа жету үшін Өзбекстанның озық тәжірибелерін Қазақстанға да енгізген жөн. Мәселен, Өзбекстанда 1000 гектар алқапқа ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізетін бір қызметкер арнайы бекітілген. Қазақстанда да осылай жасаған дұрыс. Елекеңнің үшінші мәселесі осы.
Мақтааралда Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты бар. Соның жанынан өсімдік қорғау бөлімшесін ашса артық болмас. Олар тек мақта ғана емес, басқа да дақылдарды қорғау ісімен айналысар еді. Бұл үшін мамандарды алыстан іздеудің қажеті жоқ. Мақтааралдағы институтта білікті ғалымдар жеткілікті. Бөлімшені ашу үшін мамандардың есептеуі бойынша, 35 миллион теңге қажет. Бұл көп қаражат емес. Бөлімше жұмысы жақсы жолға қойылса, шығын аз уақытта ақталар еді. Ауыл шаруашылығына жанашыр болып жүрген жанның көтерген тағы бір мәселесі осы.
Мақтааралда бос жатқан ұлтарақтай жер телімі жоқ. Бұл мәселені шешу үшін Мақтааралмен іргелес жатқан Шардара, Сарыағаш аудандарынан жайылымдық жер бөлінсе дұрыс болар еді, дейді Е.Сабыров.
Ел мүддесі үшін ерінбей шапқылап жүрген еңбек ардагерінің А.Мырзахметовтің алдында айтқан көкейкесті мәселелер, міне, осындай.
Ғалым ОМАРХАН,
журналист
Оңтүстік Қазақстан облысы
