Дамыған мемлекеттердің тәжірибесінен көріп отырғанымыздай, табысты әлеуметтік мемлекеттің универсалды формуласы жоқ. АҚШ-та азаматтарды әлеуметтік қамтамасыз ету жүгі мемлекетпен қатар жеке сектордың жауапкершілігінде болса, «Солтүстік Еуропалық» модель бойынша азаматтардың мемлекет тарапынан алатын әлеуметтік қолдауы олардың мемлекетке төлейтін салық көлеміне тікелей тәуелді. Осы орайда ширек ғасыр бұрын экономикалық жүйенің жаңа формациясына көшкен біздің ел үшін әлеуметтік мемлекеттің өзіндік моделі болуы заңды құбылыс.
Әдетте дамыған елдер әлеуметтік саясатты күшейту үшін салықты көтеруге мәжбүр болады. Дәлірек айтқанда, халыққа арналған әлеуметтік жәрдем бизнестің қалтасынан төленеді. Егер ол елдерде кәсіпкерлік ақсап жатса, әлеуметтік көмек қысқарып, бизнеске жағдай жасалады. Ал бизнеске жеңілдік беру мен әлеуметтік саясатты күшейтуді қатар алып жүретін жағдай жасаған Қазақстан Президенті «әлеуметтік мемлекет» ұғымына жаңа көзқарас енгізді.
Қазақстандық модельдің ерекше ліктері тәуелсіздік жылдары жүргізіліп келе жатқан мемлекеттің әлеуметтік саясатымен үндес «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» бағдарламасын да толық айқындалды. Ең бастысы, бес әлеуметтік бастама халықаралық қауымдастық мойындаған «әлеуметтік мемлекет» ұғымының үш принципіне де толық тай сәйкес келеді. Мәселен, мүмкіндіктің теңдігі принципіне сәйкес білім грантын 20 мыңға арттырып, 75 мың студентті жатақханамен қамтамасыз ету бастамасы қала және ауыл жастарына бірдей сапалы білім алуда және еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болуда мемлекет тарапынан жасалған нақты қолдау.
Байлықтың әділ бөлінісі принципіне сәйкес азаматтарымыз «7 – 20 – 25» бағдарламасы арқылы қолжетімді бағамен баспаналы болуға мүмкіндік алса, 14 мыңға жуық кәсіпкер тиімді шарттармен шағын несие алу арқылы өз бизнесін дөңгелететін болады. Одан бөлек, жалақысы 25 айлық есептік көрсеткіштен төмен қазақстандықтар 10 пайыз табыс салығының орнына 1 пайыз салық төлейтін болады. Сондай-ақ Елбасы келешекте прогрессивті салық жүйесін енгізу мүмкіндігі қарастырылатынын да атап өтті. Қоғамдық жауапкершілік принципі не келсек, түрлі әлеуметтік топтарға кіретін отандастарымыз қолжетімді баспана, «Нұрлы жер», «Өрлеу» және т.б. көптеген мемлекеттік бағдарламалардың қолдауын пайдаланып келеді.
Осылайша әлеуметтік мемлекеттің қазақстандық моделі дегеніміз – әлеуметтік қолдауға мұқтаждарды қорғай отырып, адами капиталды үздіксіз дамыту арқылы еңбек өнімділігін арттыру және сол арқылы азаматтарымыздың әл-ауқатын күшейтіп, мемлекеттік бюджетке түсетін салмақты бірте-бірте азайту. Сондықтан «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» қазақстандық модельді одан әрі жетілдіріп, еліміздің дамыған 30 елдің қатарына кіруіне оң ықпал етеді деп сенеміз.
Шынайы әлеуметтік мемлекетте азаматтардың барлығына шығу тегіне, әлеуметтік жағдайына қарамастан, теңдей мүмкіндік беріледі. Бұл мүмкіндіктер әлеуметтік теңсіздіктің тереңдеуіне тосқауыл болады. Орта білім және жоғары білімнің тегін болуы, студенттердің жатақханалармен толықтай қамтамасыз етілуі тұрмыстық жағдайы мүлдем нашар отбасы балаларының өзіне әлеуметтік лифті бойынша жоғары өрлеуге жол ашады. Шағын несиелеу бастапқы қаражаты жоқ адамның өзіне кәсіп ашуға көмектеседі. Тұрғын үйдің қолжетімді болуы қазақстандықтардың бәрін меншік иесіне айналдырып, еліміздің тұрақтылығын арттыра түседі. Осылайша «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» салмағы мен ауқымдылығы бойынша алдағы онжылдыққа бағдар болады деп ойлаймыз.
Ең бастысы, жер-жаһан жаңарып, тіршілік атаулы теңелетін жұрт жақсылыққа кенелетін береке-бірліктің бастауындай әз Наурыздың басын да жарияланған бұл Үндеудің игілігі ұлысты ұйыстырып отырған, ел мен жердің иесі ретінде бәріне жауапты мемлекет құраушы ұлттың болашағын баянды етуге арналғаны анық. Ендеше Елбасы ерекше атап өткендей, бес бастама балталаса да бұзылмайтын берік бірлігімізді бекемдей түседі деп бек сенеміз!
Дархан ҚЫДЫРӘЛІ,
«Егемен Қазақстан»
