Сондай-ақ былтырғы жыл көркемсуретті фильмдер санының көрсеткішімен ғана емес, соның басым бөлігі коммерциялық киноға тиесілі болуымен де соңғы он жылдағы қазақ киносының тарихына енуі әбден мүмкін. Тіпті «басым бөлігі» деп мейлінше жұмсақ айтып отырмыз. Өйткені жаңағы 36 фильмнің 90-95 пайызы – коммерциялық жобалар және олардың арасында «Бизнес по-казахски», «Брат или брак», «Келинка тоже человек» сияқты қаржылай қайтарымы өте сәтті болған фильмдер де бар. Осы тұста фильмдерді кассалық жиыны тұрғысынан қарастырғанымыз жөн бе, әлде көркемдік сапасы маңызды ма деген сұрақтың туындауы мүмкін. Әрине көздегені қаржыға келіп тірелетін дүниеден шынайы өнер туындысын іздеудің өзі көңілге қонымсыз екені белгілі. Дегенмен...
Коммерциялық киноның басты мақсаты – қаржы табу екенін ескерсек, осы бағытта түсірілген фильмдердің көптігі соншалық, дәл қазіргі қазақ киносы өнерден гөрі, кәдімгі бизнеске айналып бара жатқандай әсер қалдырады. Және ең қызығы, фильм түсіру үшін арнайы кинематографиялық білім мен тәжірибенің керек болмай қалғанын өткен жылғы коммерциялық фильмдердің басым көпшілігінен байқау қиын емес. Мұндайда «өлеңге әркімнің-ақ бар таласы» деп өз-өзімізді жұбатуымыз мүмкін. Бірақ «сонда да солардың бар таңдамасы» екенін ұмытпағанымыз жөн-ау. Дегенмен, жаңағыдай құбылыстың жаппай белең алып бара жатқаны сонша, арасынан «таңдамалысын» табудың өзі қиынға соғып отырғаны анық.
Әрине көрші өзбек елімен салыстырғанда, біздегі коммерциялық киноның «дүмпуі» әлдеқайда кешірек басталды. Бұл «дүмпудің» бір жақсы жағы – көрермен ең болмағанда өз киносын көреді және тағы бір ұтымды тұсы: жатжұрттық фильмдерден гөрі, отандық шығармаларға қаржы құйылады. Бұл уақыт өте келе міндетті түрде санның сапаға көшуіне ықпал етуі де мүмкін (әрине, үмітіміз бар ғой).
Ал әзірге коммерциялық фильмдеріміздің аясы «махаббаттың да соқыр болатыны», «бәріне ер адамдардың кінәлі екені», «соңғы қалыңдық», «келіннің де адам екені», «қазақ жігітіне ғашық болмаудың бес себебі», «бизнестің қазақша түрі», «бай-оғландар ұрпағының да мейірімді әрі кең жүректі болатыны» т.б. туралы тақырыптармен ғана шектеліп жүргені белгілі. Алайда коммерциялық фильмдердің басты нысаны кейде өткір әрі өзекті әлеуметтік мәселелер де болуы мүмкін. Мұның жарқын көрінісі ретінде 1970 жылдардағы Американың коммерциялық киносын айтуға болады. Осы кезең Скорсезе, Коппола, Спилберг, Лукас сияқты режиссерлерді әлемдік кинокеңістікке алып шықты. Олардың фильмдері коммерциялық бағытта болғанымен, уақыт тынысын, өз қоғамының әлеуметтік мәселелерін дәл жеткізе алған шығармалар ретінде кино тарихында қалды. Бұл жердегі айтпағымыз: кім біледі, қазақ коммерциялық киносы «дүмпуінің» соңы өз скорсезесінің, копполасының, спилбергінің, лукасының дүниеге келуімен ұласуы да мүмкін ғой деген сол баяғы үміт тағы да оянады.
Бүгінгі қазақ коммерциялық киносының «дүмпуі» өткен ғасырдың 30- жылдарының соңындағы француз, 50-жылдардың соңы мен 60-жылдардың басындағы ағылшын, 70-80-жылдардағы Италия киносындағы коммерциялық бағыттың үстем болғанын еске түсіреді. Алайда Еуропа киносындағы бұл үрдіс біздің киноға қарағанда, әлемге белгілі көптеген кейіпкерлер мен фильмдерді ұсынды. Мысалы, 1950 жылдардың соңы мен 1960 жылдардың басындағы ағылшын коммерциялық киносы атақты Джеймс Бонд деген кейіпкерімен аса танымал болды. Сондай-ақ Агата Кристидің шығармалары бойынша экрандалған фильмдерімен Пуаро мен Марпл ханымдар сияқты кейіпкерлерін тек өз елінде ғана емес, бүкіл әлемге танытты. Осы кейіпкерлер көптеген актерлердің кинодағы жұлдызын жақты.
Әрине отандық коммерциялық киномыз да уақыт өте келе сапасы жағынан биік деңгейге көшіп, өзінің мықты режиссерлері мен фильмдерін, танымал кейіпкерлерін ұсынып жатса, құба-құп екені айдан анық. Ал әзірге, өкінішке қарай, Сәбина келін, «қазақша бизнесті жүргізетіндер» сияқты «танымал кейіпкерлеріміз» және солармен үндес фильмдерімізбен ғана шектеліп отырмыз...
Нәзира РАХМАНҚЫЗЫ,
кинотанушы,
өнертану кандидаты
