Олардың 50 пайыздан астамы – пуштундар. Елде тәжік, өзбек диаспораларымен аралас түрікмен, қазақ, хазар, белудж этностары бар. Сүннит мұсылмандар – діндар халықтың 85 пайызы. Халық біртұтас ұйыспаған. Этносаралық татулық нашар. Діни радикалды Талибан қозғалысы билік үшін күресін жалғастыруда. Түрлі террористік күштер Ауған жерін паналауда. Бұған қосымша әлемдік басым державалар өз геосаяси мүдделерін тықпалауда. Ауған халқы олардан адам айтқысыз зардап шекті.
Бейбіт Ауғанстанды құруға көмектесу – өркениетті елдер міндеті. Қазақстан осы ізгі іске өз үлесін қосып келеді. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүше ретінде Қазақстан Ауғанстан мәселесін Орталық Азия аумағындағы бейбітшілік пен ынтымақ мәселесі контексінде көтеруді көздейді. Ең алдымен, соғыстан және ішкі қайшылықтардан титықтаған Ауғанстанға донор мемлекеттердің инвестицияларын тарту маңызды. Халықаралық қаржы ұйымдарының, трансұлттық корпорациялардың назарын осы елге аудару қажет. Ауған мәселесіне қатысты дебаттар шеңберінде Ауғанстанға қаржы салу елдегі бейбітшілікті нығайтып, әлем тыныштығына қосылған үлес болатындығын Қазақстан әлемдік қоғамдастыққа жеткізуде. Ол үшін Ауғанстанның үлкен әлеуеті бар, оның сауда-экономикалық байланыстарға дайын мемлекет ретіндегі имиджін қалыптастыру маңызды. Бейбіт шаруашылық инфрақұрылымын жасауға көршілес елдер қол созбақ. Қазақстан бұл елге сапалы ұн беруде. Көлік, энергетика салаларында ұзақ мерзімді ынтымақтастық орнауда. Қазақстан 700-ден астам ауған студенттерін тегін оқытуда. Бұл елге әлемдік қоғамдастықтың қамқорлығы мен гуманитарлық көмегі жеткіліксіз. Халықтың негізгі топтарын шаруашылыққа, бизнеске, кәсіптік дайындыққа тартуды ұйымдастыру өз деңгейінде емес. Тек есірткі өнімдерімен айналысу ауған халқының болашағына балта шабу екендігін әрбір азаматтың түсінуі маңызды. Әлемдік наркотрафиктің 40 пайыздайын иеленіп отырған елде түбегейлі экономикалық реформалар жасау өте қиын. Дегенмен әртараптанған экономика жасау шараларын бастамай болмайды.
Қазіргі кезеңде Ауғанстан үкіметі саясатының бағыт-бағдары АҚШ пен Батыс мемлекеттеріне тәуелді. АҚШ-тың ірі әскери корпусының ауған жерінде тұруы ішкі қайшылықтарды тежеуші фактор болып отырғаны да шындық. Сонымен қатар ауған басшылығы көршілес Пәкістан, Иран, Үндістан, Орталық Азия мемлекеттерімен сауда-экономикалық байланыстарын күшейте бастауы оң құбылыс. Мысалы, Қазақстан 2017 жылдың бірінші жартысында Ауғанстанға 196 млн доллар көлемінде тауар экспорттаған. Бұл – ел қазақ ұнын ең көп тұтынатын ел. Екі ел саудасы бір жылда 10 пайызға өскен. Бірақ, ауған экспорты 0.66 млн доллар көлемінде ғана. Алдағы уақытта көлік-логистика саласын дамытуға көмек беру жоспарлануда.
Қазақстанда 2014 жылы «Дамуға ресми көмек туралы» заң қабылданған. Осы заңға сәйкес Елбасы «2017-2020 жылдарда дамуға ресми көмек саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатының негізгі бағыттары туралы» Жарлығына қол қойған. Осы құжат Қазақстанның Ауғанстанның бейбіт даму жолына көмек беру мүмкіндіктерін айқындайды. Әрине, көмек беру Қазақстанның мүдделеріне бір мысқал да зиянын тигізбеуі тиіс. Бұл елдің тұрақты дамуы наркотрафик пен терроризм қаупін төмендетіп, Қазақстанға да өзінің позитивті ықпалын тигізеді. Екіншіден, қазақ тауарлары үшін бұл ел тұрақты нарық алаңына айналады. Үшіншіден, Орталық Азиядағы мемлекеттер ынтымағы нығая түседі. Сондықтан, Ауғанстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына мүдделілік, көмектесу шараларын іске асыру жоспарланған. Бейбіт шаруашылықты ұйымдастыру, өзара сауда-саттықты жандандыру кажеттілік болып есептеледі.
Сөзден іске көшудің тиімді шараларын Қазақ-ауған үкіметаралық комиссиясы жүзеге асыруда. Қазақстан бизнесі біртіндеп Ауғанстан нарығына кіре бастады. Университеттер ауған жастарын түрлі мамандықтар бойынша оқытуда. Әлбетте, Қазақстан Ауғанстан мәселесін жеке өзі шеше алмайды. Біздің елдің ынтымақ пен көмек үлгісі басқа елдердің Ауғанстанға қол созуына ықпал ететіні ақиқат. Әлемдік қоғамдастықтың қуатты әлеуеті, трансұлттық корпорациялардың мол қаражаты ұзақ жылдар қиналған ауған халқына бағытталса үміт ақталары сөзсіз. Елдің бір орталыққа бағынатын тиімді билігін нығайту, экономикасын ұйымдастыру арқылы ғана наркомафиялық топтарға соққы беруге болады. «Исламдық жиһад» идеясымен уланған террористік топтарды залалсыздандыру шаралары да халық бейбіт өмірге бетбұрыс жасаса ғана жүзеге аспақ. Халық «мен пуштунмын», «мен тәжікпін», «мен өзбекпін» деп бөлінбей, «біз ауғандықпыз» деп бірегейленіп, ұйысса ішкі тартыстар тоқталып, сыртқы жаулар шегінері шындық. Қазақстанның Ауғанстанға бағытталған ізгілік миссиясының мәні осында.
Сайын БОРБАСОВ,
саяси ғылымдар докторы, профессор
