Жалпы, ЭЫДҰ нендей ұйым? Оның құрамында кімдер бар? Ұйымның стандарттары қандай? «Тоғызыншы территория» бұл іргелі бірлестіктің төріне алшаң басып кіруі үшін қандай бағытқа басымдық беруі тиіс? Біз бүгін осы сұрақтар төңірегінде әңгіме өрбітуді жөн көрдік.
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының іргетасы 1961 жылы қаланды. Құрылым екінші дүниежүзілік соғыстан зардап шеккен «қарт құрлықтағы» ұлыстарға көмек көрсетуді үйлестіру жұмысымен айналысқан Еуропалық экономикалық ынтымақтастық ұйымының орнына келді. ЭЫДҰ-ның мақсаты – өзіне мүше елдердің өмір сүру деңгейін арттырып, жоғары және тұрақты экономикалық өсімді қамтамасыз ету. Ұйымның қысқаша түсініктемесі осы.
Әйтсе де, мұндай халықаралық ұйымның құрамына кіру немесе онымен әріптестік байланыс орнату бірқатар артықшылықтар береді. Мәселен, ЭЫДҰ-мен әріптестікті жолға қою – әлемдік аренадағы абыройды асқақтатады. Сонымен қатар мүше мемлекеттермен өзара тәжірибе алмасу, ықпалдастық жұмыстары жүргізіледі.
Қазіргі таңда ЭЫДҰ-ға 35 мемлекет мүшелікке енген. Кейінгі уақытта ұйым қатысушылар санын ұлғайту жөнінде саясат ұстанып отыр. Соған сәйкес, бірқатар мемлекет ЭЫДҰ-ға мүше болуға құлшыныс танытуда. Қазақстан өзінің ұйымға мүше болу ниетін 2011 жылы білдірді.
Еліміздің іргелі ұйыммен ынтымақтастығы 2010 жылдан бастап жан-жақты жүргізіліп келеді. Осы бағыттағы жұмысты үйлестіру үшін Үкімет қаулысымен ЭЫДҰ-мен өзара іс-әрекет жөніндегі кеңес құрылды. Ал 2013 жылы Ортаазиялық Бастамасының тең төрағасы өкілеттігіне қабылданды. Осылайша, Қазақстан ұйымның басқару органының құрамына кірген ЭЫДҰ-ға мүше емес тұңғыш мемлекет атанды.
Іргелі ұйыммен Қазақстан арасындағы ынтымақтастық негізгі екі бағыт бойынша жүргізіледі. Біріншісі – бірлескен жобаларды іске асыру. Екінші басымдық ЭЫДҰ комитетімен ынтымақтастықты тереңдетуге бағытталған. ЭЫДҰ ұсыныстары мемлекеттік басқару, шағын және орта бизнесті дамыту, бәсекелестікті нығайту, қосылған құн жергілікті тізбегі мен жасыл қаржыларды дамыту тәрізді бағыттар бойынша құрылымдық реформаларды жүргізуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар Қазақстан мен ЭЫДҰ арасындағы тәжірибе алмасудың сапалы платформасы – Ынтымақтастықтың елдік бағдарламасы аясында белсенді өзара тиімді іс-қимыл жасалып келеді. Ұйым аталған бағдарламаны 2018 жылға дейін ұзартқан болатын. Былтыр Алматыда өткен «Ортақтаса гүлденуге ашық нарықтар» тақырыбындағы Еуразия апталығында ЭЫДҰ тарапы Қазақстанның Білім беру саясаты жөніндегі комитетте «Қатысушы» деңгейіне дейін және Құрыш комитетінде «Қауымдастырылған мүше» деңгейіне дейін өз мәртебесін арттыру жолында сапалы жұмыстар жүргізіп жатқанына назар аударған-ды. Бұл да халықаралық ұйыммен ынтымақтастықтың дамуына оң ықпал беретін көрсеткіштер.
2016 жылғы наурызда ЭЫДҰ мен «Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңнамасы мен саясатына шолу» жүргізу туралы келісімге қол қойылған-тұғын. Көп ұзамай еліміз ұйымның Бәсекелестік жөніндегі комитетіне қатысушы ретінде кірді. Бұдан бөлек, Қазақстан ЭЫДҰ-ның бірқатар комитеттерімен ынтымақтастық орнатқан.
«Назарбаев университеттің» Мемлекеттік саясат саласындағы философия докторы, профессор Колин Нокстың пайымдауынша, тәуелсіздік алғалы бері Қазақстанда атқарылған ауқымды өзгерістер өте көп. Солардың бірі – дамыған отыз елдің қатарына кіру міндеті. Дегенмен К.Нокс «тоғызыншы территорияны» тізімнің басындағы мемлекеттермен салыстыру дұрыс емес екенін айтады.
«Қазақстанды өзімен деңгейлес елдермен салыстыру керек. Мәселен, Қазақстанды әлемнің дамыған 30 елінің 26-30 сатысына жайғасқан мемлекеттердегі жағдаймен бағамдап көрген жөн. Содан кейін қай салаға көңіл бөлу керек екені нақтыланады. Өйткені Қазақстан сол 26-30 орындағы елдерді тізімнен ығыстырып шығуы тиіс», дейді ол.
Жалпы, ЭЫДҰ-ның стандартына теңесу оңай емес. Мысалы, ұйым құрамына кірген мемлекеттердегі ішкі жалпы өнімнің жылдық өсімі төрт пайыздан кем болмауы тиіс. Инвестиция көлемі 30 пайызға дейін жетуі қажет. Бұл тұрғыдан алғанда Қазақстанның ұпайы түгел. Былтыр ІЖӨ көлемі кей тоқсанда 4,3 пайызға жетсе, жалпы жыл қорытындысы бойынша
4 пайызды құрады.
Инвестиция салу жөнінен де Қазақстан әлем назарын өзіне аударып отыр. Сөзіміз дәлелді болу үшін деректерді сөйлетейік. Мәселен, 2017 жылғы 10 айда құны 300 миллиард теңгеден асатын келісімдерге қол қойылды. Әлемдік банк пен Халықаралық қаржы корпорациясының Doing Business рейтингінде Қазақстан 35-ші сатыға жайғасқан. Оның ішінде, «Миноритарлық инвесторларды қорғау» көрсеткіші бойынша үшінші, «Келісімдерді орындауды қамтамасыз ету» көрсеткішінде тоғызыншы сатыға жайғасқан. Бұл – елімізде инвесторларға жасалған жайлы жағдайды көрсетеді.
Әйтсе де, әлі де бағындыратын белестер жетерлік. Былтыр денсаулық сақтау саласына бөлінген қаражат ІЖӨ-нің 3,6 пайызын құрады. Ал ЭЫДҰ-ға мүше мемлекеттерде бұл меже орта есеппен 8,9 пайызды құрайды. Бірақ осы салаға жылдан жылға бөлінген сома көлемі артып келеді. Мәселен, 2014 жылы денсаулық сақтауға бөлінген қаражат ІЖӨ-нің 3,1 пайызын құрады. Биыл 1 070,3 миллиард теңге бөлінді.
Қысқаша айтқанда, ЭЫДҰ-ның стандарттарынан асып түсетін, кей жерлерде сәл жетпей қалатын тұстарымыз бар. Алайда оның бәрі кезең-кезеңімен атқарылады. Қазіргі таңдағы көрсеткіштер, жүргізіліп жатқан жұмыстар, дамыған отыз елдің қатарына кіру міндеті орындалып келе жатқанын көрсетеді. Ендеше, осы бағыттағы биік межені бағындыру уақыттың еншісіндегі шаруа.
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
